بزرگنمایی:
عروسک‌سازان مستقل تمایل زیادی به تولید انبوه عروسک‌های خود دارند اما به دلیل نبود امکانات کافی قادر به انجام این کار نیستند.
به گزارش تبسم مهر آدمی در این دهکده جهانی که روزبه‌روز، ساعت‌به‌ساعت و ثانیه‌به‌ثانیه در حال تغییر و دگرگونی است شاید مجال این را پیدا نکند فرهنگ اقوام و صنایع دستی موجود در دنیا را ببیند اما دوست دارد که تکه‌ای از هنر، فرهنگ و تمدن قدیمی سرزمین‌اش را به یادگار برای پُر کردن زیبایی‌های بصری در چشم‌اش نگه دارد. اثر هنرمندان صنایع دستی که با دست و جان پیوند خورده‌اند، رنگ، عشق و زندگی در روح اثر دمیده‌اند تا حس دوستی و محبت را برای مردمان به ارمغان بیاورند. زنانی که قالی، گلیم و زیلو می‌بافند نقوش لچک ترنج و درختی با رنگ‌هایی از طبیعت می‌نگارند، زنانی که سوزن‌دوزی، قلاب‌دوزی، گلابتون‌دوزی، پته‌دوزی را به عنوان نقوش بر پارچه‌ها ایجاد می‌کنند، زنانی که در قلم‌زنی و مشبک‌کاری فعالیت دارند، زنانی که فیروزه‌کوبی و طلا کوبی می‌کنند و تمام این دنیای پُر نقش و نگار و رنگارنگ جلوه‌ای از فرهنگ و هنر غنی ما است. در میان تمامی هنرهای دستی، دخترکانی هم هستند که با حس‌زیبایی‌شناسی هنر دیروزی و امروزی را درهم‌آمیخته‌اند و عروسک‌های ایرانی می‌سازند که هنر دوران خودشان را زنده نگه دارند. عروسک‌های دست‌سازی که برآمده از نقش و نگار و خلق‌وخوی ما آدم‌ها است. ما با این فرهنگ زندگی می‌کنیم با هنر آرامش می‌گیریم اما باید به جنبه‌های دیگر این امور هم نگاه کرد. زنانی که در زمینه هنر دستی فعالیت می‌کنند تا چه اندازه حمایت شده‌اند؟ آیا در کنار هنرشان به وجود آنان ارج نهاده‌ایم؟ توانسته‌ایم در این راه طولانی به آنان کمک کنیم. آنانی که در شهرستان‌ها با امکانات ناکافی و محدود هنرشان را گسترانده‌اند و دنیای کوچک‌شان را روزبه‌روز بزرگ و بزرگ‌تر می‌کنند را چگونه حمایت کردیم؟ مسئله‌ای مهم این است که چرا عروسک‌های دست‌ساز به تولید انبوه نمی‌رسند؟ نهادها و سازمان‌های متولی این امر چرا به سمت تولید عروسک‌هایی که طراحی ایرانی هستند، نمی‌روند؟ در کشور عروسک‌سازان مستقل، عروسک‌هایی با کیفیت براساس فرهنگ و تمدن گذشته کشورمان می‌سازند اما به دلیل محدودیت مالی و نبود محصولات اولیه قادر به تولید انبوه آن نیستند. البته برخی از کارشناسان در این زمینه معتقدند تولیدکنندگانی که بیشتر به جنبه تجاری این صنعت توجه دارند، به طراحی و شخصیت‌های عروسکی داخلی خیلی اعتماد ندارند و سعی می‌کنند شخصیت‌های عروسکی خارجی را به صورت کپی استفاده کنند تا درآمد بیشتری داشته باشند.
عروسک‌های دست‌ساز طرفداران زیادی دارد
«مریم لطفی‌پور، 31 ساله»، در اهواز زندگی می‌کند و نزدیک به یکسال است در حوزه عروسک‌سازی فعالیت دارد. از او درباره ساخت عروسک‌ها می‌پرسم که طراحی‌ها به چه شیوه است و چگونه تزیینات را انجام می‌دهد. او می‌گوید: «ابتدا الگوی بدن و لباس هر عروسکی را طراحی میکنم و بعد از ساخت آناتومی بدن، با لباس‌های مخصوص که برای هر عروسک دوخته‌ام کارهای جزئی عروسک را انجام می‌دهم. البته در زمان طراحی و ساخت عروسک به این نکات تربیتی آن توجه دارم که پیراهن و دامن‌هایشان خیلی کوتاه نباشد و موهایشان آراسته و مرتب باشد.»
از او درباره استقبال عروسک‌ها می‌پرسم که مخاطبان در مواجه با عروسک‌ها، چه عکس‌العملی دارند، «مریم» جواب می‌دهد: «خدا رو شکر استقبال زیادی از عروسک‌هایم شده است، زیرا هر کدام از مخاطبان می‌توانند عروسک مخصوص خودشان را سفارش دهند که در بازار و سری‌دوزی عروسک‌های کارخانه‌ای وجود ندارد و حتی انتخاب نوع لباس، رنگ مو و... به سلیقه و میل آنان ساخته و دوخته می‌شود.»
او درباره مکانیزم سفارش محصولات و فعالیت‌اش در فضای مجازی، ادامه می‌دهد: «معمولا سفارش‌ها از طریق فضای مجازی انجام می‌شود، البته من عروسک‌هایی که می‌سازم برای انجام ریزه‌کاری‌ها، زمان زیادی لازم دارم که به مشتریان هم می‌گویم با ثبت سفارش در فضای مجازی تا آماده شدن عروسک‌ها باید صبور باشند.»
افراد زیادی بودند که عروسک‌ها را با تعداد بالا برای فروش بخواهند ولی با توجه به اینکه این کار زمان‌بر بود و نمی‌توانستم سفارش‌های دیگر را بپذیرم، به همین خاطر از انجام چنین کاری صرفه‌نظر کردم
«مریم» در ساخت عروسک‌های روسی و نمدی تخصص دارد، عروسک‌های روسی که طرفداران زیادی دارد و با چهره‌های جذاب‌شان کوچک و بزرگ را به سمت خود می‌کشاند. دوست دارم بدانم که مخاطبان تا چه اندازه عروسک‌های نمدی را می‌پسندند از او درباره استقبال مخاطبان می‌پرسم و او جواب می‌دهد: «خدا رو شکر تا به امروز عروسک‌هایم طرفداران زیادی دارد و دوستان با محبت‌های بی‌دریغشان از عروسک‌ها استقبال کردند. از فروش‌شان هم راضی هستم. البته باید بگویم در سال‌های اخیر مردم خیلی به سمت عروسک‌های دست‌ساز روی آورده‌اند و علاقه به خریدشان دارند، با توجه به ماشینی شدن زندگی امروزی و نبود بازی‌های پُرشور گذشته، مردم به دنبال محصولاتی هستند که با عشق ساخته می‌شود تا برایشان تداعی خاطرات قدیم و نوستالژیک باشد.»
«مریم» در اهواز با سختی و محدود بودن امکانات، عروسک‌های با کیفیت و خوبی می‌سازد و خودش می‌گوید که به‌تنهایی تمام کارهای عروسک را انجام می‌دهد و دستیاری برای ساخت آن‌ها ندارد، به او می‌گویم با توجه به با تمام سختی‌ها و تولید با کیفیت عروسک‌ها از سوی نهاد مختلف یا شرکت خاصی به او پیشنهاد شده که برای تولید انبوه این عروسک‌ها با آن‌ها همکاری کند؟ «مریم» می‌گوید: «افراد زیادی بودند که عروسک‌ها را با تعداد بالا برای فروش بخواهند ولی با توجه به اینکه این کار زمان‌بر بود و نمی‌توانستم سفارش‌های دیگر را بپذیرم، به همین خاطر از انجام چنین کاری صرفه‌نظر کردم، با توجه به این تمایل دارم این عروسک‌ها بیشتر به مخاطبان شناسانده شود. اما به صورت صنعتی هیچ پیشنهادی نداشتم. اما امیدوارم بتوانم روز به روز عروسک‌هایی بیشتر از جنس عشق و دوستی بسازم و به تمام فرزندان ایران زمینم تقدیم کنم زیرا واقعا هر عروسکی را که می‌سازم با بخشی از قلبم و عشق درونم درست میکنم و در این راه دوستان، خانواده‌ام بسیار یاری‌ام کردند.
چرا عروسک‌های دست‌ساز به تولید انبوه نمی‌رسند؟
بعد از دارا و سارا و به مقبولیت نرسیدن آن میان کودکان، دیگر هیچ نهادی «عروسکی» با نشانه‌های فرهنگ ایرانی تولید نکرد، اما عروسک‌سازان خانگی زیادی وارد این حوزه شدند و با ابتکار و خلاقیت در کنار مشابه‌سازی برخی عروسک‌ها روسی، عروسک‌های انیمیشنی و تجسمی، عروسک‌های اقوام، عروسک‌های متناسب با فرهنگ ایرانی ـ اسلامی تولید کردند و مخاطبان خاص خودشان را هم دارند.
هانیه یزدان‌پناه طراح عروسک‌های «ریحانه و سلمان» و مدیر مجموعه فرهنگی ـ هنری آیه، عروسک‌های ایرانی و کاملا دست‌دوز را تولید می‌کند او و همکارانش در مجموعه آیه عروسک‌های «ریحانه و سلمان» را تولید می‌کنند که توانستند این محصولات را به تولید انبوه برسانند. از او درباره عروسک‌ها می‌پرسم که نوع ساخت و تولید آن‌ها چگونه است، او می‌گوید: «عروسک‌های ایرانی ـ اسلامی «ریحانه و سلمان» که تولیدات ایرانی و کاملا دست‌دوز است توسط چند تن از خانم‌های عروسک‌ساز ساخته می‌شود و تولید برخی از قطعات عروسک کارگاهی انجام صورت می‌گیرد. نزدیک به یک سال است که به تولید عروسک‌های «ریحانه و سلمان» مشغول هستیم، تمام عروسک‌های دختر چادر و روسری دارند و لباس‌هایشان تعویض می‌شود لوازم جانبی این عروسک‌ها کفش، عروسک، لباس، چادر و روسری است که کودک می‌تواند آن‌ها را همراه با عروسک داشته باشد. موهای این عروسک‌ها را می‌توان شانه کرد و سشوار کشید یعنی کودک می‌تواند در تعامل و بازی با دوستانش همراه با این عروسک‌ها به خوبی سرگرم شوند و فرهنگ آنان هم براساس فرهنگ ایرانی ـ اسلامی شکل بگیرد.»
به «هانیه» می‌گویم که برای طراحی عروسک‌های «ریحانه و سلمان» از چه اِلمان‌هایی استفاده کرده است، او جواب می‌دهد: «اوایل طراحی عروسک‌ها را انجام داده بودم و خانوادگی همه کارهای عروسک را تولید می‌کردیم اما با گذشت زمان و استقبال مخاطبان، گروهی تشکیل دادیم تا تولیدات عروسک‌ها بیشتر شود و تا به امروز می‌توانیم بگوییم ما به تولید انبوه عروسک‌های «ریحانه و سلمان» رسیده‌ایم و استقبال هم خوب است. نمایندگی‌های مختلف در شهرها عروسک‌ها را به فروش می‌رسانند و در تهران هم در مغازه‌های مختلف این عروسک‌ها به فروش می‌رسد.»
به او می‌گویم طراحی عروسک‌هایی که با تم ایرانی ـ اسلامی باشد نشان می‌دهد که دغدغه فرهنگی دارید، با روان‌شناسان و جامعه‌شناسان صحبت کردید تا عروسک‌های مناسب را تولید کنید؟! «هانیه» جواب می‌دهد: «ایده‌های زیادی داشتم که به صورت جهادی کار کنیم و قصد داشتیم عروسک‌های ایرانی ـ اسلامی را تولید کنیم، تحقیق کردم که تا این عروسک‌ها باید چه جنسی داشته باشند، ماندگاری دارند یا خیر!، کودکان نوع صورت و لباس عروسک را می‌پسندند و با قیمت مناسب اکثریت مردم توان خرید آن را داشته باشند. برای شناخت یکسری از موضوعات و محتوای تربیتی با روان‌شناسان کودک، جامعه‌شناس، مربیان مهدکودک مشورت کردم و تمام نظرات را جمع‌بندی کردم و در آخر این عروسک‌های «ریحانه و سلمان» تولید شد.»
مسئله‌ای مهم این است که چرا عروسک‌های دست‌ساز به تولید انبوه نمی‌رسند؟ نهادها و سازمان‌های متولی این امر چرا به سمت تولید عروسک‌هایی که طراحی ایرانی هستند، نمی‌روند؟
استیکرهایی که عروسک می‌شوند
در سال‌های اخیر، عروسک‌های دست‌ساز طرفداران بسیاری پیدا کرده است و مردم به دنبال محصولات و صنایع دستی هستند که با عشق و علاقه ساخته شده باشد دیگر محصولاتی که با دستگاه‌ها به صورت سری‌دوزی ساخته می‌شود، علاقه کمتری نشان می‌دهند، از سازندگان عروسک خانگی استقبال مخاطبان را که می‌پرسم بر این امر صحه می‌گذارند که مردم به آثار و محصولات دستی تمایل بیشتری نشان می‌دهند. «غزاله» یکی از عروسک‌سازان مستقل، استقبال مخاطبان را خوب می‌داند و عروسک‌هایی که براساس شکلک‌ها و استیکر می‌سازد، طرفداران بسیاری دارد.
«غزاله» فوق‌لیسانس علوم سیاسی دارد و از سال 93 در حرفه عروسک‌سازی فعالیت می‌کند، او درباره سروکار داشتن با عروسک‌ها می‌گوید: «با توجه به علاقه‌ای که به حوزه عروسک‌سازی داشتم، وارد این کار شدم، 4سالی است که فعالیت‌ام را شروع کردم و عروسک‌هایم از جنس نمد است و البته بیشتر مخاطبان من می‌توانند بزرگسالان باشند که برای مناسبت‌های مختلف این عروسک را برای دوستان یا اعضای خانواده‌شان سفارش دهند.»
او درباره استقبال مخاطبان از عروسک‌های دست‌ساز می‌گوید: «اتفاق جالبی که در راه عروسک‌سازی من رخ داد مخاطبان عکسی از استیکر خاص در تلگرام را می‌پسندیدند و به من سفارش ساخت آن استیکر را می‌دادند از همین رو، عروسک‌سازی من به سمت شکلک‌های استیکر سوق پیدا کرد. به صورت استیکر در تلگرام منتشر شد و مردم بیشتر از این طریق با محصولات عروسکی من آشنا شدند و از همین رو، استقبال خوبی هم شد. البته با توجه به نوسانات قیمت محصولات و کالاهای اولیه مردم برای خرید عروسک‌ها مُردد شده‌اند.»
«غزاله» بیشتر فروش عروسک‌هایش را از طریق فضای مجازی می‌داند و ادامه می‌دهد: «در صفحات مجازی بسیار فعال هستم و بیشتر مشتریان از این صفحات، سفارش‌هایشان را ثبت می‌کنند، سفارش‌های اینترنتی برای سفارش گرفتن مناسبتر است زیرا مشتری آثار و محصولات را می‌بیند و در درجات بعدی کالای مورد علاقه‌اش را سفارش می‌دهد.»