بزرگنمایی:

به گزارش خبرگزاری تبسم مهر، وزارت امور خارجه ترکیه، به منظور توسعه روابط خود با کشورهای قاره آسیا، دست به فعالیت های گسترده ای زده است. در شرایطی که روابط ترکیه با غرب، تعریف چندانی ندارد، تلاش برای ارتقای روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای قاره آسیا، برای سیاست خارجی این کشور به یک هدف حیاتی و استراتژیک تبدیل شده است.

«مجدداً آسیا» یا «بازهم آسیا» یا عبارتی همچون بازگشت به آسیا یکی از مهم‌ترین روندهای سیاست خارجی ترکیه در دو سال گذشته بوده است. این هدف گذاری سیاست خارجی، در زبان ترکی با معادل (Yeniden Asya) و در زبان انگلیسی هم با معادل (Asia a new) تعریف شده است.  

معنی و مفهوم این پروژه برای ترکیه این است که دستگاه دیپلماسی ترکیه به این نتیجه رسیده که موفقیت در سیاست خارجی، حفظ اهداف بلندمدت و منافع سیاسی و اقتصادی این کشور، در گرو آن است که توجه بیشتری به ظرفیت همکاری با کشورهای آسیایی نشان دهد.

موضوع بازگشت به آسیا یا به قول خود ترک ها، بازهم آسیا، برای ترکیه از چنان اهمیتی برخوردار است که نهادینه سازی و تشکیل یک اداره کل برای مدیریت سیاست خارجی در حوزه آسیا در دستور کار وزارتخانه قرار گرفت و از سال 2019 میلادی تاکنون در وزارت خارجه ترکیه، دیپلماتی با رتبه سفیر کبیر به نام نیلوانا داراما عهده دار هدایت و هماهنگ کردن این پروژه شده است.

داراما در این مورد گفته است: «سیاست خارجی ما همیشه چند بعدی و چندجانبه بوده و ترکیه قصد دارد دیدگاه خود را در مورد جغرافیای آسیا با ابتکار عمل دوباره آسیا، تقویت کند. ما در این حوزه، تمرکز بیشتری خواهیم داشت.

اهداف اولیه این طرح، دستیابی به ساختار متعادل تجارت ترکیه با آسیا و افزایش سرمایه گذاری های متقابل است. بخش های فناوری پیشرفته با ارزش افزوده بالا، گردشگری، بخش های مالی و صنایع دفاعی، زیرساخت ها، حمل و نقل، پروژه های لجستیک و انرژی، اصلی ترین زمینه های همکاری هستند که ما برای تحکیم آنها برنامه ریزی کرده ایم».

وی در ادامه افزوده است: «روابط ترکیه با کشورهای آسیایی که دارای روابط تاریخی و فرهنگی نزدیکی هستند، ظرفیت هایی دارد که می توانیم در پروژه های علمی، آموزشی، فرهنگی، هنری و ورزشی، از آنها بهره بگیریم. اینها همان چیزهایی هستند که مردمان کشورها را به هم وصل می کند. این به معنی تغییر موقعیت سیاست خارجی ترکیه از غرب به شرق نیست. ترکیه به هیچ وجه به دنبال موقعیت جدید نیست. تلاش ما برای  تقویت موقعیت خود در داخل نهادهای اروپایی و در راه ادغام با این نهادها همچنان ادامه دارد، اما اکنون ما در جهانی چند قطبی هستیم و باید سیاست خارجی ما چند بعدی باشد».

چرا آسیا؟

مهم ترین سوال در مورد برجسته شدن اهمیت ارتباط با کشورهای آسیایی برای ترکیه، این سوالات است:

1.ترکیه در دهه های اخیر، همواره در مدار غرب تعریف شده و به ویژه پس از 70 سال عضویت در پیمان نظامی ناتو، عملاً در زمین غرب، توپ زده است. آیا قرار است این قاعده عوض شود؟

2.آیا بها دادن دستگاه دیپلماسی ترکیه به قاره آسیا، به خاطر ضعف در روابط آنکارا با آمریکا و اروپا است؟

در پاسخ به این پرسش ها، می توان به چند پاسخ کلی رسید که البته هر پاسخ، به طیف فکری خاصی تعلق دارد:

1.از دید دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه ترکیه، مساله اصلی در بازگشت به آسیا، رانده شدن از غرب نیست و ترکیه نه تنها در آسیا، بلکه در آفریقا نیز به دنبال توسعه سیاست خارجی است.

2.از دید ملی گرایان و محافظه کاران، ترکیه ریشه در آسیا و جهان اسلام دارد و باید در سیاست خارجی خود، اولویت نخست را بر روی آسیا متمرکز کند.

3.از دید تحلیل گران و کارشناسان مستقل، برخوردهای سرد آمریکا و اروپا در اتخاذ این تصمیم دولت ترکیه، نقش مهمی داشته است.

در دو سال اخیر در سیاست خارجی ترکیه همواره شاهد این بودیم که این کشور روز به روز با کشورهای غربی و به ویژه آمریکا فاصله بیشتری پیدا کرده است. با آن که ترکیه در چند سال اخیر همواره تلاش کرده تا روند تکمیل عضویت در اتحادیه اروپا را به سرعت طی کند، اما همواره به دیوار و سد بهانه های اتحادیه برخورد کرده و نتوانسته وارد شود.

از دیگر سو، هم در دوران اوباما و هم در دوران دونالد ترامپ، در سیاست خارجی منطقه‌ای ترکیه اختلافات مهمی با آمریکا به وجود آمد که مهمترین آن، در مورد سوریه بود. این اختلاف بعدها عمیق‌تر شد و پس از خرید سامانه موشکی اس 400 روسیه، آمریکا تحریم تسلیحاتی علیه ترکیه را اعمال کرد.

دونالد ترامپ در دوران مدیریت خود، برای اردوغان نامه تهدید آمیز و توییت های تحقیر آمیز نوشت و در دوران اخیر نیز،  شاهد آن بودیم که جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا، با اقدامی همچون به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه، کاری کرد که عملاً روابط ترکیه و آمریکا به محاق برود.

کدام آسیا؟

آسیا، این قاره پهناور و بزرگ، کشورها، تمدن ها، دولت ها و اقتصادهای کوچک و بزرگی را در خود جای داده که میدانی وسیع برای فعالیت دیپلماسی و اقتصادی در اختیار کشورها می گذارد. اما طیف تفاوت حال و هوای اقتصادی و منافع مرتبط با این کشورها، چنان گسترده است که انتخاب اولویت های حیاتی، پیچیده به نظر می رسد.

1.شواهد چند سال گذشته نشان می دهد که ترکیه، در حوزه اهداف اقتصادی بلند مدت، از میان کشورهای آسیایی، چین را به عنوان اولویت نخست و حیاتی خود انتخاب کرده و این موضوع برای دولت اردوغان از چنان اهمیتی برخوردار است که برخلاف خواست و توقعات احزاب مخالف، هیچگاه حاضر نشده در مورد مساله اویغورها، موضع بگیرد. چرا که مشارکت در طرح یک کمربند یک جاده و توسعه روابط با چین، اهمیت بالایی دارد.

2.ارتباط با ژاپن، کره جنوبی و مالزی نیز باری ترکیه مهم است. اما شرایط اقتصادی این سه کشور صاحب فن آوری های بزرگ، به گونه ای است که ترکیه نمی تواند در میان مدت، در این سه کشور، امتیازات طلایی بگیرد و مشخصاً در مورد مالزی، رفاقت اردوغان با ماهاتیر محمد نیز نتوانست منجر به نتیجه درخشانی شود.

3.ایران برای ترکیه، یک همسایه قدرتمند، یک رقیب و یک قدرت منطقه ای مهم است. شواهد نشان می دهد که بنا به دلایل جغرافیایی، ترکیه نه تنها در روابط دوجانبه، بلکه در پکیج روابط منطقه ای خود با افغانستان و پاکستان و بخشی از آسیای میانه و خلیج فارس، به ایران نیاز مبرم دارد.

4. حوزه آسیای میانه و قفقاز برای ترکیه بسیار مهم و حیاتی است و پس از جنگ قره باغ، این مساله، مهم تر و برجسته تر شد و ترکیه در صورت کسب موفقیت در احداث گذرگاه نخجوان – باکو، در آن جغرافیا، امتیازات جدیدی خواهد گرفت. شواهد نشان می دهد که ترکیه در این حوزه، هم در چهارچوب طرح مسائل هویتی همچون «جهانِ ترک» و هم در حوزه تجارت و ترانزیت، اهداف بلندمدتی دارد.

5.حوزه خلیج فارس و به ویژه قطر، امارات متحده عربی، کویت و عربستان سعودی، برای ترکیه، کانون های مهم تجارت و تامین سرمایه هستند و در این حوزه، ترکیه توانسته در عراق، موفقیت های اقتصادی قابل توجهی به دست بیاورد.

6.هندوستان به عنوان یک غول نوظهور صنعتی، برای ترکیه اهمیت خاصی دارد و با وجود آن که ترکیه در مورد کشمیر و پاکستان، مواضعی علیه هندوستان اتخاذ کرده، اما توسعه روابط تجاری بین آنکارا و دهلی نو، از اولویت های مهم دستگاه دیپلماسی ترکیه است.

در پایان باید گفت، هدف گذاری ترکیه در حوزه توسعه روابط اقتصادی و سیاسی در قاره آسیا از اهمیت بالایی برخوردار است. اما واقعیت این است که ترکیه در توسعه روابط خود در سالیان اخیر، تمرکز اصلی را بر روی قدرت سخت گذاشته و به ابزارهای قدرت نرم، بهای کمتری داده است.