بزرگنمایی:
حجت الاسلام غفاری، عضو هیئت علمی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، طی یادداشتی، فعالیت های علمی- پژوهشی موسسه حکمت و فلسفه در طول این سال ها را تشریح کرد.
به گزارش تبسم مهر به مناسبت هفته پژوهش، سید احمد غفاری قره باغ، عضو هیئت علمی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، در خصوص تاریخچه، فعالیت های علمی و پژوهشی موسسه آموزشی و پژوهشی حکمت و فلسفه و برخی حواشی پیرامون این موسسه علمی پژوهشی، یادداشتی را در اختیار ر قرار داده است که در ادامه از نظرتان می گذرد؛
ایران از دیرباز تاکنون، شاهد شکوفائی مکاتب اندیشه ورز گوناگون در ساحت‌های مختلف دانش و حکمت بوده است؛ در این میان، شخصیّت‌های فاخری همچون ابن‌سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ سهروردی، ملاصدرای شیرازی و .... به عنوان نام‌آوران شهیر فلسفی، چنان پیشرفتی را در ساحت حکمت فلسفی و عرفانی شکل داده‌اند که تاکنون نیز منشأ تحوّلات و نگرش‌های نوین هستند. هم اکنون و پس از ظهور انقلاب کبیر اسلامی در میهن ایران اسلامی، شاهد تأسیس و تقویت نهادهای مرتبط با حکمت و فلسفه بوده‌ایم؛ مؤسّسات و سازمانهایی همچون پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، دهها دانشکده فلسفه و الهیات فلسفی و ... که یا پس از پیروزی انقلاب اسلامی تأسیس شدند و یا به ثمردهی بیش از پیش دست یافته‌اند.
مؤسّسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، از جمله مؤسّسات و نهادهای علمی دولتی است که فراز و نشیب‌های فراوانی را در طول تاریخ تأسیس تاکنون، شاهد بوده است. این مؤسّسه در تاریخ 1352/10/13 توسّط دکتر سید حسین نصر، با عنوان انجمن حکمت و فلسفه ایران تأسیس شد؛ اساتید بزرگی همچون آقایان مهدی محقق، جلال‌الدین همایی، محمود شهابی، عباس زریاب خویی و یحیی مهدوی از جمله اعضای هیئت امنای آن بودند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، انجمن حکمت اسلامی با حمایت‌های آیت‌الله شهید مطهری توانست حیاتش را با توجه به پیشینه خود ادامه دهد.
در سال 1360 با تعدادی از مؤسسات پژوهشی ادغام و به‌عنوان زیرمجموعه «مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» (که بعدها به «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی» تغییر نام داد) در قالب دو پژوهشکده «حکمت و ادیان»، و «تاریخ و فلسفه علم» فعالیتهای خود را ادامه داد و در سال 1376 انجمن از ساختار آن دو پژوهشکده جدا و با نام «انجمن حکمت و فلسفه ایران» فعالیت جدید خود را از سر گرفت. سپس از سال 1380 با موافقت شورای گسترش آموزش عالی، از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منفکّ و تاکنون به صورت مؤسسه مستقل با عنوان مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با ریاست استاد دکتر غلامرضا اعوانی ادامه فعالیت داد.
در سال 1390، به پیشنهاد معاون محترم وزارت علوم و فناوری و حکم وزیر محترم وقت، ریاست مؤسسه تغییر کرد و استاد اعوانی پس از سالها تلاش و فداکاری، کرسی مدیریت را به استاد عبدالحسین خسروپناه داد. استاد خسروپناه مؤلف حدود 50 کتاب و دهها مقاله علمی-پژوهشی، سخنران مدعوّ همایش‌های معتبر داخلی و بین‌المللی، دارای سوابق مدیریتی و سمت‌های علمی–اجرایی در مراکز متعدد پژوهشی، صاحب افتخارات فراوان از مراکز متعدد مانند جایزه بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، کتاب برگزیده سال حوزه، کتاب برتر کنگره دین‌پژوهان، جایزه مطهر از سوی ریاست محترم جمهوری، کتاب برتر در جشنواره فرهنگی سال در دفعات مکرّر، دریافت لوح تقدیر از مقام معظم رهبری(زید عزه)، مدرّس حوزه و دانشگاه، شاگرد بزرگانی مانند حضرات آیات وحید خراسانی، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، حسن‌زاده آملی، جوادی آملی، مصباح یزدی و سبحانی می‌باشد.
این نهاد علمی در سالهای اخیر، شاهد تحوّلات چشمگیری در عرصه دانش‌افزایی و گفتمان‌سازی در حوزه حکمت به معنای وسیع آن بوده است.
در ادامه به تعدادی از فعالیت های این موسسه در طول این سال ها اشاره می شود؛
_دو همایش به صورت سالانه که جزو فعالیتهای تخصصی و دائمی مؤسسه محسوب می‌شود: اول، همایش روز جهانی فلسفه است که مطابق عرف بین‌الملل، معادل تاریخ شمسی در اواخر آذر برگزار می‌شود و هر سال به یک موضوع خاص اختصاص می‌یابد و دوم، برگزاری همایش ملی بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی معروف به «عقل حادی‌عشر» است؛ این همایش فلسفی نیز در سطح ملی، هر سال با یک عنوان تخصصی در اوائل اسفندماه برگزار می‌شود. این دو همایش، به‌غیر از همایش‌هایی است که به درخواست اعضای محترم هیئت علمی، در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار می‌شود.
_نشست‌های مستمری در راستای گفتگوی علمی میان صاحب‌نظران علوم مختلف طبیعی، با اندیشمندان شاخه‌های مختلف فلسفی در این مؤسسه شکل گرفته است؛ سلسله نشست‌های علمی «فلسفه و زیست» و «فلسفه و فیزیک» و «فلسفه و اقتصاد» از این قبیل‌اند؛ مباحث مهم و ساختاری در این نشستها و حضور شخصیتهای برجسته رشته‌های فیزیک و زیست‌شناسی و اقتصاد در این نشستها، حاکی از بررسی‌ها و تحقیقات جدی در این جلسات است.
_نشریه جاودان خرد، تنها نشریّه پژوهشی این موسسه، سالهای پیش از مدیریّت اخیر، شاهد تأخیر در نشر شده بود که به همت مدیریّت جدید، به‌تدریج و همراه با افت‌وخیز، به روال متعارف انتشار رسیده و هم‌اکنون، با پشتیبانی فعالانه ریاست موسسه و تدبیر مسؤولین مربوطه، آثار پژوهشی ارزنده‌ای را در عرصه‌های فلسفی، عرفانی و منطقی منتشر می‌کند. این نشریه پژوهشی با تلاش همکاران صدیق مؤسسه، به جمع مجلات رتبه + A پیوسته، و یازدهمین مجله برتر فلسفی در میان 48 مجله علمی-پژوهشی در گروه فلسفه می‌باشد، که در رتبه بالاتر از مجلاتی همچون مجله فلسفه دانشگاه تهران و مجله حکمت و فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی و مجله آینه معرفت دانشگاه شهید بهشتی است که البته همه این مجلات، از نشریات فاخر فلسفی محسوب می‌شوند.
_ترنّم حکمت، عنوان گزارش سالانه‌ای است که به همّت واحد پژوهش مؤسسه، همه‌ساله به گزارش همه فعالیتهای علمی و پژوهشی و آموزشی این مؤسسه می‌پردازد؛ محتوای همه نشستها و همایش‌ها و سخنرانی‌های علمی مؤسسه، و گزارش کامل از طرح‌های پژوهشی در حال انجام را در این مجلّد شریف می‌توان مطالعه نمود. هدف از انتشار این سالنامه، مستند نمودن این فعالیت‌ها برای فلسفه‌پژوهان و دانشجویان تحصیلات تکمـیلی است که می‌خواهند از میان موضوعاتی که در مؤسسه، در قالب سخنرانی‌ها، همایش‌ها، همکاری‌های بین‌المللی و نیز انتشارات و... صورت گرفته است، برای تحقیق، مقاله و یا رساله خود موضوعاتی بیابند، و یا به شنیده‌های خود در جلسات علمی-پژوهشی مؤسسه ارجاع بدهند.
_یکی از مهمترین اقدامات ماندگار مدیریّت محترم مؤسّسه، انتشار مجموعه کتابهای تخصّصی در حوزه فلسفه علوم سیاسی اسلامی با عنوان «فلسفه سیاسی اسلامی» است؛ این مجموعه از کلان‌طرحهایی بود که مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در سال 1391، متناسب با شأن سازمانی خود و به‌قصد پاسخ به یک نیاز ملی و فراملی، انجام آن را در دستور کار خود قرار داد. هم‌اکنون این اثر علمی در قالب 17 جلد کتاب در دسترس متخصّصان این رشته علمی قرار گرفته است. این اثر فاخر، جهت طرح پژوهشی مفاهیم بنیادین فلسفه سیاسی اسلامی برای آگاه شدن و آگاهی دادن، بلکه بازخوانی و تحلیل میراث عقلانی و استدلالی حکیمان و اندیشمندان مسلمان، پدید آمد تا در راستای تمدن‌سازی ایرانی اسلامی، بسترهای نظری فلسفه سیاسی و علم مدنی اسلامی را مبتنی بر سنت عقلانی اسلامی-ایرانی فراهم سازد و در جهت کاهش سرمایه‌سوزی، به سوی سرمایه‌سازی و احیای میراث عقلانی و استدلالی خویش در حوزه سیاست، گامی گروهی، منسجم و نظام‌مند بردارد. این طرح، دیدگاه‌ها و نظریه‌های فلاسفه، حکیمان و اندیشمندان مهم مسلمان را بر اساس آثار اصلی آنان در طول تاریخ فلسفه و سنت عقلانی و استدلالی اسلامی در قالب مفاهیم، مورد شناسایی، بازخوانی و تحلیل قرار می‌دهد.
_از جمله خدمات این موسسه پژوهشی از ابتدای تکوّن آن، احیای تراث حکما و اندیشمندان فیلسوف و متکلم و عارف بوده است؛ لذا تصحیح حدود 200 عنوان از این سنخ آثار، در این موسسه شکل گرفته است؛ در سالهای اخیر، سرمایه‌گذاری جدی در برجسته‌کردن آثار مکاتب مختلفی شده است که در مناطق مختلف کشور مانند شیراز و اصفهان و تهران، در شرف فراموشی و یا نابودی قرار دارند؛ به عنوان نمونه، می‌توان به اهتمام مدیریّت مؤسّسه حکمت و فلسفه ایران، در احیای آثار فیلسوفان و حکمای مکتب فلسفی اصفهان اشاره کرد؛ مکتب فلسفی اصفهان، اصطلاحی مستحدث نزد پژوهشگران عرصه مطالعات سنّت حِکمی و عرفانی عالم اسلام است. حکیمان حوزه اصفهان به خوبی نشان دادند که استمرار واقعی این سنت و انتقال روح آن از عصر فارابی و ابن‌سینا به بعد، نه از مجرای چهره‌هایی مانند ابن‌رشد اندلسی، که از طریق حکمایی مانند میرداماد، موسس مکتب اصفهان میسور شده است و این طریقی بود که پیشتر به همت حکیمان و عارفانی مانند شیخ اشراق، ابن عربی، خواجه طوسی، ابن‌ترکه اصفهانی، سید حیدر آملی، ابن‌ابی‌جمهور احسایی و اعاظم حوزه شیراز هموار شده بود.
_یکی از خدمات منحصر به فرد موسسه حکمت و فلسفه ایران به جامعه علمی ایران و تهران، تسهیل ارتباط پژوهشگران و دانش‌پژوهان محترم با اساتید به‌نام این دیار است؛ این مجتمع علمی در جنب فعالیتهای آموزشی و پژوهشی خود، علاوه بر استفاده از استادان به‌نام فلسفه از داخل ایران از جمله حضرات اساتید سیدجلال‌الدین آشتیانی، عباس زریاب خویی، جواد مصلح، ابراهیمی دینانی، محقق داماد، و اعوانی، اقدام به دعوت از استادان برجسته در سطح بین‌الملل همچون هانری کربن، توشیهیکو ایزوتسو و ماتسوموتو کرد و با تشکیل کلاسهای آزاد که همه بر اساس قرائت و تفسیر متون اصیل فکری و فلسفی اداره می‌شدند، شاگردان موفقی را نظیر دکتر ویلیام چیتیک، دکتر ژان دورینگ، دکتر محمد لگن هاوزن و دکتر جیمز موریس را در این حوزه پروراند که در حال حاضر، صاحب کرسی در دانشگاه‌های بین‌المللی هستند. هم‌اکنون در روزهای متعددی از هفته، استاد ابراهیمی دینانی و استاد محقق داماد و استاد اعوانی، در مؤسّسه حضور یافته و علیرغم کهولت سنّ و اشتغالات فراوان، پاسخگوی شاگردان خویش هستند. جلسات تدریس این اساتید، شاهد حضور پرشور و شعور فرهیختگان ازکل کشور است.
_یکی از آثار مدیریت موسسه حکمت و فلسفه ایران، اهتمام به برقراری روابط متقابل با مراکز علمی و شخصیتهای تاثیرگذار معاصر جهان می‌باشد؛ حضور فیلسوفان طراز اول کشورهایی همچون هند، ترکیه، روسیه، آلمان، انگلیس، آمریکا، اتریش، استرالیا، فرانسه، فیلیپین، یونان و ایتالیا در این موسسه، شاهد تعامل موفق این مجموعه پژوهشی با مراکز علمی بین‌المللی است. در مقابل، دعوت برخی از این مراکز خارجی از ریاست محترم و شخصیتهای برجسته و پیشکسوت مؤسسه برای مسافرت و سخنرانی علمی به کشورهای مذکور، نشان از اثرگذاری این روابط دارد. در همین راستا، آثار استاد عبدالحسین خسروپناه توسط پژوهشگران خارجی به زبان‌های زنده دنیا مانند زبان انگلیسی و اردو و عربی ترجمه شده است و مورد استقبال فرهیختگان جهان قرار گرفته است. برای مشاهده برخی از این ارتباطات بین‌المللی، می‌توان به آدرس صفحه بین‌الملل در سایت مؤسسه به نشانی: irip.ir/Home/category?id=70 مراجعه نمود.
_برگزاری نشست‌های علمی بسیار مهمی همچون واکاوی وحدت شخصی وجود که سبب حضور اساتید طراز اوّل حکمت قم، همچون آیت‌الله فیاضی، استاد حشمت‌پور، آیت‌الله رمضانی، حجت‌الاسلام والمسلمین استاد یزدان‌پناه، حجت‌الاسلام والمسلمین استاد حسین‌زاده، استاد عبودیّت و ... در مؤسّسه حکمت شد و یا برگزاری مدرسه‌های تابستانی متعدّدی همچون مدرسه تابستانی «رئالیسم معرفتی و علوم انسانی»، مدرسه تابستانی «حکمت و هنر دینی»، مدرسه تابستانی فلسفه علوم شناختی، و «فیزیک برای الهیات» که مجموع اینها سبب شکل‌گیری یک «پارک علمی» برای گفتگوهای آزاد تحقیقاتی در این مؤسّسه علمی پژوهشی شدند.
_سامان یافتن پژوهش‌های اعضای هیئت علمی آن مؤسّسه پژوهشی و نظارت پژوهشی بر حسن اجرا و انجام آن پژوهش‌ها، و به تعبیر رساتر، اعمال قوانین و آئین‌نامه‌های وزارت علوم در این مؤسّسه پژوهشی، از جمله خدمات مؤثّر مدیریّت محترم مؤسّسه است؛ افزایش انتشار کتابهای تألیفی از سوی اعضای محترم هیئت علمی در دوره اخیر، حاکی از همین اهتمام و تدبیر است. اجمالا باید گفت که از میان 183 اثر منتشره در کل سنوات تشکیل این مؤسسه فاخر از ابتدای تأسیس تاکنون، 135 کتاب مربوط به دوره مدیریتی جدید می‌باشد، و هم‌اکنون بیش از 100 طرح پژوهشی داخلی و خارجی در این مؤسسه، در حال انجام یا آماده انتشار است. برخی از آثار منتشره در جشنواره‌های متعدد همچون جشنواره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و کتاب سال حوزه علمیه قم، حائز رتبه‌های برتر شده‌اند. برای مشاهده برخی از این آثار منتشره، می‌توان به آدرس صفحه انتشارات در سایت مؤسسه به نشانی: irip.ir/Home/single/53892 مراجعه نمود.
_از ابتدای تأسیس این مرکز پژوهشی تا سال 90، از میان اعضای هیئت علمی این موسسه، فقط یک استاد تمام و سه دانشیار در این موسسه، ارتقاء رتبه وزارتی یافته بودند، اما هم اکنون و در نتیجه پیگیری‌های مجدّانه مدیریت محترم مؤسّسه، 4 استاد تمام و 6 دانشیار در این مؤسّسه ارتقاء رتبه یافته‌اند، و چهار عضو هیئت علمی دیگر نیز، در شُرُف ارتقاء به دانشیاری هستند. البته یکی از آن چهار استاد محترم، بازنشست شده است.
_در شرایط رکود اقتصادی اخیر، که بسیاری از مراکز علمی و اجرائی، مجبور به تعدیل نیروهای خویش شدند، این موسسه پژوهشی از معدود سازمانهای دولتی است که نه تنها هیچ کارمند و هیچ عضو هیئت علمی خویش را تعدیل نکرد، بلکه اقدام به جذب اعضای جدید هیئت علمی کرد و نیز هیچ پروژه پژوهشی تعطیل نشد. این اعضای علمی جدید، از اساتید مباحث علوم فلسفی و عرفانی هستند، که روند جذب اینان در مؤسسه حکمت، با ارزیابی اساتید برجسته‌ای همچون دکتر غلامرضا اعوانی، دکتر شهین اعوانی، دکتر شهرام پازوکی، دکتر افضلی، و ... انجام پذیرفته است؛ اکثر اعضای جدید، در دوره تحصیل دکتری خویش، با درجــه عالی و با معدل‌های بالاتر از 19 فارغ‌التحصیل شده‌اند. برخی از اعضای هیئت علمی جدید مؤسسه، در طول حضور چندساله اخیر خود در این مجموعه فاخر، مقالات علمی-پژوهشی متعدد و کتب پژوهشی برخاسته از طرح موظّف خود را منتشر نمودند، که برخی از این آثار منتشره، عبارت‌اند از: «نظریه معرفت کیث لرر، ترجمه، تحقیق و نقد»؛ «معنویت و دین، بررسی ادله ناسازگارگرایان» «معنویت در ادیان ابراهیمی»؛ «تقرب بهخداوند در اسلام و مسیحیت»؛ «اعتبار معرفت‌شناختی خبر واحد در عقاید و علوم انسانی»؛ «معرفت‌شناسی ایمان»؛ «الهیات اجتماعی در مسیحیت».جالب توجّه اینکه افرادی که پس از سال 1391 در این موسسه، جذب شده اند، از سلایق مختلفی در امور سیاسی و اجتماعی برخوردارند، که خود این، نشان از سعه صدر و عدم تنگ‌نظری در مدیریّت آن مؤسّسه دارد.
اینها خوشه‌ای از خرمن تحوّلات چشمگیر علمی و پژوهشی در این مؤسّسه پژوهشی در سالهای اخیر است که همگی در سایه حضور پرتلاش مدیر محترم و پیگیری‌های مجدّانه مجموعه مدیریّتی و اعضای محترم علمی آن مرکز پژوهشی است. امید که با همکاری نهادهای ذی‌ربط وزارتی و سایر سازمانهای همکار در امور پژوهشی و آموزشی، شاهد رونق بیش از پیش این مؤسّسه پژوهشی باشیم.
در این دو سال اخیر، یکی از اعضای محترم هیئت علمی، که در دوره مدیریت جدید جذب شده است، اقدام به پخش نامه‌های فراوانی برای تخریب شخصیت مدیر محترم مؤسسه نموده است؛ طُرفه اینکه مدیریت مؤسسه از تفاوت دیدگاه‌های این عضو جدید با دیدگاه‌های خود در امور اجتماعی و سیاسی مطلع بودند و در عین‌حال، با جذب وی موافقت نمودند. لیکن این همکار محترم نسبت‌های ناروایی را در این نامه‌ها به ایشان متوجه نمود. وی در ادامه، پس از مشاهده عدم تأثیر هجمه‌های غیر اخلاقی‌اش، به توسعه این هجمه اقدام نموده و همکاران خود را نیز، مورد تاخت قرار داد و اعتبار علمی آنان را در نامه‌پراکنی‌های پسین، مورد تردید قرار داد؛ هرچند به‌عنوان همکار ایشان در مؤسسه، عرضه می‌شود که: این رنج را خَمُش شوم و اندرون برم.
در آخرین سریال این ماجرا، وی در فضای مجازی، که به حق می‌توان آن را به دلیل گستره آثار عینی‌اش، حقیقی‌تر از فضای حقیقی انگاشت، مستمراً به اساتید نام‌آور مؤسسه حکمت حضرت آیت‌الله محقق داماد و حضرت استاد دینانی اهانت نموده و به معاون محترم پژوهش سرکار خانم دکتر اعوانی که فداکارانه مشغول خدمت در کسوت معاونت مؤسسه حکمت و فلسفه ایران است، بی‌حرمتی نمود.
البته غرض از این نگاشته، نه این است که بر برخی نقائص افراد، سرپوش گذاشته شود، که خود آنان نیز مدّعی بی‌نقص بودن خود نیستند و نه به دنبال طرح ادّعای عدم امکان خطا در آنان است، که حقّاً انسان ممکن‌الخطا است و این دربارi خود این همکار محترم نیز صادق است؛ لیکن جواز خطا در انسان، مبرّر این بداخلاقی نیست که تریبون‌های عمومی را پر از انتساب‌های ناروا کنیم و از همه خدمات و توانمندی‌ها و نیکی‌های یکدیگر صرف‌نظر کنیم، که این نه شیوه پیامبران است و نه روش حکما.
حال که این نامه‌نگاری‌ها رسانه‌ای شده است، گریزی بدان زده شد، وگرنه برخلاف ادعای انصاف از سوی بی‌انصافان، مسأله مربوط به همکار علمی، مسأله‌ای درون‌سازمانی است و آبروی او آبروی همه همکاران است و اختلاف داخل خانه را به خارج از خانه نباید برد؛ لیکن صرفاً به تذکر این نکته بسنده کنیم که این بداخلاقی‌ها برای جامعه علمی و فرهیخته، امر زیبنده‌ای نیست، چه برسد به همکار محترمی که خودش، دانش‌آموخته رشته اخلاق بوده است و واژه‌ای درخور شأن رفیعِ فرزندِ شهید بودنش نیست، که واژه‌ها در مقابل رنجها و زحمات این فرزندان، خاضع‌اند. لیکن امیدوارم این دقیقه را از بنده کمترین بپذیرد که حتّی اگر تعهّد به وحی الهی را در تأکید سنگین بر حفظ آبروی مؤمن، که بالاتر از حرمت کعبه دانسته است و تأکید دیگرش بر معیار بودن ظاهر و پرهیز از تجسّس باطنِ زندگی اشخاص را کنار بگذاریم (که البته این‌دو تأکید، در موقعیتی است که علم محرز برخلاف ظاهر داشته باشیم، چه برسد به موقعی که صرفاً بر پای گمان و حدس، به تخریب مسلمان بپردازیم) و صرفاً بنابر قانون طلایی کانت سخن بگوییم، باید نگران ارتحال فضیلت اخلاقی در شخصیت خود شویم.