بزرگنمایی:
مدیرکل دفتر امور پژوهشی دانشگاه صنعتی امیرکبیر با اشاره‌ای به اثرات تحریم‌ها در فعالیت‌های علمی، متذکر شد: به طور کلی کشور ما همواره دستخوش تحریم‌های متنوعی بوده است و طی ۴۰ سال اخیر تحریم‌های زیادی را تجربه کرده است و در این زمینه جمله معروفی هم وجود دارد که می گویند «تحریم ها نعمت است»، اما باید توجه داشت که زمانی تحریم نعمت است که بتوان به خوبی از آن استفاده کرد.
به گزارش تبسم مهر، سیاستگذاری، برنامه ریزی و توسعه سطح علمی و هدایت کلیه امور مربوط به پژوهش در جهت ارتقاء رتبه دانشگاه‌ها، از جمله مهمترین وظایف معاونت های علمی و پژوهشی واحدها محسوب می شود. معاونت‌هایی که به نوعی رابط علمی دانشجویان جهت معرفی و ورود به بازار کار مربوطه و معرفی آنها به مجامع علمی و بین المللی خواهند بود که البته هر یک از معاونت‌های پژوهشی دانشگاه‌های متعدد، با برنامه‌ریزی خاص خود در این میسر گام بر می‌دارند؛ به گونه ای که برخی به دنبال معرفی دانشجویان به مجامع علمی ملی و بین المللی و برخی به دنبال کارآفرینی و رسیدن به نسل سوم دانشگاه‌ها هستند.
آذرماه هر سال برای دانشگاهیان و معاونت های پژوهشی یکی از پربارترین ماههای تحصیلی محسوب می‌شود. نزدیک بودن روز دانشجو و هفته پژوهش و فناوری در این ماه می‌تواند به نوعی بار علمی یکسال تحصیلی دانشگاه را ببندد و اساتید و دانشجویان نیز با بررسی برنامه سال گذشته و برنامه ریزی آنچه اجرا شده و آنچه باقی مانده، سال تحصیلی آینده را موفق تر هدف گذاری کنند.
به همین سبب در آستانه هفته پژوهش و فناوری، به سراغ محمد محمدی اقدم- مدیر کل دفتر امور پژوهشی دانشگاه صنعتی امیرکبیر رفته‌ایم تا از او درباره گذشته، حال و آینده پژوهشی دانشگاه امیرکبیر به ویژه برای رشته‌های مهندسی جویا شویم. محمدی اقدم از سال 1393 در دفتر امور پژوهشی دانشگاه امیرکبیر مشغول به فعالیت علمی و مدیریتی بوده است. او همچنین طی سال‌های 1385 تا 1389 معاون تحقیقات و آزمون‌سازی سازمان سنجش آموزش کشور بوده و از جمله سوابق او می‌توان به مدیر کلی روابط بین الملل و نیز ریاست دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز اشاره کرد. در ادامه گفت‌وگوی ایسنا با مدیر کل دفتر امور پژوهشی دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک) آمده است:
-در ابتدا درباره آنچه در معاونت پژوهشی صورت گرفته و همچنین برنامه های در دست اقدام این دانشگاه توضیحاتی ارائه دهید.
به طور کلی پژوهش‌های دانشگاهی از سوی اساتید و دانشجویان انجام می‌شود و معاونت پژوهشی دانشگاه معمولا مدیریت این نوع فعالیت‌ها را در بخش ستاد دانشگاه عهده دار است، بسته به نوع فعالیت پژوهشی بخش‌های مختلف، مدیریت‌های پژوهشی زیر نظر معاون پژوهشی دانشگاه فعالیت می‌کنند. به طور مثال مدیریت گرنت‌های پژوهشی، فرصت‌های مطالعاتی و سفر های علمی دانشجویان و اساتید و فعالیت‌ها در حوزه مقالات و کتب اساتید و فعالیت‌های علم سنجی در بخش دفتر امور پژوهشی صورت می‌گیرد اما از جمله اقداماتی که از بدو ورود بنده به این بخش به مجموعه فعالیت‌های این حوزه افزوده شده است، علم سنجی، حضور در رتبه بندی دانشگاه در نظام های رتبه بندی داخلی و بین المللی بوده است.
-حال با توجه به نگاه علم سنجی و رتبه بندی بیشترین میزان رشد پژوهشی مربوط به کدام رشته و گرایش ها است؟
پژوهش شامل موارد زیادی و متنوعی است و به دلیل گستردگی این فعالیت‌ها و شاخص‌های مربوطه نمی‌توان به‌راحتی گفت که کدام دانشکده در واقع فعال تر است اما برای آنکه سوال شما بی پاسخ نماند به نظر میرسد فعالیت پژوهشی همه دانشکده ها نسبت به 10 سال گذشته رشد خوبی داشته ولیکن به جهت فعالیت‌های تجربی و تئوری در حوزه فناوری نانو می‌توان به موفقیت های ارزنده دانشکده نساجی در این مورد اشاره کرد.
-در حوزه علم سنجی چه میزان از فعالیت‌ها عملیاتی شده است؟
از سال‌های 92 اولویت‌های کاربردی و عملیاتی پنجگانه در حوزه های آب، انرژی، سلامت، محیط زیست و امنیت در دانشگاه در نظر گرفته شده است و به صورت کاربردی به آن پرداخته می‌شود. بدین صورت که اگر دانشگاه لازم بداند و اساتید و دانشجویان اقدامات کاربردی در این موارد داشته باشند، دانشگاه نیز آمادگی دارد تا از منابع خود در این زمینه ها کمک و سرمایه‌گذاری کند و البته باید توجه داشت که در این باره هیچ اجباری از سوی دانشگاه برای کار در این حوزه ها صورت نخواهد گرفت.
اما درباره رابطه دانشگاه با اقتصاد و صنعت، یکی از اهداف ریاست دانشگاه، حرکت به سمت دانشگاه های نسل سوم و کارآفرین اعلام شده است. اما باید توجه اکید داشت که اگر دانشگاه کار آفرین باشد و اقتصاد و صنعت کارآفرین همراه او نباشد این مهم امکان پذیر نخواهد بود. چرا که باید در این زمینه افرادی تحصیل کنند، آموزش های مختلف مهندسی ترتیب داده شود، فعالیت های مربوطه اجرایی شود و در نهایت فضاهای کاری مناسب در قالب زمینه‌های مهندسی فراهم شود و در نهایت و در صورت سرمایه گذاری مناسب دولتی یا خصوصی فضای کارآفرینی در جامعه شکل مطلوبی به خود بگیرد.
لازم به ذکر میدانم اشاره کنم که بسیاری از صنعتگران موفق چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی از فارغ التحصیلان دانشگاه صنعتی امیر کبیر هستند و به نوعی خروجی‌های دانشگاه محسوب می‌شوند. درباره همکاری دانشگاه و صنعت باید این نکته مهم نیز رعایت شود که این مسیر هماهنگی میان دانشگاه و صنعت به صورت پیوسته و ادامه دار باشد و طبعا هر دو سوی این رابطه یعنی دانشگاه و صنعت باید راهکارهایی را ترتیب دهند تا فارغ التحصیلان هم در صنعت و اقتصاد کشور ورود کنند و نقشی موثر ایفا کنند. البته همه این موارد از جمله آرزوهای ما در دانشگاه است، اما در واقعیت اینگونه است که دانشجویان تنها بخشی از وقت خود را در دانشگاه سپری می‌کنند و در این زمان طبعا باید آموزش‌های لازم مهندسی ارائه شود که به تصور من این وظیفه دانشگاه بطور نسبی به نحو مناسبی انجام می‌شود.
در مجموع به تصور من دانشگاه کارآفرین زمانی بطور مناسب شکل می‌گیرد که صنعت، اقتصاد و دولت کارآفرین باشند و از کارآفرینی با تصویب و اجرای قوانین مناسب استقبال کنند. در صورت هماهنگی این بخش‌ها با یکدیگر، قطعا دانشگاه هم خواسته یا ناخواسته کارآفرین خواهد شد.
- مهمترین دستاوردهای پژوهشی و علمی در زمان تحریم‌ها بیشتر در کدام زمینه‌ها بوده است؟
به طور کلی کشور ما همواره دستخوش تحریم‌های متنوعی بوده است و طی 40 سال اخیر تحریم‌های زیادی را تجربه کرده است و در این زمینه جمله معروفی هم وجود دارد که می گویند «تحریم ها نعمت است»، اما باید توجه داشت که زمانی تحریم نعمت است که بتوان به خوبی از آن استفاده کرد. برای مثال زمانی کشور در جنگ بود و طبعا کشور در زمینه های متعددی نیازهایی داشت که در بخشی از آنها تحریم بود، اما در همان زمان هم نیروی انسانی و امکانات هم کم و بیش پول هایی به بخش های مورد نیاز تزریق می شد، به همین جهت ترکیب این عوامل توانست ما را در بخش هایی که عمدتا موارد نظامی بودند به موفقیت ها و خودکفایی هایی برساند.
اکنون نیز اگر تحریم ها با هوشمندی و مدیریت مناسب پیش روند، به نظر بنده، احتمالا موفقیت دست یافتنی خواهد بود. البته این را هم باید تاکید کنم که حتما نباید همواره در تحریم باشیم تا پیشرفت کنیم. به طور مثال کره، ژاپن و برخی دیگر از کشور ها در تحریم نبوده اند که در صنایع شان موفق شده اند. بنابراین لازم نیست که برای توسعه همه جانبه کشور حتما تحت تحریم باشد، البته تحریم ها می‌توانند اثرات مثبت یا منفی داشته باشند. به‌نظر من آنچه در شرایط موجود تحریم مهم است، استفاده صحیح از فضای این تحریم ها است که طبعا نیازمند مدیریت صحیح و مدبرانه است. من معتقدم در شرایط فعلی و با ایجاد راهکار ها و سرمایه گذاری و نیز تصویب قوانین و نظارت جدی و قاطع بر اجرای قانون می‌توان با دانش موجود در کشور حدود 60 تا 70 درصد صنعت موجود در دنیا را تولید و ایجاد اشتغال کرد.
-تحریم ها تا چه میزانی در بخش های علمی و تبادل اطلاعات اثرگذار بوده است؟
در هر صورت تحریم اثرگذار است؛ یا مستقیم یا غیر مستقیم. به طور مثال اگر بخواهیم برای توسعه صنایع خریدهایی انجام دهیم قطعا دچار محدودیت هایی شده ایم یا اخیرا در پذیرش برخی مقالات اثرگذار بوده است و برخی مجله‌های امریکایی مقالات ایرانی را جهت داوری و چاپ نمی‌پذیرند البته در چاپ مقالات منتشره در مجلات که بیشتر در حوزه کاری من است این اثر تاکنون محسوس نبوده است. در این باره پیش بینی شخصی من این است که در این مورد اثر تحریم ها حداقل در کوتاه مدت کم باشد ولیکن در مورد شرکت اساتید در کنفرانس های بین المللی و نیز هر فعالیتی که مستلزم سفرهای خارجی و هزینه های ارزی است حتما اثرات منفی را شاهد خواهیم بود.
-با توجه به رشته تخصصی خود شما مهمترین چالش‌های پیش روی رشته مهندسی مکانیک چیست و چه راهی برای آن پیشنهاد می‌کنید؟
شاید نتوان مهمترین چالش را به صورت واضح اعلام کرد، چرا که جنس رشته مکانیک بدین صورت است که در اکثر صنایع موجود همچون صنایع تولیدی برق و نساجی و غیره ارتباط و حضور دارد از این رو هر یک از این صنایع چالش داشته باشند، به نوعی چالش مهندسی مکانیک نیز محسوب می شود. در واقع صنایع مهندسی مکانیک پر هزینه هستند و بیشتر فارغ التحصیلان نیز به تنهایی توان راه اندازی کارخانه یا محیط کاری با سرمایه شخصی خود را ندارند. به همین منظور کار آفرینی در حوزه مهندسی مکانیک علاوه بر ایده مناسب تا حد زیادی هزینه بر و نیازمند سرمایه است.
- شما بهتر در جریان هستید که اکنون بسیاری شهرک‌های صنعتی در اطراف شهرها در حال خاک خوری هستند و می‌توان از پتانسیل نیروی انسانی و مهندسان مکانیک در راه اندازی کارخانجات بهره برد. در حال حاضر رابطه صنعت با دانشگاه چگونه است؟
در واقع تعامل دانشگاه با صنعت وجود دارد. اما به صورتی که مورد انتظار ما باشد، نیست. به طور مثال در غرب دانشگاه ها ایده پردازی می‌کنند و ایده ها معمولا از دل دانشگاه ها بیرون می آید و این دو مدام با یکدیگر در تعامل هستند و دراین میان سرمایه نیز به درستی مدیریت می شود. اما در داخل کشور، هنوز موفق به برطرف کردن مسایل پیرامونی این پازل نشده ایم. گاه پیش آمده کشور درگیر تحریم نبوده است، اما بازهم صنعتگران بزرگ به دنبال دانشگاهیان هم نبوده اند تا فرصتی برای این همکاری ایجاد شود چرا که این فعالیت ها در داخل کشور زمان بر و غیر هماهنگ هستند که البته این فعالیت ها نیز مقرون به صرفه نیز نیستند. به همین سبب ترکیب‌های زمانی و هماهنگ نشدن صنعت و دانشگاه چندان با یکدیگر منطبق نمی‌شوند و صنعت و دانشگاه ارتباط نزدیکی ندارند. البته در همه کشورها مرسوم است که رابطه دانشگاه و صنعت پول‌آفرینی چندانی برای صنعت ندارد، بلکه بیشتر توان مالی برای ادامه پژوهش‌های بعدی را به دنبال دارد. البته ممکن است در شرایطی خاص برخی طرح های پژوهشی به صورت مدل مالی و کارآفرینی همانند صنعت به ثروت آفرینی تبدیل شوند.
-برای هماهنگی میان رشته های مهندسی و مکانیک چه اقداماتی صورت گرفته است؟
ایده فعلی و در حال اجرا در دانشگاه در واقع تجمیع رشته‌های متنوع مهندسی در زیر شش عنوان پردیس است که تصور می کنم اگر به درستی اجراء شود امکان هماهنگی بین همه رشته های دانشگاهی را فراهم کند. به عنوان مثال تمامی رشته‌های مختلف در دانشکده‌های مکانیک و هوا فضا و دریا در یک پردیس طراحی شده‌اند و مسئولی برای هماهنگی این پردیس منصوب شده است از این رو بنظر میرسد با این کار امکان گسترش فعالیت‌های بین رشته‌ای فراهم شود.
-برنامه‌های ملی و بین المللی شما برای توسعه آموزش و پژوهش در سطح جهانی چیست؟
این پرسش بیشتر به حوزه روابط بین الملل دانشگاه مربوط است که در حال حاضر این واحد به صورت مستقل و در هماهنگی با دیگر بخش‌های دانشگاه عمل می‌کند که در همین جهت آیین نامه های متنوعی تدوین شده و که در جهت تسهیل در تبادلات علمی از آنها استفاده می‌شود. به طور مثال در تابستان امسال، فرصت دو ماههای برای اساتید جهت ارتقا سطح علمی آن ها برای دانشگاه های بین المللی تدارک دیده شد که نتایج خوبی در بر داشت و حدود 16 نفر از اساتید از این فرصت استفاده کردند.
-با توجه به فرا رسیدن هفته پژوهش، برنامه‌های دانشگاه و معاونت پژوهشی برای این روز چه خواهد بود؟
برنامه هفته پژوهش از سوی وزارت علوم برنامه ریزی می شود و روزهایی به عنوان «درب باز» برای ورود دانش آموزان و برگزاری غرفه های پژوهشی رشته های مختلف خواهد بود. در کنار آن نیز از پژوهشگران در مقاطع ارشد و دکترا که طی یکسال اخیر پایان نامه‌های کاربردی داشتند و همچنین از تلاش‌های اساتید و پژوهشکده‌های برتر نیز تقدیر خواهد شد.
-وضعیت پژوهشی دانشگاه در سطح ملی و بین المللی چگونه ارزیابی می‌شود؟
در مقیاس ملی، هم وزارت علوم و هم موسسه‌ی ISC شیراز سال‌های زیادی است نسبت به رتبه بندی دانشگاه ها فعالیت دارند. دانشگاه امیرکبیر به غیر از سال گذشته که رتبه دوم را کسب کرد، در چهارسال گذشته اش در رتبه اول ملی میان دانشگاه‌های صنعتی در رتبه بندی موسسه ISC قرار گرفته است.
در رتبه بندی بین المللی نیز، به این شرح است: در رتبه بندی Times رتبه 500 تا 600، در QS رتبه 498، در Leiden رتبه 273 و در شانگهای 400 تا 500 را در اختیار داریم. در مجموع در رتبه های ملی و بین المللی رتبه های خوبی کسب شده است؛ به طور مثال در شانگهای که برخی دانشگاه ها را به صورت موضوعی نیز رتبه بندی می کند، دانشگاه امیرکبیر در رشته های ریاضی، مهندسی دریا، معدن، مکانیک، مهندسی پزشکی و شیمی رتبه اول را در اختیار دارد.
-برنامه‌های دفتر امور پژوهشی دانشگاه امیرکبیر برای حال و آینده چیست و چه چشم‌اندازی را برای آینده پیش‌بینی می‌کنید؟
پرداختن حرفه‌ای به علم سنجی در دانشگاه، استفاده بیشتر از فناوری اطلاعات و تلاش برای انجام کارها به صورت الکترونیکی و حذف کاغذ برای کمک به حفظ محیط زیست، برگزاری کلاس‌های آموزشی در حوزه علم سنجی برای کارکنان، اساتید و دانشجویان، بررسی کیفی مقاله‌های علمی و انتشار کتابهای بین‌المللی که حاصل دستاوردهای علمی ما باشد را در دستور کار خود قرار داده ایم. حال آن چه باید به صورت کلی برای توسعه‌کشور در نظر گرفت شامل اصلاح آیین نامه‌ها در جهت بهبود فعالیت‌ها، شناخت نیازهای کشور، تخصیص صحیح بودجه به پروژه‌ها و اهدای مبالغ تشویقی به دانشجویان برتری که در دانشگاه صنعتی امیرکبیر ادامه تحصیل دهند، هستند. هدف دانشگاه باید تلاش کرد بیشتر در جهت افزایش بهروری و ارتقاء رتبه بین المللی تا زمان چشم انداز 1404 و کسب رتبه خوب در میان دانشگاه‌های برتر دنیا است.