بزرگنمایی:
یکی از چالش برانگیزترین مسائلی که این روزها در سطح فوتبال ایران و جهان مطرح است، بحث این است که اخلاق دقیقا چه جایگاهی در پرمخاطب ترین و پرطرفدارترین ورزش جهان دارد؟
به گزارش تبسم مهر «به درازای تاریخ تعریفی که از مفهوم اخلاق ارائه شده متفاوت است. از فلاسفه یونان گرفته تا متفکرین امروز، چه در غرب و چه در شرق، هر کدام تعاریف و معنای متفاوتی از یکی از پدیده های بشر یعنی اخلاق ارائه داده اند.
این که چه کاری خوب یا چه کاری بد یا این که کدام کار اخلاقی یا غیر اخلاقی، ارزش یا ضد ارزش است به تعداد آدم هایی که روی کره زمین زیست می کنند می تواند متفاوت باشد. در فوتبال هم دقیقا شرایط به همین شکل است و تعریف دقیقی از مفهوم اخلاق در این رشته پرطرفدار وجود ندارد. بارها دیده و شنیده ایم که مدیران، بازیکنان، مربیان و هواداران همدیگر را به بی اخلاقی در موارد مختلفی متهم می کنند. به طور مثال بارها و بارها دیده شده که بازیکنان فوتبال بر سر عدم پرداخت مبالغ قراردادشان با مدیران باشگاه وارد چالش شده و دست به اعتصاب هایی جدی زدند.
آخرین نمونه این اتفاق در لیگ فوتبال مکزیک رخ داد؛ جایی که بازیکنان تیم وراکروز تصمیم گرفتند در واکنش به حقوق پرداخت نشده خود بی حرکت ایستاده و مشغول تماشای گلزنی تیم تیگره شوند. بازیکنان وراکروز که قعرنشین لیگ مکزیک هستند، تصمیم داشتند تا به طور کامل در این مسابقه حاضر نشوند اما بعد از تهدید انریکه بونیا، رئیس لیگ فوتبال این کشور مبنی بر سقوط فوری باشگاه در صورت عدم حضور، آنها در بازی حاضر شدند و تصمیم گرفتند به شیوه متفاوتی اعتراض کنند. بعد از آن که سوت شروع مسابقه به صدا درآمد، بازیکنان وراکروز کاملا بی‌حرکت ایستادند تا ادواردو وارگاس، ملی‌پوش شیلیایی تیگره خیلی زود و در همان دقیقه نخست گل اول تیمش را به ثمر برساند.
بازیکنان تیگره در دقیقه 3 گل دوم را هم به ثمر رساندند و آندره پیر ژینیاک، بازیکن فرانسوی نامدار این باشگاه موفق شد دروازه خالی وراکروز را باز کند. ادواردو وارگاس در دقیقه 8 گل دوم خود و سوم تیگره را هم به ثمر رساند و بعد از این 3 گل، بازیکنان وراکروز تازه شروع به انجام یک بازی عادی کردند و در نهایت با نتیجه 3-1 مغلوب حریف خود شدند.
بعد از این اتفاق مالک باشگاه تیم وراکروز در مورد حرکت بازیکنان تیمش گفت: «بازیکنان می‌خواستند پیامی را ارسال کنند. البته پیش از بازی صحبتی درباره آن نشده بود اما آنها حق دارند. بار دیگر با این داستان تبدیل به سوژه تمسخر ملت یا حتی جهان شدیم.»
حالا یکی از اصلی‌ترین سوالاتی که در عالم فوتبال مطرح می شود این است که مرز اخلاق در چنین موردی کجاست؟ آیا اقدام باشگاهی بحران زده در عدم پرداخت حقوق بازیکنانش غیر اخلاقی است؟ یا بازیکنانی که بدون توجه به اعتبار باشگاه و احترام به هواداران از وظیفه فوتبال بازی کردن خود دست کشیدند و به حریف اجازه گلزنی دادند کاری غیر اخلاقی کردند یا با در پیش گرفتن شیوه ای نوین دست به اعتراض زدند و عملی غیر اخلاقی در کار نبوده؟ پاسخ این سوالات به اندازه تمامی افرادی که به جواب آن فکر می کنند می تواند متفاوت باشد، زیرا همان طور که گفته شد دیدگاه افراد نسبت به مقوله اخلاق و همچنین راه های احقاق حق با هم فرق دارد و این ناشی از باورهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آنها است.
نمونه داخلی اعتصاب برای دریافت حق و حقوق بازیکنان هم فصل پیش در تیم استقلال رخ داد و بازیکنان این تیم به دلیل این که مدیران باشگاه نتوانستند به وعده هایشان عمل کنند و از نظر آنها مرتکب بی اخلاقی شده بودند، حاضر نشدند تا پیش از بازی آخر در لیگ برتر مقابل سپیدرود در اردو حاضر شوند. فرهاد مجیدی، سرمربی وقت استقلال هم به دنبال این بود تا ساعاتی قبل از انجام قطعی این تصمیم آنها را از انجام آن منصرف کند که در نهایت وقتی که وعده‌های باشگاه به نتیجه نرسید او نیز مجبور به تمکین از این تصمیم دسته جمعی بازیکنان شد تا آخرین حضور آبی‌ها در استادیوم آزادی برای انجام بازی پایانی فصل مقابل سپیدرود بدون حضور بازیکنان در اردو همراه شود.
در این میان عده ای هواداران استقلال بازیکنان این تیم را به بی تعصبی و بی اخلاقی متهم کردند اما از طرفی عده ای دیگر هم بازیکنان را مستحق دریافت پول خود می دانستند و معتقد بودند باشگاه اخلاقا و قانونا باید به وعده ها و تعهدهای مالی خود در قبال بازیکنان عمل کند.
نظراتی که هیچ کدام نه مطلقا غلط و نه مطلقا درست است و همین تعارضات باعث می شود تا هر دو طرف دعواهای این چنینی برای خود حق قائل باشند.
از مالکوم تا آریا برزگر؛ اخلاق دقیقا کجای فوتبال است؟
همین پارسال بود که انتقال مالکوم برزیلی، ستاره جوان تیم بوردوی فرانسه به بارسلونا یکی از جنجالی ترین نقل و انتقال های فوتبال اروپا را رقم زد؛ جایی که مالکوم با رمی ها به صورت ضمنی توافق کرده بود و همه چیز تمام شده به نظر می رسید اما در آخرین لحظه باشگاه بارسلونا پیشنهاد 41 میلیونی خود را به بوردو ارائه داد و در حالی که هواداران باشگاه رم منتظر نشستن هواپیمای مالکوم بودند پرواز او لغو شد. پیشنهاد بارسلونا باعث شد تا در آخرین لحظه مالکوم نظر خود را عوض کند و تصمیم گرفت به بارسلونا برود؛ اتفاقی که "هایجک" نامیده شد و با هواپیماربایی در یک ردیف قرار گرفت. بسیاری از رسانه ها و ناظران، باشگاه بارسلونا را به بی اخلاقی متهم کردند و کاتالان ها را به دلیل این که می دانستند مالکوم با رم توافق کرده اما باز هم به سراغ این بازیکن رفته اند، سرزنش کردند.
با این حال حامیان اقدام بارسا با توجیه این که فوتبال دیگر خیلی وقت است از حالت یک ورزش معمولی که قواعد جوانمردانه و اخلاقی در آن حرف اول را می زند، به تجارتی پولساز تغییر کاربری داده، اقدام بارسلونا را در راستای منافع این باشگاه قلمداد می کردند که هیچ ایراد اخلاقی ای به آن وارد نیست.
نمونه داخلی هم برای آن چه می توان عنوان "بازیکن ربایی" به آن اطلاق کرد، چندین بار دیده شده اما آخرین و داغ ترین پرونده این موضوع، مربوط به بازیکنی جوان و ناشناس است که بزرگترین باشگاه های فوتبال ایران را در آستانه یک درگیری تازه قرار داده. چند روز پیش در خبرها آمد آریا برزگر، مهاجم تیم ملی جوانان که در آستانه پیوستن به استقلال قرار داشت، با پرسپولیس قرارداد بسته و کنار محمدحسن انصاری‌فرد عکس یادگاری هم گرفته است.
این اتفاق باعث واکنش هواداران و مسئولان استقلال در رسانه ها و شبکه های اجتماعی شد و آنها پرسپولیس را متهم به دور زدن و اصطلاحا هایجک بازیکن و بی اخلاقی کردند.
استقلالی‌ها مدعی هستند با باشگاه خلیج فارس که آریا برزگر را در اختیار داشته، توافق‌نامه کتبی دارند که قرار بود این بازیکن از خلیج فارس جدا شده و پیراهن آبی را بر تن کند ولی در آخرین دقایق پرسپولیسی‌ها با آریا قرارداد بستند! به همین خاطر حالا هر دو طرف باید تاوان پس بدهند. هم آریا که بر خلاف توافق کتبی و مذاکرات شفاهی راهی پرسپولیس شده و هم باشگاه پرسپولیس که بدون تحقیق در مورد این بازیکن و استعلام از باشگاهش در مورد سرنوشت تیم آینده او، اقدام به عقد قرارداد کرده است.
استقلالی‌ها مدعی اند که باشگاه اسناد خود را به فدراسیون ارائه می‌کند و قضیه را تا آخر دنبال خواهد کرد تا پرسپولیس و بازیکن فوق بابت تخلفی که استقلالی ها مدعی آن هستند محروم شوند.
اختلافی حقوقی که پس از ماجرای سوپرجام، احتمالا یک بار دیگر استقلال و پرسپولیس را پشت میز دادگاه به تقابل با یک دیگر خواهد کشاند.
قانون چه می‌گوید؟
رسول باختر حقوقدان ورزشی در گفت و گو با خبرآنلاین در خصوص مقوله اخلاق در فوتبال از حیث ابعاد قانونی گفت: «اخلاق در فوتبال از منظر حقوقی را به دو بخش انضباطی و قراردادی می توان تقسیم کرد. بخش انضباطی شامل کمیته اخلاق و کمیته انضباطی و رفتارهای بازیکن داخل یا خارج زمین مسابقه است که بعضا ضمانت اجراهای سنگینی هم دارد. اما در بحث قراردادی، لازم است دو مقوله مذاکره و عدم پرداخت را از هم جدا کنیم.»
این حقوقدان ورزشی ادامه داد:« در خصوص بحث مذاکره اولین نکته این است که باید ببینیم آیا طرفین فقط سر میز نشسته اند و در خصوص مواردی با هم صحبت کرده اند و به توافق رسیده اند یا نرسیده اند و چانه زنی شان به کجا رسیده است. قبلا قانونی حاکم بود که بازیکن را از مذاکره همزمان با دو باشگاه منع می کرد. یعنی بازیکن اول باید با یک باشگاه مذاکره اش را تمام کرد و بعد به سراغ باشگاه بعدی می رفت.در ادامه با توجه به زمان محدود فصل نقل و انتقالات و همچنین سوء استفاده باشگاه ها از این شرط برای انعقاد قرارداد با بازیکنان، این قانون لغو شد و برای جلوگیری از ضرر بازیکن و همچنین تضمین شرایط بازار آزاد برای باشگاه ها، بازیکن می تواند همزمان با چند باشگاه مذاکره کند. از طرفی دیگر مذاکره با بازیکنی که هنوز با باشگاهش قرارداد دارد یا قراردادش به پایان رسیده متفاوت است. طبق ماده 13 مقررات نقل و انتقالات فوتبال ایران و بند 3 ماده 18 مقررات نقل و انتقالات فیفا، باشگاهی که قصد مذاکره دارد باید به طور مکتوب به باشگاه فعلی بازیکن اطلاع دهد که ما قصد مذاکره با این بازیکن را داریم و اگر این اتفاق نیفتد تخلف صورت گرفته مثل ماجرای بارسلونا و اتلتیکومادرید بر سر مذاکره و انتقال آنتوان گریزمان. وقتی یک بازیکن حرفه ای با باشگاهی به توافق می رسد، باید این توافق و قرارداد به صورت مکتوب ثبت شود زیرا در تعریف بازیکن حرفه ای گفته شده که بازیکن باید با باشگاه قرارداد مکتوب داشته باشد. رویه فیفا و CAS توافق شفاهی را نمی پذیرد. همچنین استدلال می شود که تعهدات طرفین را نمی شود از طریق توافق شفاهی احراز کرد پس باید حتما هر چه هست کتبی باشد.»
باختر در مورد دیگر وجه ماجرای اخلاق در فوتبال از حیث حقوقی یعنی عدم پرداخت دستمزد بازیکنان توسط باشگاه ها گفت: «عدم پرداخت دستمزد بازیکنان مقوله ای اخلاقی یا غیر اخلاقی نیست بلکه این کار وظیفه اصلی باشگاه در قبال بازیکن است و هدف اصلی بازیکن هم از شرکت در تمرینات و مسابقات این است که درآمدی از این راه داشته باشد و وقتی یک باشگاهی دستمزد بازیکنانش را پرداخت نمی کند، عملا دارد تعهد اصلی و اساسی خود را نقض می کند. وقتی چنین اتفاقی می افتد، بازیکن باید به باشگاه اخطار دهد و بگوید تو باید دستمزد من را پرداخت کنی و اگر این کار را نکنی تعهداتت را نقض کرده ای. رویه فیفا و CAS هم عدم پرداخت به بازیکن را به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل نقض تعهد به رسمیت شناخته است و فیفا در قوانین خود ذکر کرده که عدم پرداخت دستمزد پس از 2 ماه را به عنوان یکی از موارد نقض اساسی قرارداد و ایجاد دلیل موجه برای شکایت یا فسخ قرارداد می داند. بازیکن به استناد چنین نقض عهدی می تواند به صورت یک طرفه قراردادش را با باشگاه فسخ کند و با هر تیمی که می خواهد قرارداد جدید منعقد کند. در این حالت نه تنها بازیکن دچار محرومیت های 4 یا 6 ماهه نمی شود بلکه می تواند از باشگاه سابقش به دلیل نقض عهد و عدم پرداخت دستمزدش شکایت کند؛ شکایتی که می تواند جریمه پرداخت غرامت یا محرومیت از دو پنجره نقل و انتقالاتی را برای باشگاه به همراه داشته باشد. پس عدم پرداخت یک فعل خلاف اخلاق نیست بلکه تعهدی است که باشگاه ها مطابق قرارداد و رویه ملزم هستند، آن را رعایت کنند؛ بر خلاف مذاکره که به طور کلی امری اخلاقی قلمداد می شود و ضمانت اجرای حقوقی بر آن مترتب نیست.»