بزرگنمایی:
دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «چالش‌ها و راهکارهای رونق تولید در سال ۱۳۹۸» با انتقاد از فراگیری تولید رانتی، به بحران‌های صنعت سینمای ایران پرداخته است.
به گزارش تبسم مهر مرکز پژوهش‌های مجلس با انجام پژوهشی درباره صنعت سینمای ایران به این جمع‌بندی رسیده است که تولید رانتی، بزرگ‌ترین بحران امروز سینمای ایران است.
این گزارش اساسی‌ترین بحران را در سینمای ایران، وابستگی سینما به بودجه‌های بیرونی و فقدان بازار سینما عنوان کرده و مدعی است: «غالب تولیدات سینمایی در ایران با بودجۀ دولتی و یا با بودجه‌های خصوصی (بدون در نظر داشتن نیاز مخاطب و به دلایل عارضی) صورت می‌گیرد. بنابراین در سینمای ایران، عرضه و مصرف محصول سینمایی از قواعدی خارج از قواعد داخلی سینما پیروی می‌کند، در نتیجه بازار سینما کوچک مانده و شکل قدرتمندی پیدا نمی‌کند. همچنین فقدان بازار سینما باعث بروز نوعی نظامی رانتی و فرصت طلبانه (با سود کوتاه مدت و مقطعی) در تولید فیلم ایران شده است.»
با این طرح مسئله گزارش در فصل‌های متعدد به بررسی ابعاد وضعیت نظام تولید فیلم در ایران و شکل کنونی نظام عرضه و مصرف محصول سینمایی پرداخته است.
وضعیت بازار سینما در دهه 90
در توصیف وضعیت اکران فیلم و مخاطب سینما در ایران در بخشی از گزارش آمده: «در فاصلۀ سال‌های 1390 تا 1397 تعداد سینماروها در ایران از 14 میلیون نفر در سال به 28 میلیون نفر رسید. با وجود افزایش قابل توجه تعداد سالن‌های سینما در ایران طی این سال‌ها، رقم تولید فیلم در ایران افزایش چشم‌گیری نداشته است. در ایران هنوز سالانه کمتر از 80 فیلم فرصت اکران می‌یابند و تعداد تولیدات نیز در همین حدود است. نکته قابل توجه دیگر در اکران سینمایی ایران تعداد پایین فیلم‌های سودده به نسبت کل تعداد فیلم اکران شده است. طبق آمار رسمی در سال 1397، 79 فیلم در سینماها اکران شدند و رقم کل فروش آنها رقمی بیش از 250 میلیارد تومان معادل 5 میلیون 900 هزار دلار (با احتساب قیمت کنونی دلار) بوده است. اما از 79 فیلم اکران شده در سال 1397 تنها 8 فیلم توانستند بیش از یک میلیون تماشاگر و رقم نزدیک به 5 میلیارد تومان فروش کنند. با توجه به هزینه‌های تولید در سینمای ایران می‌توان گفت؛ تنها همین تعداد فیلم شاید توانسته باشند به سود در فروش برسند.» این استدلال‌ها برخی از نکاتی هستند که عدم توازن در نظام تولید و مصرف فیلم در ایران را نشان می‌دهند.
در فصل‌هایی از این گزارش با مقایسۀ وضعیت تولید و عرضۀ فیلم بین اروپا و آمریکا اشاره شده که هالیوود با اتکا به سیستم متشکل و متمرکز سرمایه‌گذاری، تولید و بازاریابی فیلم موفق شده بازار سینمایی جهان را به دست آورد و از منافع سیاسی آن بهره‌مند شود
در متن این گزارش، عدم توازن در نظام تولید، توزیع و نمایش فیلم در ایران در نتیجۀ شکل تولید رانتی و وابستگی سینما به بودجۀ بیرونی به وجود آمده است، این شکل تولید باعث شده سینمای ایران نحیف و کوچک باقی بماند و در حد فرصتی کوچک برای عده‌ای خاص باقی بماند.
بر اساس این مسئله، گزارش «چالش‌ها و راهکارهای رونق تولید در سال 1398» (بخش سینما) معتقد است؛ «تأسیس بازار سینما» باید مهمترین اصل در سیاست‌های سینمایی کشور باشد.
بازار سینما نیازمند ساختار پایدار تولید فیلم
در جایی از گزارش در توضیح اهمیت ایجاد ساختار پایدار تولید فیلم در رسیدن به بازار سینما در و قدرت یافتن نظام عرضه و تقاضا آمده است: «آنچه درباره بازار سینما قابل توجه می‌نماید، امکانی است که برای برنامه‌ریزی بلند مدت در کسب و کار فیلمسازی فراهم می‌آورد. کمپانی سینمایی ساز و کار مداوم و طولانی مدت متشکل از سرمایه‌های تجمیع‌شده است که بر کیفیتِ تولید، توزیع و اکران آثار خود نظارت می‌کند. ساختار تولید کمپانی سینمایی به جای توجه به سود کوتاه‌مدت و تولید آثار نازل که در همان لحظه ممکن است مخاطب داشته باشند، به سود و اعتبار بلندمدت خود می‌اندیشد و برای آن برنامه‌ریزی می‌کند. آنچه یک کمپانی با ایجاد برند خود به دست می‌آورد، فروش «ارزش مازاد کیفیت» محصول است. اگر یک برند تجاری نتواند به کیفیت ارائه محصول خود پایبند باشد در طول زمان اعتبار، یعنی سرمایه‌اش را از دست خواهد داد و ضرر خواهد کرد.»
در فصل‌هایی از این گزارش با مقایسۀ وضعیت تولید و عرضۀ فیلم بین اروپا و آمریکا اشاره شده که هالیوود با اتکا به سیستم متشکل و متمرکز سرمایه‌گذاری، تولید و بازاریابی فیلم موفق شده بازار سینمایی جهان را به دست آورد و از منافع سیاسی آن بهره‌مند شود.
فصل پایانی این گزارش به جمع‌بندی و ارائه پیشنهاداتی در زمینه بهبود وضعیت اقتصاد سینما در ایران اختصاص دارد. پس از بحث درباره سیاست اصلی که «تأسیس بازار سینما» است، سه راهبرد مهم در ذیل این سیاست پیشنهاد شده‌اند که عبارتند از؛ «تأسیس ساختار پایدار تولید فیلم»، «ساماندهی پول‌های ورودی به سینما» و «گسترش و کشف مخاطب».
این راهبردهای سه‌گانه همچنین با برخی تصمیمات به صورت کوتاه‌مدت و بلند مدت قابل پی‌گیری هستند که در جدولی در این گزارش طراحی و ارائه شده‌اند.
گفتنی است گزارش «چالش‌ها و راهکارهای رونق تولید در سال 1398» (بخش سینما) توسط سید باقر نبوی ثالث تهیه و تدوین شده و متن مشروح آن روی وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس در دسترس عموم قرار دارد.