بزرگنمایی:
شهرهای زیارتی نجف و کربلا در چند سال گذشته از لحاظ امکانات رفاهی رشد خوبی داشته‌اند، اما تا رسیدن به وضعیت مطلوب که بتواند پاسخگوی پذیرایی از میلیون‌ها زائر باشند، فاصله زیادی دارند.
به گزارش تبسم مهر نجف هنوز در حال ساخت است. ساختمان‌های نیمه‌ساز در آن بسیار است. شهر امکانات زیادی ندارد اما در فاصله‌ای دورتر از حرم، هتل‌های مناسبی را برای اقامت می‌توان پیدا کرد، هرچند در اربعین این هتل‌ها هم مملو از جمعیت می‌شوند.
با نزدیک شدن به اربعین، جای خواب در شهر نجف به سختی پیدا می‌شود. برای همین به محض رسیدن به این شهر بهتر است دنبال جایی برای استراحت و اسکان بود، معمولاً در مناسبت اربعین، هتل‌ها و زائرسراها حتی آن‌ها که امکانات و خدمات ضعیفی دارند، مملو از جمعیت می‌شوند و بسیاری از مردم عراق نیز در خانه‌های خود، پذیرای زائران هستند. هیات‌های ایرانی و عشایر عراق هم موکب‌ها یا چادرهایی را برای اسکان برپا می‌کنند اما امکانات آن‌ها بسیار محدود است.
پس از یافتن مکان استراحت در صورت خروج از موکب، لازم است به خاطر تشابه اسمی موکب‌ها، آدرس دقیق خیابان‌ها و محلات مختلف نجف و کربلا و در صورت امکان، شماره تلفن مدیر آن موکب همراه زائر باشد تا در صورت بروز مشکل، بتوان استفاده کرد.
طبق هماهنگی‌های صورت‌گرفته توسط کمیته مشارکت‌های مردمی، اسکان و تغذیه ستاد مرکزی اربعین حسینی، صحن حضرت فاطمه زهرا (س) در کنار حرم مطهر امام علی (ع) و همچنین برخی حسینیه‌ها و مدارس برای اسکان زائران اربعین در نظر گرفته شده که در صورت وجود فضای اسکان، می‌توان به آنجا مراجعه کرد.
برای اطلاع بیشتر از محلهای اسکان زائران، به چادرها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی که در نقاط مختلف شهرهای نجف و کربلا تعبیه شده‌اند می‌توان مراجعه کرد.
با آن‌که تعداد موکب‌های نذر غذا در شهرهای نجف و به‌ویژه در کربلا بسیار است اما صف‌های تحویل غذا بسیار طولانی است. توصیه می‌شود مواد خوراکی برای مواقع اضطراری همراه باشد و یا برای خرید از فروشگاه‌های داخل این شهرها اقدام شود.
از «رییسعلی دلواری» تا «امیرکبیر» و علمای دیگر
زائران می‌توانند در مدت حضور در شهر نجف، علاوه بر زیارت مرقد نورانی امیرمؤمنان (ع)، دیگر اماکن تاریخی و مذهبی این شهر مقدس را زیارت کنند. برخی از این اماکن، مسجد کوفه، مسجد سهله، قبرستان تاریخی وادی السلام که مزار پیامبران هود (ع) و صالح (ع) و مدفن بسیاری از علما، عرفا و بزرگان از جمله «سیدعلی قاضی طباطبایی» و «رییسعلی دلواری» است.
مسجد صافی صفا، مسجد حنانه، آرامگاه کمیل بن زیاد نَخَعی (از یاران باوفای حضرت علی(ع))، مسجد و آرامگاه شیخ طوسی (از مشاهیر فقهای امامیه و مؤسس حوزه علمیه نجف) که در شمال حرم مطهر امام علی(ع) و به فاصله کوتاهی از آن قرار دارد. علمای مدفون در حرم مطهر، از جمله علامه حلی و حاج آقا مصطفی خمینی - جنب گلدسته شمالی -، مقدس اردبیلی - جنب گلدسته جنوبی -، سید محمدکاظم یزدی، شیخ مرتضی انصاری، میرزای نائینی، آخوند خراسانی، آیت‌الله بهبهانی، آت الله خویی و مسجد شیخ انصاری که به مسجد ترک‌ها مشهور است و محل اقامه نماز جماعت و تدریس امام خمینی(ره) بوده.
زائران باید توجه داشته باشند یافتن محل اسکان در مناسبت اربعین در کربلا، سخت‌تر از نجف است. پس مناسب است به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که توقف در کربلا کوتاه باشد.
با توجه به تأکید مراجع عظام بر توسعه زمانی و مکانی اربعین حسینی و سیره علما، همچنین حضور جمعیت انبوه زائران در کربلا، ضرورتی به ورود به حرم و بوسیدن ضریح مطهر نیست، سلام دادن در هر نقطه‌ای از شهر کربلا در ایام اربعین (به رسم و سنت عراقی‌ها) به قدر زیارت حرم ارزش دارد.
زائران می‌توانند در مدت حضور در شهر کربلا علاوه بر زیارت امام حسین (ع) و حضرت اباالفضل (ع)، به سایر اماکن تاریخی و زیارتی معتبر آن نیز مراجعه کنند. از جمله اماکن داخل حرم مطهر امام حسین (ع) همچون قتلگاه، آرامگاه حبیب بن مظاهر اسدی و آرامگاه سید ابراهیم مجاب.
تلّ زینبیّه نیز در فاصله 20 متری از سمت غرب صحن مطهّر امام حسین (ع) قرار دارد. ستاد بازسازی عتبات درحال اجرای طرح توسعه این منطقه با عنوان صحن حضرت زینب است که احتمالاً امکان زیارت این مکان در اربعین امسال فراهم نباشد.
مشاهیر مدفون در حرم امام حسین(ع) نیز میرزای شیرازی و امیر کبیر هستند که محل مزار آن‌ها چندان مشخص نیست.
خیمه‌گاه، در جنوب صحن مطهّر امام حسین (ع) و در فاصله 250 متری آن، مرقد شریف حُرّ ـ شهرکی است در جنوب غربی کربلا که در فاصله 9 کیلومتری از شهر واقع شده و آرامگاه حر بن یزید ریاحی در آنجا قرار دارد ـ، آرامگاه طفلان مسلم ـ در راه کربلا به سمت بغداد، در حومه شهر مسیّب ـ از دیگر اماکنی است که زائران در فرصت سفر اربعین می‌توانند آنجا را ببینند.
اگر قصد به بازگشت از شهر کربلا باشد می‌توان هنگام خروج از شهر به پایانه‌ها از جمله «گاراژ سید جوده» و «گاراژ پل ضَریبه» مراجعه کرد که در آنجا وسایل نقلیه برای انتقال مسافران به شهرهای دیگر عراق و مرزهای زمینی وجود دارد. زائرانی که از باب القبله حرم امام حسین (ع) خارج می‌شود و خیابان مقابل آن را طی می‌کنند، به خیابانی می‌رسند که سمت راست آن به گاراژ پل ضریبه و سمت چپ آن به گاراژ سید جوده می‌رسد.
برای رفتن به سامرا و کاظمین باید به سمت بغداد حرکت کرد. توصیه شده اگر قصدی برای سفر به کاظمین و سامرا وجود دارد، پیش از حرکت به سمت بغداد که دسترسی به کاظمین و سامرا از طریق آن ممکن است، وضعیت راه‌ها و امنیت بررسی شود. هرچند یک مقام دولتی عراق روز گذشته اعلام کرد: ممنوعیت تردد از بغداد برداشته شده و آرامش و ثبات بازگشته و زندگی به روال عادی برقرار شده است.
کمتر زائر ایرانی معمولا آغاز سفر عراق راهی این دو شهر می‌شود، زائران معمولا پایان این سفر را به زیارت سامرا و کاظمین اختصاص می‌دهند، برای همین آن روزها این دو شهر شلوغ‌تر هستند.
در سمت سامرا و کاظمین تعداد موکب‌ها بسیار کم است. در برخی مسیرها هیچ امکاناتی وجود ندارد. روش برخی زائران این است که یک روزه به کاظمین و سامرا بروند و شب به نجف برگردند. امکانات اقامتی در این شهرها محدود است و اگر قصدی بر اقامت باشد موقعیت شهر کاظمین بهتر است. حتی کاروان‌های رسمی سازمان حج و زیارت هم در روزهای عادی سال در شهر سامرا اقامت نمی‌کنند اما یک شب را در کاظمین و یا بغداد می‌مانند.
شهر کاظمین به حدی به بغداد نزدیک است که محلهای از آن شناخته می‌شود و بافت شهری آن بازمانده از دوره‌های مختلف تاریخی است. از مهم‌ترین مراکز زیارتی و دیدنی کاظمین می‌توان به حرم کاظمین، مسجد براثا ـ یکی از مساجد شیعیان در بغداد قدیم ـ و مسجد المنطقه ـ یا العتیقه که در بیرون شهر کاظمین قرار دارد ـ اشاره کرد. آرامگاه بعضی از دانشمندان و عالمان دینی همچون شیخ کلینی، شیخ مفید و خواجه نصیرالدین طوسی نیز در این شهر واقع شده است.
حرم کاظمین آرامگاه دو امامان شیعه، کاظم (ع) و جواد (ع) است که معماری آن به دوران صفویه تعلق دارد. در این حرم حتی مسجدی ساخته شده به نام «صفوی» که از ساخته‌های دوران شاه اسماعیل صفوی است. رواق‌ها، گنبد کاشی‌کاری و ستون‌های ضخیم آن جزو شاهکارهای معماری شناخته می‌شود.
در سامرا نیز پس از زیارت حرمین عسگرین (ع) که مزار امامان هادی (ع) و حسن عسکری (ع) است می‌توان «سرداب غیبت» را زیارت کرد. اینجا زیرزمین خانه مسکونی امام حسن عسکری (ع) بوده است. بنا بر روایت‌هایی این مکان محل زندگی و عبادت امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) بوده. در برخی روایت‌ها نیز آمده که امام مهدی (عج) بارها در زمان حیات پدر و پس از آن در این مکان دیده شده و علت نام‌گذاری آن به سرداب غیبت می‌تواند همین باشد.
در داخل حرم چند قبر دیده می‌شود که به نرجس خاتون ـ همسر امام حسن عسکری (ع) ـ و حکیمه خاتون ـ دختر امام جواد (ع) و عمه امام حسن عسکری (ع) ـ تعلق دارد.
آرامگاه ابراهیم بن مالک اشتر، فرمانده سپاه مختار نیز در جنوب شهر دجیل، هشت فرسخی سامرا و در نزدیکی جاده قدیم بغداد ـ سامرا واقع شده است. مسجد جامع سامرا معروف به «جامع المتوکل» نیز یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین مساجد تاریخی عراق است که از زمان متوکل عباسی، ابتدای قرن سوم هجری باقی مانده و در بیرون شهر کنونی سامرا و در دو کیلومتری آستان عسکریین واقع شده است.
مناره ملویه هم در ضلع شمالی مسجد جامع واقع شده که در دوران متوکل عباسی ساخته شده است.