بزرگنمایی:
یک پژوهشگر شاخه فیزیک با اشاره به اینکه پژوهش در رشته‌های علوم پایه در کوتاه‌مدت به تولید فناوری نمی‌انجامد و باید بین تولید علم و تولید فناوری تفاوت قائل شد، گفت: انجام پژوهش در رشته‌های علوم پایه نیاز به تمرکز صد در صدی دارد در حالی که دانشجویان دکتری ما دغدغه مالی دارند و باید مانند آنچه در سایر کشورها مرسوم است، به آن‌ها حقوق پرداخت شود.
به گزارش تبسم مهر مهدی کارگریان به برخی چالش‌های موجود برای انجام پژوهش در رشته‌های علوم پایه اشاره کرد و توضیح داد: به این موضوع می‌توان از چند منظر نگاه کرد؛ مهم‌ترین مسأله‌ای که در کشور ما وجود دارد که حالا یا از چند دهه پیش وجود داشته یا مسأله دو سه دهه اخیر است این است که، بین تولید علم و تولید فناوری تفاوتی قائل نشده است.
وی با اشاره به اینکه در برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت امور پژوهشی از جمله تخصیص بودجه و ... باید بین تولید علم و تولید فناوری تمایز قائل شد، گفت: فعالیت‌های علمی در طول زمان به تولید فناوری می‌انجامد اما در حوزه علوم پایه و رشته‌هایی همچون ریاضی، فیزیک، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی و ... عموماً تحقیقات بنیادی انجام می‌شود که در مرز علم حرکت می‌کنند.
عضو هیئت علمی دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف تأکید کرد: به سختی می‌توان تصور کرد که نتایج تحقیقات در رشته‌های علوم پایه در کوتاه‌مدت به فناوری بیانجامد؛ اما تحقیقات در این حوزه در درازمدت زیربنای تولید فناوری خواهد بود. در عین حال اثر کوتاه‌مدت انجام پژوهش‌های علوم پایه، تقویت بنیه علمی کشور، افزایش تعداد مقالات و بالا رفتن جایگاه کشور در این حوزه است.
کارگریان تصریح کرد: کسانی که مدیریت کلان را بر عهده دارند با توجه به واضح نبودن چشم‌انداز انجام پژوهش در علوم پایه و بازدهی بلندمدت آن، در تخصیص بودجه و اعتبارات به پژوهش‌های این حوزه کمتر توجه دارند. این چالشی است که سال‌ها با آن دست و پنجه نرم کرده‌ایم، هنوز وجود دارد و در حال مشکل‌ساز شدن است.
وی در همین زمینه گفت: چنان چه بخواهیم طی 10 یا 20 سال آینده به توسعه پایدار برسیم، حتماً باید توجه به پژوهش‌های علوم پایه را در اولویت قرار دهیم.
پژوهشگر برجسته شاخه فیزیک فرهنگستان علوم در سال 98 با بیان اینکه سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری و مهندسی، با توجه به اینکه حوزه‌های فوق عمدتاً با مسائل روز جامعه سروکار دارد، زودبازده و البته ارزشمند است، اظهار کرد: بنابراین باید نگاه به علوم پایه عوض شود، بر روی این علوم سرمایه‌گذاری شده و بودجه‌های کلان به آن‌ها اختصاص یابد.
کارگریان ادامه داد: همچنین به این موضوع توجه شود که انجام پژوهش در این حوزه به دلیل حرکت در مرزهای علم، در کوتاه‌مدت به نتیجه نمی‌رسد؛ البته که پژوهش در برخی حوزه‌های بین‌رشته‌ای همچون نانوفناوری و ... امروزه به فناوری منجر شده چرا که بر روی آن‌ها به خوبی سرمایه‌گذاری شده است.
لزوم حمایت مالی دانشگاه‌ها از دانشجویان دکتری
وی با تأکید بر آن که موتور محرکه بخش پژوهش در علوم پایه دانشجویان دکتری و فوق لیسانس هستند، تصریح کرد: ما نتوانسته‌ایم از دانشجویان دکتری حمایت‌های مالی کنیم. دانشجوی دکتری باید به طور مثال حداقل حقوق ماهیانه‌ای معادل حقوق وزارت کار دریافت کند؛ به عبارتی دانشجویان دکتری بایستی افراد شاغل محسوب شوند. این موضوع در همه جای دنیا مرسوم است و لازمه انجام کار متمرکز به حساب می‌آید.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه این مشکل در علوم مهندسی کمتر وجود دارد، گفت: دانشجویان تحصیلات تکمیلی در این رشته‌ها از آنجا که با فناوری و شرکت‌ها سر و کار دارند، می‌توانند گرنت‌هایی را از بخش صنعت دریافت کنند که بخشی از آن می‌تواند حقوق آن‌ها تلقی شود.
کارگریان ادامه داد: متأسفانه در علوم پایه چنین چیزی وجود ندارد و دانشگاه‌ها باید مستقلاً نسبت به حمایت مالی از دانشجویان دکتری اقدام کنند. این موضوع برای دانشجویان این مقطع مشکل‌ساز شده است و مهم‌ترین مشکل این است که دانشجویانی که با هزاران مشقت به این درجه علمی رسیده‌اند، تمرکز کافی برای انجام کار و فعالیت علمی ندارند.
وی افزود: برخی از این افراد تشکیل خانواده داده‌اند و با مشکلات مالی عدیده‌ای روبه‌رو هستند. این در حالی است که انجام کار علمی در حوزه فیزیک تمرکز صد در صدی می‌طلبد و فرد باید تمام فکر خودش را به کار سپرده باشد؛ پس نداشتن دغدغه مالی مهم است.
فقر آزمایشگاه‌های پژوهشی و آموزشی در حوزه علوم پایه
ضرورت افزایش مدت قرارداد با دانشجویان پست داک
این پژوهشگر علوم پایه خاطرنشان کرد: مشکل دیگر در این حوزه به آزمایشگاه‌های پژوهشی ما برمی‌گردد که بایستی بتوان در آن‌ها تحقیقات جدی و بنیادی انجام داد. در دانشکده‌های فیزیک، شیمی و ... آزمایشگاه‌هایی هستند که در آن‌ها در خط علم کار می‌شود که این آزمایشگاه‌ها هم فقیر شده‌اند. دلیل عمده آن می‌تواند اعمال تحریم‌های ظالمانه بر علیه کشور ما و کمبود اعتبارات پژوهشی باشد.
کارگریان با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر گشایش‌های مالی از طریق صندوق حمایت از پژوهشگران، بنیاد ملی نخبگان و فدراسیون سرآمدان ایجاد شده اما کافی نیست، اظهار کرد: چنان چه چتر حمایتی این 3 نهاد گسترش پیدا کرده و حمایت‌های آن‌ها توسعه پیدا کند، وضعیت بهتری خواهیم داشت.
وی اضافه کرد: این طرح که بتوان از توان علمی دانشجویان پست داک استفاده کرد انصافاً طرح خوب و ارزشمندی بوده است اما نیاز به تقویت دارد؛ به این معنی که تعداد گرنت‌ها و حقوق محققین بیشتر شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف خاطرنشان کرد: همچنین مدت قراردادهایی که با دانشجویان پست داک بسته می‌شود باید افزایش پیدا کند. معمولاً در شاخه فیزیک انجام تحقیقات یک سال طول کشیده و سال دوم به نتیجه می‌رسد. این در حالی است که قرارداد اعطای گرنت و همکاری با محققین پست دکتری یک ساله است.
کارگریان در بخش دیگری از صحبت‌های خود به بخش آموزش در علوم پایه، به ویژه در شاخه فیزیک اشاره کرد و با بیان اینکه این وضعیت احتمالاً در شاخه شیمی و زیست‌شناسی هم تا حدی یکسان است، تشریح کرد: آزمایشگاه‌های آموزشی ما بسیار فقیر شده‌اند و بودجه کافی به آن‌ها تخصیص داده نشده است. این باعث شده دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مفاهیمی که باید در علوم پایه فرا گیرند و بعداً تبدیل به خلاقیت و فناوری تبدیل کنند، را به خوبی نیاموزند.
تثبیت جایگاه علمی ما در دنیا در گروی سفرهای خارجی محققان
انتقاد از بروکراسی اداری در تخصیص بودجه
وی همچنین بر حمایت از دانشجویان دکتری برای رفتن به سفرهای علمی تأکید و اظهار کرد: تولیدات علمی محقق در حوزه فیزیک یا شیمی کالا نیست که در بازار به فروش برسد؛ بلکه تولیدات علمی در قالب یک مقاله منتشر می‌شود و محققان، اساتید، و دانشجویان پسا دکتری باید بتوانند تولیدات علمی خود را در مجامع علمی بین‌المللی ارائه دهند که این نیاز به صرف هزینه دارد. از طریق سفرهای خارجی بین‌المللی جایگاه علمی ما در دنیا تثبیت می‌شود.
این محقق برجسته شاخه فیزیک مسأله دیگر را برگزاری کارگاه‌ها و کنفرانس‌های آموزشی در داخل کشور دانست و توضیح داد: این باعث می‌شود در کوتاه مدت بتوانیم طیف وسیعی از دانشجویانمان را با موضوعات روز دنیا آشنا کنیم. قطعاً باید در این کنفرانس‌ها افرادی را از خارج کشور دعوت کنیم و با آن‌ها تعامل علمی داشته باشیم؛ که این نیز مستلزم صرف هزینه است.
کارگریان اضافه کرد: اعضای هیئت علمی به دلیل مشغله‌هایی که دارند نمی‌توانند خودشان را درگیر بروکراسی اداری برای دریافت بودجه یک کنفرانس کنند. این در حالی است که بودجه برگزاری یک کنفرانس معتبر بین‌المللی به دلیل جایگاه و اعتباری که برای کشور می‌آورد، باید در اسرع وقت و بدون بروکراسی اداری تأمین شود.
گرایش به رشته‌های علوم پایه بر خواهد گشت
نگاه شغل‌محور به این رشته‌ها حذف شود
وی با اشاره به اینکه گرایش به رشته‌های فنی مهندسی نیز در کنار رشته‌های علوم پایه کم شده است، توضیح داد: سال گذشته در حوزه علوم تجربی حدود 600 هزار نفر و در علوم ریاضی 150 هزار نفر داوطلب شرکت کردند که آمار بسیار تکان‌دهنده‌ای است. دلیل این موضوع این است که علوم پایه حتی در حوزه فنی و مهندسی آینده شغلی چندان مناسبی در کشور ندارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف ادامه داد: زمانی که پروژه‌های صنعتی به هر دلیلی تعطیل شود و شرکت‌ها نتوانند کار کنند، به تدریج و در درازمدت گرایش به رشته‌های فنی و مهندسی کمتر می‌شود. این در حالی است که در حوزه علوم پایه، مشکل قدری عمیق‌تر است و باید دید وسیع‌تری نسبت به این علوم داشت. به نوعی نباید این رشته‌ها را شغل محور دید بلکه باید آن‌ها را به منزله علم در نظر گرفت.
کارگریان خاطرنشان کرد: چنان چه حمایت‌هایی که به آن‌ها اشاره شد محقق شود، طی یک برنامه معقول چند ساله گرایش به رشته‌های علوم پایه باز خواهد گشت.
وی در پاسخ به اینکه آیا اولویت‌های تحقیقاتی و نام گذاری در حوزه علوم پایه کشور با خارج از کشور یکسان است یا خیر، گفت: اولویت‌ها و جهت حرکت ما با دنیا یکسان است و ما هم در مسیری حرکت می‌کنیم که دنیا حرکت می‌کند. این در حالی است که حجم تولیدات علمی ما کمتر است؛ به عنوان مثال در حوزه فیزیک چگال در دانشگاه صنعتی شریف بر روی موضوعات تحقیقات جهانی کار می‌شود اما از نظر حجم و تعداد افرادی که در کشور بر روی این حوزه‌ها کار می‌کنند، کوچک‌تر و کمتر هستیم و تحقیقات در این حوزه‌ها طی چهار تا پنج سال اخیر شروع شده است.
ضرورت فرهنگ‌سازی برای تحصیل در علوم پایه، از دبیرستان
این محقق شاخه فیزیک در بخشی دیگر از صحبت‌های خود اظهار کرد: گرایش به رشته‌های علوم پایه را نمی‌توان در دانشگاه محقق کرد، بلکه این امر باید در دبیرستان‌ها محقق شود.
کارگریان گفت: دانشگاه‌ها باید افرادی را به عنوان ارتباط‌گر با مدارس داشته باشند یا برنامه‌های مدونی وجود داشته باشد تا دانش‌آموزان بتوانند از بخش‌های مختلف دانشگاه از قبیل آزمایشگاه‌های علوم پایه و ... بازدید کنند. این چیزی است که در کشورهای پیشرفته وجود دارد و البته نیازمند هزینه‌کرد است.
وی با اشاره به لزوم برگزاری برنامه‌های فرهنگی در این حوزه، یادآور شد: صدا و سیما می‌تواند برای رشته‌های علوم پایه تبلیغ و فرهنگ‌سازی کند. می‌توان از پیشکسوتان و اساتید علوم پایه در دانشگاه‌ها یا صدا و سیما دعوت کرد تا راجع به زیبایی‌های این رشته‌ها برای دانش‌آموزان صحبت کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف گفت: انجمن‌های فعال در حوزه علوم پایه کشور، از جمله انجمن علمی فیزیک، نیاز به حمایت بیشتری دارند. بنده به شخصه دفتر انجمن را دیده‌ام و شاهد بودم که دفتر کار بسیار کوچکی به این انجمن اختصاص یافته است.
کارگریان در پایان اضافه کرد: انجمن علمی فیزیک باعث شده نبض فیزیک در کشور بزند، در حالی که بودجه‌ای که دولت به آن اختصاص داده مبلغ بسیار ناچیزی است. این انجمن بیشتر هزینه‌هایش را از حق عضویت سالانه اعضا تأمین می‌کند، در حالی که باید مکان بزرگ‌تری به آن اختصاص داده شده و اعضای بیشتری به این انجمن جذب شود.