بزرگنمایی:

به گزارش تبسم مهر شاید وقتی هدایت تحصیلی که این روزها گریبان میلیون ها دانش آموز پایه نهم را گرفته تا از طریق آن بتوانند وارد پایه دهم شوند و آینده تحصیلی و شغلی خود را رقم بزنند، روی کاغذ بیاید، داستان خیلی پیچیده نباشد. چند سالی است که ورود به شاخه ها و رشته های تحصیلات تکمیلی در دوره دبیرستان (پایه دهم، یازدهم و دوازدهم) دارای معادله های ساده و در عین حال پیچیده ای است. دانش آموزان برای ورود به هر کدام از شاخه های نظری و فنی و حرفه ای نیازمند کسب حداقل نمرات دروس تخصصی پایانی نوبت دوم (نمره برگه امتحانات خردادماه) مربوط رشته های مختلف هستند. در معنای دیگر در صورتی که دانش آموزان در دروس تخصصی که ملاک ورود به هر رشته است، در سه پایه هفتم، هشتم و نهم (هفتم و هشتم با ضریب 1 و نهم با ضریب 3) حداقل نمره را دریافت نکنند، عملا ورودشان به آن رشته بلااثر می شود.

برای  ورود به رشته ریاضی فیزیک دانش آموز باید در درس ریاضی نمره حداقل 14 و  در درس علوم نمره حداقل 13 داشته باشد.

برای  ورود به رشته علوم تجربی دانش آموز باید در درس ریاضی نمره حداقل 13 و  در درس علوم نمره حداقل 14داشته باشد.

برای  ورود به رشته ادبیات علوم انسانی دانش آموز باید در  درس زبان و ادبیات فراسی نمره حداقل 14و  در درس مطالعات اجتماعی نمره حداقل 13 و در درس عربی نمره حداقل 12 داشته باشد.

برای  ورود به رشته معارف اسلامی دانش آموز باید در درس معارف اسلامی نمره حداقل 14 و  در درس عربی نمره حداقل 13 و در درس زبان و ادبیات فارسی نمره حداقل 12 داشته باشد.

برای  ورود به رشته فنی و حرفه ای(صنعت و هنر) دانش آموز باید در درس ریاضی و علوم نمره حداقل 10 و  در درس فناوری و هنر نمره حداقل 12 داشته باشد.

برای  ورود به رشته فنی و حرفه ای(خدمات) دانش آموز باید در درس ریاضی حداقل 10 و  در درس فناوری و هنر نمره حداقل 12 داشته باشد.

برای  ورود به رشته فنی و حرفه ای(کشاورزی) دانش آموز باید در درس علوم نمره حداقل 10 و  در درس فناوری و هنر نمره حداقل 12 داشته باشد.

برای  ورود به رشته کار و دانش (صنعت) دانش آموز باید در درس ریاضی و هنر نمره حداقل 10 و  در درس فناوری نمره حداقل 12 داشته باشد.

برای  ورود به رشته کار و دانش (خدمات و هنر) دانش آموز باید در درس ریاضی نمره حداقل 10 و  در درس فناوری و هنر  نمره حداقل 12 داشته باشد.

برای  ورود به رشته کار و دانش (کشاورزی) دانش آموز باید در درس علوم و هنر نمره حداقل 10 و  در درس فناوری نمره حداقل 12 داشته باشد.

بنا به گفته محمد داوری مشاور تحصیلی با سابقه اگر دانش آموزی در درس ریاضی سال هفتم نمره 17 و در ریاضی سال هشتم نمره 15 برای خرداد کسب کند و در سال نهم نمره 11 بگیرد میانگین این سه نمره با توجه به ضریب 1 سال هفتم و هشتم و ضریب 3 سال نهم می شود 65 و در نهایت با احتساب تقسیم عدد 65 بر 5 عدد به دست آمده می شود 13 و معنایش این است که این دانش آموز حد نصاب نمره ریاضی را برای رشته ریاضی فیزیک کسب نکرده است.

اما و اگرهای هدایت تحصیلی در واقعیت

این مدل هدایت تحصیلی اما و اگرهای بسیاری در عمل دارد و والدین، مشاوران و دانش آموزانی که این روزها درگیر هدایت تحصیلی شده اند، آن را به شکلی واقعی تجربه می کنند؛ نه از پشت بخشنامه ها و دستورالعمل ها. گرچه به طور معمول ثبت نام بر اساس هدایت تحصیلی در مدارس برای شاخه های نظری به پایان رسیده است اما عملا پرونده این موضوع تا پایان شهریور ماه ادامه داد. 

اگر هدایت تحصیلی از پایه هفتم فرایند خود را آغاز نکند به شکست می رسد. از ابتدا هم قرار بود فرایند هدایت تحصیلی یک پروسه سه ساله باشد و بر اساس نظر مشاور و دبیران و آزمون های رغبت سنج و استعداد تحصیلی در پایه 9 و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تشکیل شود 

محمد داوری کارشناس مسائل آموزش و پرورش، در پاسخ به این پرسش که مدل جدید هدایت تحصیلی به نظرتان چه میزان استاندارد است، گفت: اصل هدایت تحصیلی و فرایندی که برای آن تعیین شده است و همچنین اهدافی که تعیین شده تا هدایت بچه ها بر اساس استعداد و رغبتشان و اتکا به عملکرد تحصیلی پایه های هفتم، هشتم و نهم آنها و همچنین نظر والدین، دبیران، مشاوران و خود دانش آموزان تعیین شود، بسیار مترقی است. اما موضوع این است که والدین و دانش آموزان در متوسطه اول برای این هدایت تحصیلی توجیه نمی شوند. اگر هدایت تحصیلی از پایه هفتم فرایند خود را آغاز نکند به شکست می رسد. از ابتدا هم قرار بود فرایند هدایت تحصیلی یک پروسه سه ساله باشد و بر اساس نظر مشاور و دبیران و آزمون های رغبت سنج و استعداد تحصیلی در پایه 9 و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تشکیل شود.

وی با تاکید بر اینکه در مدل اصلی هدایت تحصیلی عملکرد تحصیلی یک سوم امتیاز ورود به هر رشته را تشکیل می دهد، بیان کرد: ممکن است در این فرایند کسی معدل 18 هم گرفته باشد و دوست داشته باشد رشته تجربی بخواند اما میانگین نمراتش در دروس مورد نظر این رشته کم باشد. خیلی از والدین تعجب می کنند که با این معدل چرا فرزندشان نمی تواند این رشته را بخواند.

وی در پاسخ به این پرسش که اینکه می گویید این فرایند در اجرا دچار مشکل است را بیشتر توضیح می دهید، گفت: منطق هدایت تحصیلی درست است اما دو ایراد اصلی دارد. یکی اینکه والدین توجیه نیستند و دوم اینکه در اجرای نادرستی که از وزارتخانه تا مدرسه درگیر آن هستند، عملا به اهداف خود دست پیدا نمی کند. 

منطق هدایت تحصیلی درست است اما دو ایراد اصلی دارد. یکی اینکه والدین توجیه نیستند و دوم اینکه در اجرای نادرستی که از وزارتخانه تا مدرسه درگیر آن هستند، عملا به اهداف خود دست پیدا نمی کند

داوری که خود مشاوره در مدارس تهران را به عهده دارد، ادامه داد: من خودم 300 دانش آموز برای ورود به پایه دهم داشتم که شاید 10 درصد آنها با گرفتن برگه های هدایت تحصیلی خود ناراضی بودند. سطح مدرسه هم از نظر نمرات دانش آموزان متوسط به پایین است. موضوع این است که یک سوم اولیا اصلا در طول سال تحصیلی به مدرسه فرزندشان سر نمی زنند. من حتی گروهی در فضای مجازی تشکیل دادم برای اولیا تا در طول سال آنها در جریان هدایت تحصیلی باشند. اس ام اس های شخصی فرستادم و مدام بر این فرایند نظارت کردم که مثلا دانش آموزان تست های رغبت سنج را انجام دهند نه اینکه اولیا جای آنها برگه را پر کنند یا مدرسه این کار را بکند. چون این اتفاق ها می افتد. یا اینکه فرایند نظرخواهی دبیر را مدیر و معاون مدرسه پر نکنند و واقعا خود دبیران این کار را انجام دهند. 

نمره گرایی در هدایت تحصیلی

وی در پاسخ به این پرسش که جدای از بی اطلاعی خانواده ها از فرایند هدایت تحصیلی موضوع این است که در نهایت فقط عملکرد تحصیلی دانش آموزان آن هم با ضریب 3 در پایه نهم ملاک انتخاب رشته می شود که در این صورت باز هم شاهد همان نمره گرایی با همه مشکلاتی که در نظام آموزشی ایجاد کرده هستیم، بیان کرد: بله اما قرار بود یک سوم تاثیر را داشته باشد. 30درصد ملاک دو آزمونی که گفتم باشد که نزدیک به 600 تست است و متاسفانه معمولا نه دانش آموزان و نه اولیا دقت لازم را روی آن ندارند و مدارس هم وقت کافی برای آن نمی گذارند و برای همین انحراف ایجاد می شود.

این کارشناس مسائل آموزش و پرورش ادامه داد: من شخصا بسیاری از افراد که فرم ها را دستی پر کرده بودند وارد سامانه کردم اما بسیاری این کار را نمی کنند. دبیری 300 دانش آموز دارد که باید تعیین کند کدام رشته برود بهتر است. 35 درصد امتیاز نظر دبیران و مشاوران و دانش آموز و اولیاست. در نهایت قرار بود امتیاز 100 که به دانش آموز در این فرایند داده می شود تجزیه و تحلیل شود و دو توصیه به دانش آموز شود؛ یکی اینکه اولویت او چه باشد و دیگر اینکه اولویت ثبت نامی چه باشد که از سطح الف تا ج دسته بندی می شود. 

تراکم بالای دانش آموزی و ظرفیت کم از جمله مشکلات است

داوری در پاسخ به پرسش دیگری که در این فرایندی که معیوب اجرا می شود و عملا 60 درصد ملاک امتیازها یا کنار گذاشته می شود یا ناقص احصا می شود، برای گرایش و علاقه بچه ها ارزشی گذاشته نمی شود و ظرفیت مدارس نیز در گزینه های الف تکمیل می شود و عملا هدایت تحصیلی به یک اجبار ناعادلانه شبیه است چرا که اگر دانش آموزی شب یکی از امتحانات پایه نهم به هر دلیل نتواند درس بخواند، عملا کل فرایند هدایت تحصیلی وی را تحت تاثیر قرار می دهد، اظهار کرد: این هم ایراد دیگر هدایت تحصیلی است. بعد از اعلام برگه های هدایت تحصیلی به دانش آموزان یک هفته آنها که امتیاز الف را آوردند فرصت داشتند ثبت نام کنند و بعد مدرسه سراغ اولویت های بعدی می رود که عملا ظرفیت ها محدود است. البته هیچ کس را اجبار در ثبت نام یک رشته نمی کنند ولی برخی برای برخی رشته ها اصلا مجاز نمی شوند. یعنی کف نمره را نیاورده اند. البته ایرادی که شما می گیرید را قبول دارم با این استدلال که اصل هدایت تحصیلی اهداف بسیار مترقی دارد. این را هم اضافه کنم که بسیاری از خانواده ها و دانش آموزان نمی دانند می توانند با امتحان مجدد در یکی دو درس در شهریور ماه برگه هدایت تحصیلی خود را اصلاح  کنند و در رشته ای که نمره نیاورده اند، دوباره شانس امتحان دادن دارند. 

سه ضلعی استعداد، علاقه و زمینه شغلی درست اجرا نمی شود

داوری ادامه داد: در اکثر کشورها هدایت تحصیلی اجرا می شود و تقریبا همین فرایند اعمال می شود. اما در آن کشورها چون آمار دانش آموزی بالا نیست و ظرفیت مدارس هم زیاد است، نارضایتی ایجاد نمی شود. ببنید هدایت تحصیلی با سه ضلعی استعداد و علاقه و زمینه شغلی باید ایجاد شود. الان زمینه شغلی در کشور ما به سمت رشته های فنی و حرفه ای است.

من موافق هستم که دانش آموزی که کف یک نمره را نیاورده است نباید به سمت یک رشته هدایت شود اما اول علاقه، دوم استعداد و سوم نمره باید ملاک باشد. اگر دانش آموزی استعداد متوسطی داشته باشد اما علاقه متوسط به بالا داشته باشد موفق تر است تا بر عکس

وی درباره این موضوع که ما انبوهی از فارغ التحصیلان رشته های نظری را می بینیم که مهارتی ندارند، در متوسطه دوم کسانی شاخه های فنی و حرفه ای می روند و مدرک می گیرند اما باز هم مهارت ندارند و یا زمینه شغلی برایشان مهیا نیست و از طرفی به دلیل فرهنگ چشم و هم چشمی گرایش به رشته های خاص برای ورود به دانشگاه زیاد شده است و تراکم در برخی رشته ها بسیار زیاد است و این میان استعداد و علاقه هم از بین رفته است، راه حل برون رفت از این وضعیت آیا صرفا تعیین کف نمره است، گفت: همانطور که گفتم اصل هدایت تحصیلی مترقی است و منظور کف نمره نبوده است، اما در اجرا این چیزی که شما می گویید اتفاق افتاده است. وقتی می گوییم هدایت تحصیلی درست و منطقی و کارشناسی و مشکلاتی که در اجرا وجود دارد همین چیزی است که شما می گویید. باید ایرادهای این مدل هدایت تحصیلی برطرف شود و به مسیر اصلی خود باز گردد. اصل این بوده که وقتی دانش آموزی نه نمره یک درس را آورده و نه استعدادی در آن دارد و نه حتی آینده شغلی منطقی در آن رشته برای خود متصور است را اجازه ندهیم وقتش را سه سال تلف کند. اینکه می گویید نمره خرداد ملاک می شود و ممکن است مشکلی برای دانش آموزی ایجاد شود را می پذیرم برای همین باید در اختیار مدرسه و دبیر باشد. من مدیر می دانم چه اتفاقی رخ داده است و دبیر فرایند درس خواندن دانش آموز را دیده است. در عین حال من موافق هستم که دانش آموزی که کف یک نمره را نیاورده است نباید به سمت یک رشته هدایت شود اما اول علاقه، دوم استعداد و سوم نمره باید ملاک باشد. اگر دانش آموزی استعداد متوسطی داشته باشد اما علاقه متوسط به بالا داشته باشد موفق تر است تا بر عکس. 

وی ادامه داد: هدایت تحصیلی و شغلی موضوعی است که تا آخر عمر ذهن یک فرد را درگیر می کند و سه سال از زمان او را می گیرد و اگر با علاقه نباشد و از آن لذت نبرد فایده ای ندارد حتی اگر مهارتی هم یاد بگیرد. 

وی درباره این موضوع که به نظر می رسد ضریب یک نمرات برای دو پایه هفتم و هشتم و ضریب سه برای پایه نهم خود مشکل دیگر این طرح است که دیگر ربطی به اجرا ندارد، بیان کرد: بله این ایراد است و بهتر بود ضریب نمره در پایه نهم مثلا دو در نظر گرفته می شود چون معمولا دانش اموز در پایه های دیگر تنبلی می کند با این امید که در پایه نهم آن را جبران می کند. کل آموزش در مدرسه عمومی است به جز سه سال متوسطه دوم که تخصصی می شود. این فرصت بهترین است برای اینکه دانش آموز هویت شغلی خود را پیدا کند. طرح این موضوع در سانه ها و حمایت از اصل طرح و مطالبه اجرای صحیح آن بسیار کارساز است. من نگران این هستم که به بهانه اجرای ضعیف آن اصل طرح کنار گذاشته شود. در مدراسی که مشاوران خوب دارد این طرح با کمترین چالش اجرا می شود اما مثلا در شهرستان ها و روستاها خیلی بد اجرا می شود. 

هدایت تحصیلی و شغلی موضوعی است که تا آخر عمر ذهن یک فرد را درگیر می کند و سه سال از زمان او را می گیرد و اگر با علاقه نباشد و از آن لذت نبرد فایده ای ندارد حتی اگر مهارتی هم یاد بگیرد

داوری در پاسخ به این پرسش که حالا که به نظر می رسد اجرای این طرح مشکلاتی دارد و حجم زیادی نارضایتی و حتی سرخوردگی دانش آموزان را به دنبال دارد، چه راهی پیشنهاد می دهید، بیان کرد: به نظر می شود اعلام کرد این طرح فعلا در شهرهای بزرگ و جاهایی که مشاور مستقر دارند با توجیه صد درصدی مشاوران اجرا شود و دامنه آسیب ها کاهش پیدا کند. اجازه بدهیم این طرح آزمون خود را در یک شرایط نرمال پس بدهد و الان آسیب این طرح از دستاوردهایش بیشتر است و بدون تحقیق هم می توان متوجه آن شد.  سیاست درست توزیع متوازن دانش آموزان در رشته های مختلف وقتی بد اجرا می شود خروجی مطلوب نخواهد بود. 

وی ادامه داد: هنوز خانواده ها از نظر فرهنگی توجیه نیستند که مثلا شاخه فنی و حرفه ای جای کم استعدادها نیست و این موضوع هم چون ظرفیت هنرستان های ما خالی است حتما یک عده را به آن سمت هدایت کنیم غلط است. اینکه ما برای کارو دانش اینقدر کف نمره را پایین گرفتیم و تقریبا هر کسی که نمره جای دیگر را نیاورد به این سمت هدایت می کنیم غلط دیگر ماست در حالیکه این شاخه هم مانند شاخه تجربی باید کف نمره داشته باشد. 

وی در پایان تاکید کرد: اگر هدایت تحصیلی درست اجرا شود، یعنی طی یک فرایند سه ساله اجرا شود، خانواده و دانش آموز توجیه باشند، در مسیر علاقه و استعداد همه چیز شکل بگیرد، اتفاقی که می افتد این است که ما جلوی یک پشیمانی بزرگ در مقاطع بالاتر را می گیریم. جلوی اتلاف انرژی گرفته می شود و هزینه ها به هدر نمی رود.