بزرگنمایی:
یکی از راهکارهای اساسی برای شکست تحریم‌های نفتی، توسعه صنعت پالایش نفت است که به دلیل مشکلات تأمین مالی روی زمین مانده است. برنامه‌ریزی برای جذب سرمایه‌های داخلی در این صنعت، می‌تواند گام مهمی برای رفع این مشکلات باشد.
صادرات 60 درصدی تولید نفت خام ایران و وابستگی حدود 35 درصدی بودجه کشور (در سال 97) به درآمدهای نفتی، موجب آسیب‌پذیر شدن کشور شده است؛ به‌گونه‌ای که تحریم نفتی در کوتاه‌مدت می‌تواند اثرات زیان‌بار زیادی را بر اقتصاد کشور بگذارد و شوک اقتصادی بزرگی را متوجه اقتصاد ایران کند. ازاین‌رو استفاده از روش‌های جایگزین صادرات نفت خام و عبور از خام‌فروشی می‌تواند کشور را در عبور از این چالش بزرگ کمک کند.
توسعه صنایع پالایشی کشور با سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی و افزایش تولیدات مشتقات نفتی، یکی از تأثیرگذارترین راهکارها برای مقابله با خام‌فروشی و کاهش اثرگذاری تحریم‌ها برای صنایع نفت و گاز کشور است. یکی از ویژگی‌های فراورش نفت خام و تبدیل آن به زنجیره متنوعی از فرآورده‌های نفتی، این است که صادرات بخش زیادی از فرآورده‌ها از طریق خودروهای سنگین، خط لوله و نهایتاً کشتی به کشورهای همسایه صورت می‌گیرد. این نحوه از صادرات را می‌توان «توزیع از طریق شبکه مویرگی» نامید. توضیح آنکه با فرآورش نفت خام و تبدیل آن به فرآورده‌های نفتی، تنوع محصولات تولیدی و متعاقباً تعداد و تنوع مشتری‌های جهانی نیز افزایش می‌یابد. تنوع مشتری‌های خارجی ایران مزایای زیادی دارد که یکی از آن‌ها از بین رفتن محدودیت‌های فروش نفت به چند کشور خاص است. این احتمال وجود دارد که خریداران نفت ایران، در صورت تحریم بازگشت تحریم‌های نفتی میزان واردات نفت خود را کاهش دهند؛ اما این امر با فروش فرآورده‌های نفتی به مشتری‌های متنوع و فراوان بی‌اثر می‌شود.
تنوع مشتری‌های خارجی در خرید فرآورده‌های نفتی ایران همچنین موجب کاهش امکان ره‌گیری درآمدهای خارجی کشور می‌شود. به‌عبارت‌دیگر با افزایش تعداد تراکنش‌های مالی با حجم‌های مالی کوچک، ریسک همکاری مالی با ایران کاهش می‌یابد. ذکر این نکته لازم و ضروری است که در دوره‌ی تحریم‌های قبلی، جابه‌جایی پول محموله‌های بزرگ نفتی با مشکل همراه بود؛ زیرا در آن دوران تراکنش‌های چندمیلیون دلاری می‌بایست توسط بانک‌های بزرگ صورت می‌گرفت که به دلیل ریسک همکاری با ایران، با مشکلاتی همراه شد. در صورت فروش فرآورده‌های نفتی، حجم معاملات بانکی به تراکنش‌های چندهزار دلاری کاهش می‌یابد و جابه‌جایی پول توسط بانک‌های کوچک و حتی صرافی‌ها نیز امکان‌پذیر خواهد شد که ره‌گیری آن برای سیستم مالی آمریکا دشوارتر است.
در سالیان گذشته، به دلایلی همچون درآمد بالای خام‌فروشی نفت، بهره‌وری پایین و درنتیجه زیان‌دهی اکثر پالایشگاههای کشور و محدودیت‌های اعتباری کشور، دولت و وزارت نفت عزم جدی برای توسعه صنایع پالایش کشور نشان نداده‌اند. از سال 1376 و با افتتاح پالایشگاه بندرعباس تا سال 1396 که فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس افتتاح شد، هیچ طرح پالایشگاهی در کشور به بهره‌برداری نرسید. عدم ایجاد سازوکار مشخصی برای تأمین مالی پروژه‌های پالایشی کشور مهم‌ترین دلیل عدم اجرای طرح‌های پیش‌بینی‌شده پالایشگاهی در سطح کشور بوده است.
البته در ابتدای برنامه چهارم توسعه، مطالعاتی به‌منظور ساخت هفت پالایشگاه جدید نفتی آغاز شد و مطابق با این مطالعات، ساخت پالایشگاههای جدید نفت و میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس، هرمز بندرعباس، پارس شیراز، کاسپین گلستان، آناهیتای کرمانشاه، شهریار تبریز و نفت سنگین خوزستان با اعتباری حدود 15 میلیارد یورویی در دستور کار قرار گرفت؛ اما بیش از 10 سال می‌گذرد و هیچ‌کدام از این پالایشگاه‌ها به بهره‌برداری نرسیده‌اند. همان‌گونه که ذکر شد، عدم تأمین منابع مالی موردنیاز و انتخاب روش‌های غلط تأمین مالی از مهم‌ترین دلایل به نتیجه نرسیدن طرح‌های پالایشی در دست احداث بوده است. در همه این طرح‌ها تمرکز تأمین مالی پروژه بر روی فاینانس خارجی و استفاده از حساب‌های LC خارجی بود که با توجه به شرایط تحریمی اوایل دهه 90، با شکست مواجه شد و نیمه‌کاره ماندن این طرح‌ها را در پی داشت. این در حالی است که برنامه‌ریزی برای استفاده حداکثری از منابع مالی غیردولتی داخلی می‌توانست در چنین شرایطی به کمک دولت بیاید.
پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس یکی از نمونه‌های موفق مشارکت بخش غیردولتی در پیشبرد پروژه‌های صنعت نفت و گاز بوده که حدود 300 میلیارد تومان از اعتبارات آن از طریق انتشار اوراق سلف تأمین شده است. با ورود قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) به پروژه عظیم پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و تأمین مالی بخش اعظم این پروژه، تحولی بزرگ در توسعه صنعت پالایش کشور به وقوع پیوست.
شایان‌ذکر است که فرسودگی تجهیزات و فناوری قدیمی از مهم‌ترین عوام ناکارآمدی و زیان‌دهی پالایشگاههای کشور هستند. با توجه به اینکه متوسط عمر پالایشگاههای کشور بالای 35 سال است، عدم ارتقای کافی آن‌ها در این 35 سال موجب تولید بیش از اندازه محصولی نظیر نفت کوره -که ارزشی پایین‌تر از نفت خام دارد- شده است. نوسازی صنایع پالایشی کشور از طریق جذب سرمایه بخش خصوصی می‌تواند به نوسازی پالایشگاه‌ها و درنتیجه افزایش ظرفیت پالایشی کشور و تولید بیشتر محصولات باارزشی همچون بنزین و گازوئیل در کشور کمک کند.