بزرگنمایی:

به گزارش تبسم مهر محمد بحرینی: چندی پیش در پی تدوین الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت، که در آن اهمّ مبانی و آرمان‌های پیشرفت و اُفق مطلوب کشور در پنج دهه آینده ترسیم و تدابیر مؤثر برای دستیابی به آن طراحی شده است، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی دستگاه ها، مراکز علمی، نخبگان و صاحب‌نظران را به بررسی عمیق ابعاد مختلف سند تدوین‌شده و ارائه نظرات مشورتی جهت تکمیل و ارتقای این سند بالادستی فراخواندند. از این رو این سند نیازمند بازبینی و نقد و تکمیل توسط صاحبنظران و اندیشمندان در حوزه های مختلف دارد. یکی از مباحثی که هم اکنون دغدغه مردم است موضوع عدالت است.

در این مجال در مورد نحوه پرداخت به مفهوم عدالت در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با هادی اکبر زاده رئیس اندیشکده علم مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به گفتگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید؛

*شما در مورد نحوه پرداخت به مفهوم عدالت در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت قبلاً اشارات کوتاهی داشته اید، آیا می توانید با تفصیل بیشتر برایمان بفرمایید که مفهوم مهم عدالت در این سند چگونه دیده شده است؟

در رابطه با الگوی پیشرفت بحث عدالت بسیار مهم است. در واقع یکی از تفاوت های اساسی این الگوی پیشرفت با مدل های رایج توسعه مساله عدالت استدر رابطه با الگوی پیشرفت بحث عدالت بسیار مهم است. در واقع یکی از تفاوت های اساسی این الگوی پیشرفت با مدل های رایج توسعه مسأله عدالت است.یکی از وجوه امتیاز مهم این سند الگوی پیشرفت با مدل های توسعه پرداختن به مساله عدالت است. در الگو در دو سطح به عدالت پرداختیم؛ یکی در بخش مبانی و آرمان که یک مقدار بیشتر رویکرد ما را نشان می دهد و دیگر مصادیقش را قسمت افق و تدابیر دیده ایم که بیشتر ناظر به حوزه عمل و اجرا است. در حوزه مبانی ما در بخش های مختلفی عدالت را به صورت پررنگ دیده ایم. مثلاً در بحث خداشناسی صفات خداوند را که ذکر کردیم تکیه بر روی بحث عدالت کرده ایم که خداوند عادل است، حامی مظلومان است، انتقام گیرنده از ظالمان است. این ها در مبانی کاملاً تصریح شده است.

در مبانی جهان شناختی به همین صورت آورده شده است. در مبانی انسان شناختی به صورت ویژه عدالت خواهی و عدالت طلبی را جزء فطرت انسان آوردیم. این نوع پرداخت پیرامون بحث عدالت خیلی متفاوت است با الگوهای رایج توسعه که یک مقدار مسأله را روبنایی می بینند. ما اصلاً عدالت طلبی را جزء فطرت انسان دانسته ایم در بحث جامعه در مبحث جامعه شناختی که باز مبحثی زیرمجموعه مبانی است باز روی بحث عدالت تأکید کردیم. بنابراین می خواهم عرض کنم که ما در مبانی به صورت خیلی پررنگ و زیربنایی مبحث عدالت را وارد کردیم. در بحث آرمان ها به همین صورت باز تصریح شده. بالاخره جامعه ای که ما به دنبال آن هستیم یک عدالت همه جانبه ای را باید داشته باشد و حتی به بهره گیری و بهره برداری عادلانه از طبیعت تصریح شده است. یعنی در این قسمت های مربوط به مبانی و آرمان خیلی پررنگ و زیربنایی به این مباحث پرداخته شده است.

*مصادیق عملی این مباحث چیست؟

این سند علی رغم اینکه یک سند فشرده ای است و حجم آن حجم کمی است اما به دفعات در جای جای آن بحث عدالت مورد تاکید قرار گرفته است هم به صورت مفهومی هم به صورت مصداقی

در حوزه مصادیق عملی در افق و تدابیر به دفعات این مسأله مورد تاکید قرار گرفته است. مثلاً ما بحث عدالت بین نسلی را در افق تصریح کرده ایم. نظام قضایی عادلانه را تصریح کرده ایم و بحث هایی که غیر مستقیم به عدالت مربوط می باشد مثل تکافل عمومی، تأمین اجتماعی جامع و فراگیر، این ها کلید واژه هایی است که در بخش افق آورده شده است. این سند علی رغم اینکه یک سند فشرده ای است و حجم آن حجم کمی است اما به دفعات در جای جای آن بحث عدالت مورد تأکید قرار گرفته است، هم به صورت مفهومی هم به صورت مصداقی. مصداق ها در حوزه تدابیر است که باز این مسأله در بخش های مختلف تصریح شده است. 

مثلاً به مباحثی چون تحقق عدالت مالیاتی و تحقق عدالت در ساختار قانونی نظام بانکی تأکید کرده ایم و بعد به همین ترتیب توزیع عادلانه منابع حوزه سلامت را به صورت خاص مورد تأکید قرار داده ایم که پوشش هماهنگ و همگانی مراقبت ها و توزیع عادلانه منابع حوزه سلامت را شامل می شود. الکترونیکی کردن فرایندهای دادرسی از دیگر موارد است. یعنی این ها ساز و کارهایی است که نتیجه اش منجر به عدالت می شود. مثل شفاف سازی فرآیندهای دادرسی و دسترسی ساده به سیستم قضایی.

*به عدالت در حوزه عملکرد مسئولین و دولت مردان چگونه پرداخته اید؟

در حوزه عملکرد مسئولین و دولت مردان در بندهایی مفهوم عدالت عملاً وارد شده است. مثلاً برخورد بدون تبعیض با مفسدان به ویژه در سطوح مدیریتی. چون به هر حال یکی از شاخصه های بی عدالتی فساد است. یا تعیین ضوابط عادلانه و شفاف سازی فرایندهای تخصیص امکانات و امتیاز های دولتی از دیگر موارد است. می خواهم عرض کنم که ما هم از نظر مبانی و مفاهیم بنیادی و نظری بحث عدالت را تأکید کرده ایم، هم راهکارها و مصادیقش را مشخص کرده ایم. کارهایی که منجر به گسترش عدالت می شود را در بحث تدابیر و افق دیده ایم. فکر می کنیم که به صورت جامعی عدالت را در این سند دیده ایم. البته هنوز جای کار دارد و انتظار داریم از صاحب نظران که پیشنهادهایشان را بدهند. اگر بیش از این نیاز به تکمیل دارد ما آمادگی دریافت نظرات را داریم. اما به نظرمان این طور می رسد که چیزی را فروگذار نکرده ایم.

*بحث استفاده از نظریات عدالت یکی از مسائل ضروری است. در طراحی این سند از کدام نظریات عدالت بهره برده اید؟

یک اندیشکده ما اندیشکده عدالت است. به خاطر اهمیت موضوع از اولین اندیشکده هایی که راه اندازی کردیم یکی از آن ها اندیشکده عدالت بود. ما آن جا اندیشمندان و صاحب نظران نشست ها و همایش هایی را دارند که حاصل آنها را ما استفاده می کنیم

مفردات نظریات عدالت در منابع دینی ما وجود دارد. بزرگان ما و اندیشمندان ما راجع به عدالت صحبت کرده اند، نظر داده اند و ما آن ها را استفاده کرده ایم. اما اینکه بگوییم مثلاً یک نظریه واحد عدالت را ما به کار برده باشیم و مبنا گرفته باشیم می دانید که اینطور نظریه ای که مورد اجماع همه اندیشمندان مسلمان باشد نداریم، اما مفردات بحث عدالت مهم است و در متون دینی ما به دفعات و به کرات وجود دارد. ما این ها را استفاده کرده ایم. یک اندیشکده ما اندیشکده عدالت است. به خاطر اهمیت موضوع از اولین اندیشکده هایی که راه اندازی کردیم یکی از آن ها اندیشکده عدالت بود. ما آن جا اندیشمندان و صاحب نظران نشست ها و همایش هایی را دارند که حاصل آنها را ما استفاده می کنیم. ما یک اهتمام ویژه ای به بحث عدالت داشته ایم کما این که می دانید دهه چهارم انقلاب هم دهه پیشرفت و عدالت نامیده شده است. این بحث ها هم در دهه چهارم شروع شد. یعنی از حدود سال 1390 که این کارها به صورت رسمی تر شروع شد، در راستای همان بحث پیشرفت و عدالت بود. بنابراین اندیشکده ما در این قسمت فعال بوده و این اندیشکده چندین همایش را با کمک صاحب نظران حوزه و دانشگاه برگزار کرده است.

*ضمانت اجرایی و تضمین تحقق عدالت در سند الگوی پیشرفت چیست؟

تدابیری که در این راستا پیش بینی کرده ایم کاملا مصداقی است. یعنی ما اکتفا نکردیم که بحث عدالت را فقط به صورت نظری مطرح کنیم. آن بحث هایی که در مبانی و آرمان است یک مقدار جنبه  نظری دارد، اما در تدابیر ما راهکارهای مبتنی بر عدالت را پیش بینی کرده ایم و تصریح کردیم به همین دلیل که در عرصه اجرا مطمئن باشیم که این اتفاق می افتد. تدابیر یعنی اقداماتی که باید انجام بشود. اقدامات اساسی که باید انجام بشود این ها تدابیر است. ما در جای جای تدابیر بحث عدالت را وارد کردیم به همین دلیل که مطمئن باشیم که محقق خواهد شد. مثلاً گفتیم تعیین روابط عادلانه و شفاف سازی فرآیندهای تخصیص امکانات و امتیازات دولتی؛ این کاملا عملیاتی است. یعنی باید یک سری ضوابطی گذاشته بشود که کاملاً تخصیص امکانات و امتیازات دولتی شفاف بشود. این خودش بحث در عرصه عمل است و بحث نظری نیست. به همین دلیل ما مخصوصاً در قسمت تدابیر که ناظر به حوزه عمل است این را کاملاً مورد توجه قرار دادیم.