بزرگنمایی:

به گزارش تبسم مهر، حجت‌الاسلام مسعود آذربایجانی دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در چهارمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی که صبح امروز (پنج‌شنبه 29 آذر ماه) با حضور اساتید حوزه روانشاسی اسلامی در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، به تبیین روانشاسی اسلامی، دستاوردها و مبانی آن و مقایسه کلی بین روانشاسی اسلامی در ایران و کشورهای دیگر پرداخت.

وی به دیدگاه‌های موجود درباره روانشناسی اسلامی اشاره کرد و افزود:‌ دیدگاهی وجود دارد که روانشناسی اسلامی را پیرامون موضوعاتی همچون روح می‌داند و برخی محوریت را فطرت قرار می‌دهند. همچنین بعضی معتقدند روان‌شناسی اسلامی به موضوع عمل می‌پردازد و نظریه دیگری نیز از لوازم و ملزومات نفس بحث می‌کنند.

حجت‌الاسلام آذربایجانی به اشکالات این دیدگاه‌ها پرداخت و گفت:‌ روح جنبه‌های جسمانی و بدنی انسان و جامعیتی که در روانشناسی اسلامی انتظار می‌رود، را شامل نمی‌شود. همچنین به رقم تلاش‌هایی که در 1400 سال گذشته در مورد روح‌شناسی صورت گرفته است، مباحث علمی قابل توجهی وجود ندارد. اگر محوریت با روح باشد نه جامعیتی وجود دارد و مطالب نیز قابل اعتنا نیست.

وی ادامه داد: دو اشکال نیز درباره دیدگاه محوریت روانشناسی با فطرت وجود دارد. نخست اینکه فطرت به صورت اصلی و اساسی شامل رفتارهای اکتسابی نمی‌شود، همچنین در مورد فطرت بیشتر به جنبه‌های مثبت انسان توجه دارد و جنبه‌های دیگری همچون غریزه و هوا و هوس را شامل نمی‌شود.

دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان داشت: در این میان دیدگاهی که روان‌شناسی اسلامی را با محوریت عمل می‌داند قابل قبول‌تر نسبت به سایر دیدگاه‌هاست. اما این دیدگاه نیز دارای اشکالاتی است. یکی از آن‌ها این است که عمل را بیشتر ناظر بر دوران قبل از بلوغ می‌دانند و به سنین کودکی و نوجوانی که سنین رشد است، توجهی ندارد.

وی با بیان اینکه دیدگاه روانشناسی اسلامی که در مورد لوازم و ملزومات نفس بحث می‌کند، دیدگاه مختاری است، افزود: نفس به خود و ذاتش اعتنا دارد و جامعیت مفهوم نفس و کاربردهای آن با احصا آیات و روایات، به جنبه‌های مثبت و منفی، روحی و جسمی و… می پردازد و نفس اماره، مطمئنه، ملهمه، لوامه و … از مراتب نفس است.

حجت‌الاسلام آذربایجانی با اشاره به دستاوردهای روانشناسی اظهار داشت: موسسه آموزشی  و پژوهشی امام خمینی(ره)، دانشگاه تهران گروه روانشناسی دینی، دفتر مطالعات اسلامی در بهداشت روانی، انجمن روانشناسی اسلامی قم، موسسه مطالعاتی مشاوره اسلامی، موسسه مطالعاتی مشاوره اسلامی و مراکز مشاوره اسلامی از جمله نهادهای آموزشی و پژوهی علمی فعال در حوزه روانشناسی اسلامی هستند.

وی همچنین وجود نشریه‌های علمی، متون و کتاب های درسی و منابع مستقل را از دیگر دستاوردها در حوزه روانشاسی اسلامی دانست و گفت: خوشبختانه به دستاوردهای خوبی در این حوزه دست یافته‌ایم. مکتب روانشناسی اسلامی در جهت مبانی، مسائل، پژوهش‌ها، مدل‌ها و نظریه‌ها و منابع متون درسی به حداقلی از بلوغ نائل شده که می‌تواند رسماً اعلام وجود کند. در حوزه روش‌شناسی و نظریه‌پردازی بر اساس آموزه‌های اسلام نیازمند مطالعات و پژوهش‌های بیشتری هستیم.

دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: در خصوص دیدگاه‌های متفاوت در حوزه روان‌شناسی اسلامی یک رقابت علمی می‌تواند دستاوردهای خود را عرضه کنند تا از آن‌ها یک دیدگاه به برتری آشکار دست یابد. با توجه به زمینه‌های فعلی لازم است پایان‌نامه‌ها و پژوهش‌های ملی در حوزه روانشناسی اسلامی متمرکز شود تا ادبیات علمی آن پربارتر شود.

وی ادامه داد: تأسیس روان‌شناسی اسلامی و توسعه آن در برخی مراکز آموزشی می‌تواند پژوهش‌های آینده را در این عرصه عمیق تر و وسیع‌تر گرداند. در مقایسه کلی بین روانشناسی اسلامی در ایران و سایر کشورها می‌توان به سه رویکرد تلفیقی، تهذیبی و تأسیسی در روانشاسی اسلامی اشاره کرد. در رویکرد تلفیقی بحث‌های قرآنی را با بحث‌های روان‌شناسی در کنار هم قرار می‌دهد. در رویکرد تهذیبی بحث های مخالف اسلام را حذف می‌کند و در رویکرد تأسیس نخستین و بهترین ویژگی روانشناسی اسلامی است و ما بیشتر به این سمت حرکت کرده‌ایم.