بزرگنمایی:
استاد ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به تاریخچه تلخ خونهای آلوده فرانسوی گفت: افرادی که فکر می‌کنند ورود واکسن کرونا از آمریکا و انگلیس ضرر ندارد را به مناظره دعوت می‌کنم.
پرونده خونهای آلوده که نزدیک به 40 سال است از ورود آنها از فرانسه به ایران می‌گذرد یکی از جنجالی‌ترین رویدادهای سلامتی در کشور ما بود که سال‌ها این پرونده بدون رسیدگی باقی مانده و کسی پیگیر آن نبود، این خون‌ها در همان سال به بسیاری از مبتلایان به هموفیلی تزریق شد و موجب ابتلای بیماران هموفیلی به ویروس ایدز شد.
به منظور بازخوانی این پرونده، با دکتر حسین کیوانی استاد ویروس شناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی تهران به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
ماجرای پرونده خونهای آلوده از چه زمانی در ایران مطرح شد؟
در سال 1370 بود که این پرونده در کشور مطرح شد. فاکتورهای خونی که از همان سال از خارج از کشور وارد شدند آلوده به ویروس هپاتیت C و ایدز بودند. البته در آن زمان ویروس هپاتیت C به خوبی شناخته شده نبود اما HIV به خوبی شناخته و قابل تشخیص بود.
باعث تأسف است که نشتی ویروس HIV از همان کشوری (فرانسه) بود که خودش این ویروس را کشف کرد. البته با گذشت زمان هم مشخص نشد که نشت این ویروس از فرانسه عمدی یا سهوی بود.
برخورد شرکت واردکننده خونهای آلوده چگونه بود؟
کمپانی خارجی که باعث ارسال فاکتورهای خونی به ایران بود با وزارت خارجه مکاتبه داشت و البته دردآور است که در این مکاتبه جملات به نحوی استفاده شدند که گویا کشورهای خارجی هیچکدام دغدغه سلامتی مردم دیگر کشورها را به شکلی که دغدغه سلامتی مردم خودشان را دارند، ندارد.
نشت ویروس HIV از طریق خونهای آلوده کشور فرانسه فقط در ایران رخ داد؟
این اتفاق در کشور ما و در دیگر کشورهای خاورمیانه رخ داد و هزاران نفر مبتلا به ویروس HIV شدند. ویروسی که خود فرانسوی‌ها در انستیتوی فرانسه آن را کشف کردند.
آیا رخ دادن این مسائل در بحث بیولوژیک طبیعی است یا خیر؟
این گونه مسائل رخ می‌دهد و قابل انکار هم نیست مخصوصاً در فراورده‌های بیولوژیک؛ در فرآورده‌های بیولوژیکی این حساسیت‌ها وجود دارد چرا که به صورت مستقیم این فرآورده‌ها به مردم تزریق می‌شود.
این موضوع مربوط به فاکتورهای خونی می‌شود که مورد مصرف بیماران هموفیلی است. حدود 200 نفر از این بیماران که مجبور بودند از خون استفاده کنند، به این بیماری مبتلا شدند و متأسفانه به خانواده‌های خود هم انتقال دادند و به دلیل اینکه در آن زمان درمان خاصی برای بیماری HIV نبود، متأسفانه این افراد جان خود را از دست دادند.
آیا کشورهایی که از این موضوع خسارت دیده بودند، توانستند غرامتی از فرانسه دریافت کنند؟
بیماران ایرانی نتوانستند غرامت دریافت کنند اما کشورهایی که ادعا کردند به دنبال این موضوع رفتند توانستند مبالغی را به عنوان غرامت برای این بیماران دریافت کنند اما متأسفانه به دلیل بی کفایتی مسئولان ما، غرامتی به بیماران پرداخت نشد.
آیا امکان دارد چنین اتفاق بیولوژیکی از طریق واکسن کرونا برای مردم ایران و دیگر کشورها هم رخ دهد؟
موضوع خونهای آلوده مربوط به 30 سال پیش است و اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا شده‌اند، از دنیا رفته‌اند و این یک تاریخ غیرقابل انکار است. بنابراین دغدغه اینکه یک فرآورده بیولوژیک بخواهد در کشور به 50-60 میلیون نفر در قالب واکسن کرونا تزریق شود، دغدغه بسیار جدی است. نمی‌توان این دغدغه را نادیده گرفت چرا که 30 سال گذشته این موضوع چه عمدی و چه سهوی در کشور ما رخ داد و تعدادی از هموطنان ما را به ویروس HIV مبتلا کرد.
آیا نشت ویروس HIV از طریق خونهای آلوده می‌توانست در کشور شدیدتر از آنچه بود، باشد؟
اگر آلبومین حرارت نمی‌دید اکنون در کشور میلیون‌ها نفر مبتلا به HIV داشتیم و ما باید تمام ثروت کشور را خرج دارو می‌کردیم و با بحران‌های مختلفی دست و پنجه نرم می‌کردیم.
آماری از کشورهایی که درگیر این بیماری هستند، دارید؟
در برخی از کشورهای آفریقایی، متأسفانه درگیری این بیماری به قدری بالاست که امید به زندگی به سن 27 سالگی رسیده است و در تحقیقات اگر این بیماری وارد آن کشور نمی‌شد، شاخصه امید به زندگی به 60 تا 70 سال می‌رسید.
منظور از بحران‌هایی که بیماری HIV می‌توانست برای کشور داشته باشد، چیست؟
بحران‌های مختلفی از جمله اقتصادی، اجتماعی، زاد و ولد، مواد غذایی و یتیم‌ها. اینها بحران‌هایی هستند که اگر افراد زیادی از جامعه مبتلا به این بیماری می‌شدند، ما مجبور به تجربه این بحران‌ها بودیم.
چه کمبودی در کشورمان باعث شد تا خونهای آلوده به ایران وارد شود؟
نکته جالبی که در موضوع خونهای آلوده باید بگویم این است که همزمان با ورود این خون‌ها توطئه‌هایی رخ داد تا ما در ایران پالایشگاه پلاسما نداشته باشیم. در واقع یک پالایشگاه کوچک پلاسمایی داشتیم اما در آن زمان‌ها با مطرح کردن موضوعات ساده‌ای که البته قابل حل هم بود، این پالایشگاه را تخریب کردند و به همین دلیل ما سیستم پالایش پلاسما و یا حتی خون‌ها را در کشور نداشتیم. سوال من این است که چرا نباید این پالایشگاه راه اندازی شود؟ چرا ما در ایران پالایشگاه خون نداریم و اصلاً چرا باید فرآورده‌های خونی از خارج از کشور وارد شود؟
به نظر شما این موضوع یک توطئه بیولوژیک است؟
تمامی این اتفاقات به این دلیل رخ داد تا ما وابسته به فرآورده‌های بیولوژیک باشیم. همچنین سالانه 200 تا 300 میلیون ارز به خاطر وارد کردن این فرآورده‌ها از کشور خارج شود. البته این موضوع را هم فراموش نکنید که استفاده از فرآورده‌های بیولوژیکی خارج از ایران احتمال خطرات بیوتروریستی را به دنبال دارد.
منظور شما این است که فرآورده‌های خونی می‌توانند به غیر از بیماری‌های HIV و هپاتیت C خطری دیگر برای مردم کشور داشته باشند؟
فکر نکنید ما در فرآورده‌های خونی تنها خطر HIV و هپاتیت C را داریم. ویروس‌های زیادی هستند که در خون‌ها وجود دارند اما بیماری زا نیستند. مثل هپاتیت G که الان بیماری نیست اما امکان دارد روزی این ویروس بیماری زا باشد.
مشکل اساسی مبتلایان به ایدز در ایران چه بود؟
ما به دلیل مشکلات فرهنگی که در کشور داشتیم، یک زمانی از این بیماری اصلاً صحبت نمی‌کردیم و حتی آن را پنهان می‌کردیم و به همین دلیل آمار دقیقی از مبتلایان به ایدز نداریم اما حدوداً 195 نفر آمار اولیه ما از ابتلاء به این بیماری بود.
من به عنوان فردی که داخل دادگاه‌ها برای دفاع از این افراد به عنوان نماینده جمهوری اسلامی رفتم، عذاب وجدان دارم که چرا باید یک فرد در کشورم به این بیماری مبتلا شود و در آخر فوت کند و کسی هم پاسخگو نباشد.
چرا ما در ابتدا ایدز را مخفی می‌کردیم؟
HIV برای اولین بار در بین همجنس‌بازان انتشار یافت. الان هم حتی آمار معنادار و قابل توجهی را در بین همجنس‌بازان دارد. آمار انتقال ایدز در همجنس‌بازان 10 درصد است اما در دیگر افراد با رابطه‌های غیر از همجنس، یک در هفتصد و یا یک در دو هزار است. حال اینکه برخی از کشورها یک رفتار غلط جنسی را (همجنس گرایی) قانونی می‌شمارند، جای تعجب است.
به دلیل اینکه ایدز از این طریق بیشتر منتقل می‌شد، خیلی از افراد در داخل ایران بیماری خودشان را مخفی نگه می‌داشتند. اما باید قبول کنیم ما در آن زمان سیستم پایش خیلی قوی‌ای را در بحث سلامت مردممان نداشتیم.
می‌توانیم بگوییم عدم پیگیری ما باعث شد تا نتوانیم غرامت برای مبتلایان به ویروس HIV بگیریم یا اینکه تحریم بودیم؟
صد درصد عدم پیگیری کافی باعث این موضوع شد. در سال 71 که تحریم‌ها تشدید نشده بود چطور می‌توانستیم فاکتور خونی، لوازم آرایشی وارد کشور کنیم اما نمی‌توانستیم پول برای این بیماران دریافت کنیم یا حتی این بیماران را به کشورهای ثانویه ببریم و برای آنها غرامت بگیریم.
هیچگاه فرانسه از ایران و دیگر کشورها بابت ارسال خونهای آلوده، عذرخواهی کرد؟
متأسفانه در نامه‌ای که به مسئولان ما زده شد، آلن مرینو می‌گوید خوشبختانه این خونهای آلوده در داخل کشور خودمان مصرف نشدند. یعنی از این متن می‌توانیم متوجه شویم که مردم خودشان در اولویت بهداشتی قرار داشتند و اصلاً مهم نیست که چه کشورهایی قربانی خطای عمد یا غیر عمد آنها شدند.
آیا با در نظر داشتن چنین تجربه‌ای ما تغییری در بحث پالایش پلاسما در کشور داشته‌ایم؟
الان اتفاق مهمی که رخ داده این است که ما پلاسما را خودمان از مردم می‌گیریم و با تدابیر امنیتی ویژه در کشورهای اروپایی پالایش می‌کنیم و بعد به کشورمان بر می‌گردانیم.
یعنی فقط پالایش پلاسما در اروپا انجام می‌شود و حتی یک قطره آن هم اجازه ندارد که در اروپا مصرف شود. دقت کنید که علاوه بر اینکه پلاسما را خودمان از مردم می‌گیریم و تست‌های مختلفی روی آن انجام می‌دهیم اما باز با اسکورت کامل این محموله را برای پالایش به کشورهای اروپایی ارسال می‌کنیم.
نکته جالب این است که حتی اروپایی‌ها هم تمایلی به اینکه بخواهند از پلاسمای ما برای بیمارانشان استفاده کنند، ندارند.
یعنی همان طور که ایرانی‌ها به اروپایی‌ها بدبین هستند، آنها هم نسبت به ما بدبین هستند؟
این یک مسئله بیولوژیک است و نمی‌توان اسمش را بدبینی گذاشت. اروپایی‌ها می‌دانند که ممکن است این فاکتورها به ویروس‌هایی که مختص خاورمیانه است، مبتلا باشند و در صورت استفاده در کشورشان این ویروس‌ها منتشر شود. یک عده متأسفانه مانند عربستان سعودی و برخی از کشورهای دیگر بنای نابودی ما را دارند و این طبیعی است که ما بر روی فاکتورهای خونی و مسائل بیولوژیک مانند اروپایی‌ها بدبین باشیم و نخواهیم که عامل ناشناخته‌ای وارد کشورمان شود.
آیا می‌توان از مطرح کردن پرونده خونهای آلوده برای ورود واکسن کرونا از کشور آمریکا و انگلیس نتیجه‌ای گرفت؟
در جواب به این سوال چند سوال می‌پرسم. آیا نباید نسبت به اتفاقات رخ داده عبرت بگیریم؟ نباید موضوعات را از جنبه علمی مورد بررسی و تحقیق قرار دهیم؟ نباید از تاریخ عبرت بگیریم؟ تمامی افرادی که فکر می‌کنند ورود واکسن کرونا از آمریکا و انگلیس ضرر ندارد را به یک اجتهاد علمی و مناظره دعوت می‌کنم تا از منظر علمی آن را بررسی کنیم و ببینیم می‌توان به ورود این واکسن به ایران بدبین بود یا خیر.