بزرگنمایی:

 به گزارش تبسم مهر یکصد و سیزدهمین جلسه گروه علمی فلسفه اخلاق با موضوع زیربنای حسد و حسدورزی با ارائه حجت الاسلام والمسلمین حسین شهسواری و با حضور اعضای گروه یکشنبه 25 آذرماه در مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.

خلاصه مباحث مطرح شده بدین شرح می باشد:

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‏ أُصُولُ الْکُفْرِ ثَلَاثَهٌ الْحِرْصُ وَ الِاسْتِکْبَارُ وَ الْحَسَدُ فَأَمَّا الْحِرْصُ فَإِنَّ آدَمَ علیه السلام حِینَ نُهِیَ عَنِ الشَّجَرَهِ حَمَلَهُ الْحِرْصُ عَلَی أَنْ أَکَلَ مِنْهَا وَ أَمَّا الِاسْتِکْبَارُ فَإِبْلِیسُ حَیْثُ أُمِرَ بِالسُّجُودِ لآِدَمَ فَأَبَی وَ أَمَّا الْحَسَدُ فَابْنَا آدَمَ حَیْثُ قَتَلَ أَحَدُهُمَا صَاحِبَهُ‏ (الکافی (ط – الإسلامیه) ؛ ج‏2 ؛ ص289).

در علم اخلاق «حسد» و «حسدورزی» از جمله گناهان بزرگ و رذایل اخلاقی به شمار می رود که در نفس و جان آدمی رسوخ کرده، بنیان معنوی و درون حقیقی انسان را به ویرانه‏ای تبدیل می‏ کند. به بیان دیگر حسد حالتی است نفسانی که صاحب آن، سلب و زوال کمال و نعمت حتی کمال و نعمت متوهم را که در غیر است، آرزو می کند. حسد صاحبش را پیوسته در رنج و تعب و زحمت افکنده آزارش می دهد، زیرا نعمت‏های الهی نامتناهی و غیرمنقطع است و افاضه ‏اش به بندگان نیز همیشگی می‌باشد.

از آنجایی که منشأ و سرچشمه‏ همه‏ نعمت‏ها و امتیازات و کمال‏ها، خداوند تبارک وتعالی است، این خصلت، فرد حسود را به مقام عناد عظیم و ضدیت با آفریدگار و پروردگار عالم می‏ کشاند. بر این اساس آیا زیربنا و مبدأ حسادت و حسدورزی ناخوشنودی از قضای الهی نیست؟

با کمی دقّت پی خواهیم برد فرد حسدپیشه با رفتار خود نقص خداوند سبحان را خواهان است و ذات باری تعالی را نمی ‏خواهد متّصف به اوصاف کمالیه بداند زیرا آن چنان که در کتب حکمی و عرفانی تبیین شده و پیش از آنها خداوند متعال در قرآن کریم فرموده ‏اند: افاضه‏ نعمت‏ها در وقت و جای مناسب از صفات کمالیه‏ حق است، نمی ‏توان خداوند عالم را که فیّاض علی الاطلاق است تصور نمود ولی افاضه‏ نعمت را از او منقطع دانست، لذا افاضه ننمودن فیض با شرایط استحقاق و مصلحت برای فیاض نقص خواهد بود. فرد حسود خود خواهان ثبوت این نقص بر دامان کبرایی ذات مستجمع جمیع کمالات، است.

نکته دیگری که نباید از نظر دور داشت «شِرّیر» بودن فرد حسود است، به جهت که نعمت‏های الهی جملگی وجوداتند و آنچه شرّ است و از جمله‏ بدی‏ ها محسود می شود به عدم و نیستی برمی‌گردد. این نکته از مطالب بلندی است که حکمای الهی بر آن تأکید و تصریح کرده و گفته‏اند: هر کس به شرّ راضی شود، اگر چه برای دشمن خود باشد، موجود شِرّیر و پلید به شمار می آید.

اسباب و منشأ حسد

1.عداوت و دشمنی: وقتی انسان را کسی مورد اذیت و آزار قرار دهد و با اغراض او مخالفت ورزد، کینه آن شخص در دل انسان مورد اذیت و ستم واقع شده، پدید می ‏آید.

2.احساس برتری و عزّت: به این معنا که چون برای حسود سخت و دشوار است که ببیند یکی از همگنان او از نعمتی یا موقعیتی برخوردار است.

3.کبر و خودبزرگ‌بینی: این سبب بدین گونه است که شخص حسود خود را برتر از دیگران می‏ داند.

4.تعجب: شخص حسود از اینکه فردی از اطرافیان او دارای امتیازاتی شده است، متعجّب می‏ شود و آن نعمت یا مزیّت را که قطعا فرد مورد نظر وی در پرتو تلاش و کوشش خود و یا با رعایت تقوا و بکار بستن ملکات نفسانی و کسب صلاحیّت‏های لازم، به دست آورده است، خلاف سنّت الهی و قانون عادی و طبیعی می ‏پندارد.

5.ترس از دست رفتن منابع و مقاصد: این مورد در جایی صورت می‏ پذیرد که دو فرد خواستار یک چیز باشند، در این حال با یکدیگر احساس مزاحمت می‏ کنند در نتیجه نسبت به هم حسد می‏ ورزند.

6.حب ریاست و مال و جاه (حب نفس):

7.خبث باطن و بدخواهی برای دیگران: گاهی اوقات انسان می‏ شنود کسی امتیاز و نعمت و موقعیّتی را به دست آورده اندوهگین و افسرده می‏ شود.

مراتب حسد

انسان در مواجه با نعمتی خدادادی که دیگران از آن برخوردار هستند چند حالت پیدا می‏ کند: گاهی نابودی نعمت را خواستار می‏ شود، اگرچه آن نعمت را برای خود نخواهد. بعضی اوقات خواستار زوال نعمت از دیگری و انتقال آن به خود می‏ باشد یعنی چون می‏ خواهد از آن نعمت برخوردار شود از این رو تمنای زوال آن را از دیگری می‏ کند. گاهی آرزو می‏ کند که از آن نعمت برخوردار شود ولی چون از به دست آوردن آن ناتوان است خواهان برطرف شدن آن نعمت از غیر خود که دارای آن است، می ‏باشد تا این که تفاوتی بین او و کسی که از نعمت برخوردار است (محسود) وجود نداشته باشد.

زمانی آرزوی برخورداری از آن نعمت را دارد بدون اینکه زوال آن را از فرد صاحب نعمت، بخواهد.

عوارض و پیامدهای حسد

حسد در تمام شئون و اطوار زندگی انسان تأثیرگذار است و پیامدهای ناگواری را به دنبال می ‏آورد.

1.فرد حسود همیشه در عذاب و رنج می‏ باشد. عن النبی صلی الله علیه و آله: «أقلّ الناس لذه الحسود»، عن علی علیه السلام: «لا راحه لحسود» و «الحسود مغموم» و «الحسد حبس الرّوح». حسد موجب بیماری روحی و جسمی می‏ شود. عن علی علیه السلام: «صحّه‏الجسد من قلّه الحسد» و «العجب لغفله الحساد عن سلامه الأجساد» و «و الحسود أبدا علیل» و «الحسود دائم السقم و إن کان صحیح الجسم».

حسد موجب کوتاهی عمر می‏ شود. «الحسد یفنی الجسد» حسود دائما تنها می‏ باشد «الحسود لا خلّه له».حسود هرگز به جایگاه برتر و مورد نظر خود نمی‏رسد «الحسود لایسود» حسد، ایمان و حسنات ظاهری و باطنی را از بین می‏برد. «ثلاث لا ینجو منهنّ أحد الظنّ و الحسد و الطیره»، «…فإنّ الحاسد ساخط لنعمی صادّ لقسمی الذی قسمت بین عبادی و من یک کذلک فلست منه و لیس منّی»، « إن ّ الحسد یأکل الحسنات»، «الحاسد مغتاظ علی من لا ذنب له»

تاثیر حسد در جنبه های مختلف زندگی انسان

1.تأثیر حسد در امور اعتقادی و دینی و مذهبی

«أم یحسدون الناس علی ما اتاهم اللّه‏ من فضله فقد اتینا ال ابراهیم الکتاب و الحکمه و اتینا هم ملکا عظیما».

عن أبی عبداللّه ‏علیه ‏السلام قال: یقول ابلیس لجنوده: القوا بینهم الحسد و البغی فإنّها یعدلان عنداللّه‏ الشرک.

2.تأثیر حسد در امور فرهنگی و علمی

در مسائل و حوادث پس از رحلت پیامبر اکرم علیه‏ السلام که یکی از لحظات و نقاط تاریک به شمار می‏ رود، گفتند: «نبوّت و امامت در یک خاندان جمع نمی شود».

3. تأثیر حسد در امور اقتصادی و مادی

4. تأثیر حسد در فعالیت‏های سیاسی و حکومتی و اداری

5. تأثیر حسد در روابط خانوادگی

راه علاج

با توجه به خاستگاه اصلی حسد که خودخواهی و هوای نفس است، می‏توان دریافت که لازم است با مراجعه به: الف) توصیه‏های دینی و اخلاقی و تربیتی حضرت رسول اکرم صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله و ب) سخنان گهربار ائمه‏ معصوم علیهم‏السلام و ج) پرهیز و خویشتنداری در برابر لذت‏های زود گذر دنیایی و د) کنترل حس افزون طلبی و هـ) سرکوب نمودن خواهش‏های نفس و) و بسنده کردن به مقدار لازم و رزق مقدّر و مشروع و ز) مهار نفس مفسده جو و ح) پرورش اوصاف و خصایص برجسته‏ انسانی در وجود خود، زمینه و بستر بروز و رشد و توسعه‏ رذایل اخلاقی خصوصا رذیله فساد برانگیز حسادت را در نفس خود از بین ببریم تا از پیامدها وعوارض شوم و خطرساز و خانمان برانداز آن هم در امان باشیم.