بزرگنمایی:

به گزارش تبسم مهر این روزها جهان با پدیده نوظهوری روبرو است که نه تنها جان انسان‌ها را تهدید می‌کند بلکه آن‌ها را از فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز دور کرده و فرصت معاشرت و ارتباط رودررو را هم از آن‌ها گرفته است. کرونا در کشور ما نیز علاوه‌بر تغییر شکل و شمایل زندگی فردی و اجتماعی، جان بسیاری از هموطنانمان را گرفته است و باعث شده مشاغل زیادی تعطیل و بسیاری از مردم خانه نشین شوند در این میان حوزه فرهنگ و هنر و بالاخص جامعه تئاتر نیز از این قاعده مستثنی نبوده و آسیب زیادی از این تعطیلات اجباری دیده است.

از سوم اسفند ماه 98 که با اعلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت تمام مراکز فرهنگی و هنری و به دنبال آن تماشاخانه‌های تئاتری تعطیل اعلام شد جامعه تئاتر کشور ابتدا با یک شوک بزرگ روبرو شد چون نمی‌دانست با تبعات این بیکاری و تعطیلی اجباری چگونه سر کند. بعد از پایان جشنواره بین المللی تئاتر فجر در پایان بهمن 98 نمایش‌های زیادی اجرای عمومی خود را آغاز کرده بودند و زمان تعطیلی تماشاخانه‌ها در سوم اسفند تنها چند روز از اجرای عمومی آنها می‌گذشت، با متوقف شدن اجراهای روی صحنه، دیگر هنرمندانی هم که قرار بود اوایل سال جدید نمایش‌های خود را روی صحنه ببرند، بلاتکلیف و نگران شدند چون با شیوع و گسترش بیماری و بالارفتن آمار جانباختگان مشخص نبود که این بحران تا کی قرار است ادامه داشته باشد از همین رو عملاً همه پروژه‌های در حال آماده سازی و تمرین و برنامه ریزی برای آینده مختل شده بود.

بیش از دوماه تعطیلی تئاتر و ایده‌های مجازی

این تعطیلات اجباری در حوزه فرهنگ و هنر با وجود گذشت بیش از 2 ماه همچنان ادامه دارد و مشخص هم نیست تا چه زمانی به طول خواهد انجامید اما در این بازه زمانی 2 ماهه اهالی تئاتر شاید بیش از هر صنف و گروه دیگری تلاش کردند در حوزه کاری خود فعال باشند و جزو اولین هنرمندانی بودند که دست به کار شدند و در فضای مجازی فعالیت‌های خود را به صورت گسترده ادامه دادند که البته این فعالیت‌ها با انتقاداتی هم همراه بود.

استفاده از فضای لایو اینستاگرام برای اجرای تئاترهای آنلاین و همچنین بحث و تبادل نظر درباره موضوعات مختلف حوزه تئاتر از تدریس و آموزش گرفته تا توجه به بحث تبلیغات و مارکتینگ در این روزهای کرونایی از جمله مباحثی است که هنرمندان تئاتر در این دوران به آن پرداختند و همچنان هم آن را ادامه می‌دهند.

بعد از این فعالیت‌های خودجوش هنرمندان در فضای مجازی که به اجرای «تئاترهای آنلاین» انجامید و به دنبال تجربه برگزاری کنسرت آنلاین در روزهای شیوع ویروس کرونا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اقدام به راه اندازی پروژه تئاتر آنلاین در پردیس تئاتر تهران کردند که این پروژه توسط تلویزیون اینترنتی نمایش نت پخش شد.

«تئاتر آنلاین» چگونه برگزار شد؟

این پروژه به مدت 10 شب و از تاریخ 17 تا 26 فروردین ماه برگزار شد و در آن نمایش‌هایی که آماده اجرا بودند یا اجرایشان به دلیل شیوع بیماری کرونا در اسفند ماه متوقف شده بود به صحنه رفتند.

در گام اول شاهد اجرای چند نمایش کودک و نمایش‌های قهوه‌خانه‌ای و سنتی بودیم. برپایی طرح تئاتر آنلاین از ابتدا با انتقاداتی همراه بود و منتقدان علاوه بر اینکه معتقد بودند در شرایطی که جان همه هموطنانمان در خطر است و با وجوداعلام ضدعفونی کردن و رعایت پروتکل‌های بهداشتی همه سالن‌های نمایشی و پلاتوهای تمرین تعطیل هستند چرا باید سالن تحت اختیار شهرداری تهران برای تمرین و اجرای تئاتر باز باشد و از طرف دیگر کیفیت این اجراها و همچنین در تضاد بودن طرح اجرای تئاتر به شکل آنلاین با اصالت هنر تئاتر و زنده بودن و رویارویی مخاطب و هنرمند از دیگر موارد انتقاد به این طرح بود.

برخی از موافقان این پروژه نیز راه‌اندازی تئاتر آنلاین را همچون برگزاری کنسرت‌های مجازی و پخش فیلم‌های سینمایی به صورت آنلاین راه کاری در جهت زنده نگاه داشتن چراغ فرهنگ و هنر در این روزهای کرونایی می‌دانند و معتقدند در این شرایط اجرای آنلاین تئاتر می‌تواند به دور نشدن فضای ذهنی مردم از فعالیت‌های هنری و همچنین منبعی برای کسب درآمد هنرمندان بیکار شده بینجامد.

بازخوانی یک تجربه

فارغ از نقد و نظرهای مطرح شده در این زمینه در راستای شناخت بیشتر تجربه اجرای پروژه تئاتر آنلاین با سعید نوروزی مدیر مسئول تلویزیون اینترنتی نمایش نت درباره پروژه پخش نمایش آنلاین که به مدت 10 شب برگزار شد و راه اندازی فاز جدید این طرح صحبت کردیم.

سامانه نمایش نت از قبل از شروع بحران کرونا پروژه تئاتر آنلاین را در دستور کار داشته است اما این طرح به دلایل مختلف همچون ارتباط برقرار نکردن مخاطبان با نمایشی که به صورت آنلاین در حال پخش است و واکنش و تعامل با بازیگرها را از آنها می‌گیرد با مخالفت روبرو شده استنوروزی درباره چگونگی فعالیت این سامانه  گفت: پروژه نمایش نت با هدف اطلاع رسانی تمام رویدادهای تئاتری کشور راه اندازی شده است و از آنجا که ما هیچ رسانه تخصصی برای تئاتر نداریم تلاش ما این بوده که نمایش نت یک رسانه تخصصی در حوزه‌های مختلف تئاتری مثل خبررسانی، تهیه گزارش، ساخت مستند و عرضه فیلم تئاتر باشد. افتتاح رسمی این سامانه همزمان با سی و ششم ین جشنواره بین المللی تئاتر فجر یعنی 28 دی ماه 96 بوده است.

وی ادامه داد: در طول 2 سال گذشته در حدود 1700 گزارش تهیه کردیم و بچه‌های تیم گزارش ما با حضور در تک‌تک تماشاخانه‌ها و جشنواره‌های تئاتری به تهیه گزارش پرداختند. در کنار این گزارش‌ها در روزهای عادی از نمایش‌های روی صحنه هم گزارش تهیه شده و با عوامل و مخاطبان آثار گفتگو داشته ایم. همچنین در تلویزیون اینترنتی نمایش نت ما در حال جمع آوری گنجینه تئاتر کشور هستیم.

وی درباره سرمایه‌گذاری روی آثار نمایشی گفت: سالن گذشته به تولید تئاتر هم ورود کردیم به صورتی که در جهت فرصت دادن به گروه‌های جوان در تولید برخی از نمایش‌ها سرمایه‌گذاری کردیم و یا به برخی از نمایش‌ها کمک هزینه دادیم که البته هزینه‌ای که در این زمینه داشتیم متأسفانه با شکست روبرو شد چون زمان اجراها با اتفاقات آبان ماه و قطعی اینترنت همزمان شد و نه تنها ما بلکه گروه‌های حرفه‌ای هم با ضرر روبرو شدند.

به گفته نوروزی سامانه نمایش نت از قبل از شروع بحران کرونا پروژه تئاتر آنلاین را در دستور کار داشته است اما این طرح به دلایل مختلف همچون ارتباط برقرار نکردن مخاطبان با نمایشی که به صورت آنلاین در حال پخش است و واکنش و تعامل با بازیگرها را از آنها می‌گیرد با مخالفت روبرو شده است. این مخالفت‌ها در حال حاضر نیز وجود دارد و عده‌ای بر اجرا نشدن این طرح پافشاری می‌کنند چون این امکان وجود دارد مخاطبی که برای اولین بار قرار است از طریق آنلاین با هنر تئاتر روبرو شود با نمایشی که از طریق گیرنده خود می‌بیند ارتباط پیدا نکند و کلاً عطای دیدن تئاتر در سالن‌های تئاتری را هم به لقایش ببخشد.

انتظار چنین استقبالی نداشتیم

در همین راستا نوروزی درباره این مساله و طرح پخش تئاتر آنلاین که به دلیل تعطیلی تماشاخانه‌ها راه‌اندازی شد، توضیح داد: استقبال از این طرح که از 17 تا 26 فروردین ماه به مدت 10 شب برگزار شد از طرف مخاطبان خیلی خوب بود که در ابتدا خودمان هم انتظارش را نداشتیم و حتی برای پوشش بهتر این پروژه سرورهایمان را نیز تقویت کردیم. پروژه تئاتر آنلاین را از خیلی قبل تر مدنظر داشتیم اما در پیگیری‌هایی که می‌کردیم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موافق این طرح نبود و با این توجیه که تئاتر هنری زنده است و مخاطبان در لحظه به اتفاقات نمایش واکنش نشان می‌دهند و در صورتی که تئاتر از فضای سالن و ارتباط مستقیم با مخاطب خارج شود ماهیت اصلی این هنر زیر سوال خواهد رفت، با این کار مخالف بودند. البته با تئاتر آف‌لاین و پخش فیلم تئاتر مشکلی نداشتند که البته ابتدا با آن هم مساله داشتند اما توانستیم با پشت سر گذاشتن شرایط سخت این مشکلات را پشت سر بگذاریم.

تعطیلی تماشاخانه‌ها به دلیل جلوگیری از گسترش بیماری کرونا از یک جهت تأسف برانگیز است اما از جهت دیگر به دلیل اینکه یک تهدید را تبدیل به فرصت کرد، می‌تواند اتفاق خوبی باشد چون شرایطی را فراهم آورد که دوستان از این خط قرمز عبور کنند و به این نتیجه برسند که برای پخش تئاتر به صورت آنلاین جای نگرانی وجود نداردوی یادآور شد: تعطیلی تماشاخانه‌ها به دلیل جلوگیری از گسترش بیماری کرونا از یک جهت تأسف برانگیز است اما از جهت دیگر به دلیل اینکه یک تهدید را تبدیل به فرصت کرد، می‌تواند اتفاق خوبی باشد چون شرایطی را فراهم آورد که دوستان از این خط قرمز عبور کنند و به این نتیجه برسند که برای پخش تئاتر به صورت آنلاین جای نگرانی وجود ندارد. برنامه ریزی ما برای این پروژه درازمدت است و پخش تئاتر آنلاین در این 10 روز فاز اول این پروژه بود. فاز دوم در ایام ماه رمضان اجرایی می‌شود و باز هم پخش زنده تئاتر خواهیم داشت که به زودی اطلاع رسانی خواهد شد. هدف ما این است که مردم را با فضای تئاتر بیشتر آشنا کنیم و به سمت حضور در سالن‌های تئاتری هدایتشان کنیم.

یکی دیگر از انتقادات مطرح شده کیفیت بازی‌ها، طراحی صحنه و کلیت آثاری است که در این طرح قرار گرفتند البته از آنجایی که این پروژه در اول راه قرار دارد و به گفته نوروزی قرار است به زودی فاز دوم و سوم آن به شکل گسترده‌تر و در تماشاخانه‌های دیگری نیز عملی شود، می‌توان انتظار داشت که کیفیت آثار و دعوت از هنرمندان شناخته شده تر در مراحل بعدی مورد توجه قرار گیرد.

در همین ارتباط مدیر مسئول نمایش نت درباره نظارت بر کیفیت آثاری که در این پروژه قرار می‌گیرند، عنوان کرد: مخاطبان ما با فضای تئاتر آشنا نیستند و تلاش ما این است که آنها را تئاتربین کنیم. پروژه تئاتر آنلاین با همفکری نمایش نت و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در پردیس تئاتر تهران به ثمر رسیده است و کارهایی که در فاز اول اجرا شد آثاری بودند که سال گذشته به صحنه رفتند و اجرایشان به دلیل تعطیلی تماشاخانه‌ها و مراکز هنری متوقف شد یا منتظر اجرا بودند بنابراین آمادگی اجرا را داشتند.

وی در پاسخ به این پرسش که در صورت بی کیفیت بودن نمایش‌ها از نظر سطح بازی‌ها و یا نامناسب بودن دکور و صحنه آرایی ممکن است مخاطبان ناآشنا به تئاتر از دیدن آثار در سالن‌ها هم منصرف شوند، توضیح داد: این انتقاد را که ممکن است کیفیت نامناسب نمایش‌ها، مخاطبان را دلزده کند، قبول دارم اما تلاش ما این است که این اتفاق نیفتد. در بخش بصری این پروژه ما تیمی کاملاً حرفه‌ای در زمینه نور، صدا و تصویر در اختیار داشتیم و جای هیچ نگرانی وجود نداشت. در زمینه کیفیت آثار نیز تمام تلاشمان این بود که بهترین‌ها دعوت شوند. در این پروژه سه نمایش کودک اجرا شد که همگی جزو بهترین‌ها و پرفروش‌های حوزه خودشان بودند. در زمینه نقالی هم مرشد ورمزیار که جزو پیشکسوتان هستند برای اجرا دعوت شدند.

ابهام درباره آمار و تجربه‌ای که هنوز کامل نیست

در این ایام حرف‌های ضد و نقیضی درباره میزان استقبال از این پروژه به گوش می‌رسید و برخی معتقد بودند میزان بازدیدی که از طرف حسین عالم‌بخش مدیر مرکز هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اعلام شده، صحت ندارد و همانطور که در مورد میزان استقبال از کنسرت‌های آنلاین رقمی غیرمعقول اعلام شده بود میزان بازدید از پروژه تئاتر آنلاین هم بسیار کمتر از این رقم است که نوروزی در این زمینه نیز توضیح داد و یادآور شد که میزان استقبال اعلام شده فقط مربوط به سامانه نمایش نت نیست و شامل بازدید مخاطبان از 13 پلتفرمی می‌شود که از نمایش نت سیگنال گرفته و این نمایش‌ها را پخش کرده بودند.

وی در همین زمینه درباره میزان استقبال از این پروژه و بازدیدی که مخاطبان از نمایش‌ها داشته اند، بیان کرد: خوشبختانه این پروژه با استقبال خوبی روبرو شد البته نمی‌گوییم همه رضایت کامل داشتند چون با انتقاداتی هم از جانب برخی هنرمندان روبرو بودیم و برخی از اهالی هنر که تخصصی به این موضوع نگاه می‌کردند نقدهایی هم به این طرح داشتند اما توجه ما به عموم مردم بوده است و قصد جذب حداکثری داشتیم. در فاز جدید این پروژه در حال رایزنی با سالن‌های دیگری هستیم و کیفیت کارها حرفه‌ای تر خواهد بود.

وی در پایان صحبت‌هایش یادآور شد: پروژه تئاتر آنلاین به صورت رایگان برای مخاطبان پخش شده است و تقریباً در 13 پلتفرمی که برای این 10 نمایش خروجی سیگنال دادیم مجموعاً یک میلیون نفر بازدید داشتیم. تلاشمان این است که فاز جدید این پروژه نیز برای مخاطبان به صورت رایگان پخش شود.

بحران کرونا جهان را وارد فاز جدیدی از چگونگی ارتباطات و تعامل با جهان بیرون کرده است و حوزه فرهنگ و هنر هم از این قاعده مستثنی نیست از همین رو شاید باید به استقبال طرح‌ها و پروژه‌هایی برویم که تا پیش از این تابو بودند و به عملی کردن آنها فکر هم نمی‌کردیم؛ پروژه پخش تئاتر به صورت آنلاین نیز یکی از همین برنامه‌ها است که خواه ناخواه شکل گرفته و در حال حاضر به شیوه‌های مختلف در فضای مجازی در حال اجراست. البته هیچگاه قرار نیست چنین طرح‌هایی جای اجرای تئاتر به صورت زنده و در سالن‌های تئاتری را بگیرد اما مطمئناً با برنامه ریزی درست و استفاده مناسب از امکانات و توجه به نظرات همه اهالی تئاتر و همچنین فراهم آوردن شرایطی برای تأمین نیازهای اقتصادی هنرمندان از این طریق شاید به عنوان یک جایگزین بتواند مورد توجه قرار گیرد.