بزرگنمایی:
اجرای طرح‌های بوم گردی علاوه بر معرفی ظرفیت‌های روستایی، ضمن حفظ محیط‌زیست، زمینه را برای رونق اقتصادی و درآمدزایی روستاییان فراهم کرده و از مهاجرت و خالی شدن روستاها جلوگیری می‌کند.
به گزارش تبسم مهر بامدادان می‌توان با آواز پرندگان چشم گشود و از قاب پنجره چوبی به تماشای جنگلی نشست که در دامنه کوه گسترده شده است. حیاط با ماکیانها به صبح لبخند می‌زند و دود هیزمی که چای صبحگاهی را مهیا می‌سازد، تا سایه‌روشن مه بامدادان پیش می‌رود. گیله‌مرد راه می‌افتد سمت رودخانه تا قایقش را برای گردش مهمانان آماده سازد و همسرش پای تنور نفس گرم آتش را به جان می‌خرد تا عطر نان، سفره مهمانان را معطر کند. مهمان‌ها که از کویر آمده‌اند، غرق در تماشای لحظاتی که پشت سر می‌گذارند، شیرینی این سفرشان را با اقامت در واحدهای بوم گردی مزمزه می‌کنند. آن‌ها زندگی سنتی گیلانیان و معاشرت با اهالی مهربان و صمیمی روستا را تجربه می‌کنند و شیرین‌ترین کلمات بر دفتر خاطرات سفرشان که با واژه «بوم گردی» درهم‌آمیخته، نقش می‌بندد.
این روزها شکل دیگری از سفر با عنوان بوم گردی، نگاه‌ها را متوجه خویش ساخته است. بوم گردی، سفر از دل روزمرگی‌های زندگی امروز به روشنایی زندگانی مردمانی است که هویت اصیل خویش را حفظ کرده‌اند.
بوم گردی می‌تواند از مهاجرت روستاییان به شهرها، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و کاهش تولید بکاهد و به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و رونق اقتصاد گیلان بیانجامد
اقامتگاه‌های بوم گردی در هر نقطه از ایران که باشند از آداب و سنن و شیوه زندگی اهالی این سرزمین نشان دارند و خاطرات دل‌نشینی برای مهمانانشان رقم می‌زنند؛ در این میان گیلان خطه سر سبزی است که بوم گردی در آن می‌تواند گردشگران را از سراسر جهان مجذوب خویش سازد. بی‌تردید ارتقای صنعت گردشگری از مؤثرترین راهکارهای دستیابی این استان به توسعه پایدار و بهبود معیشت مردم است.
در این میان توجه به گردشگری روستایی و تلاش برای گسترش بوم گردی می‌تواند از مهاجرت روستاییان به شهرها، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و کاهش تولید بکاهد و به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و رونق اقتصاد گیلان بیانجامد، ظرفیت‌های گردشگری این استان چنان غنی و ارزشمند است که به فعلیت رسیدنش همراه با ملاحظات محیط زیستی، می‌تواند ارزآوری مناسبی برای کشور نیز به همراه داشته باشد.
توجه به حفظ محیط زیست یکی از مزیت‌های بوم گردی
عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد واحد رشت با اشاره به تعریف بوم گردی اظهار می‌کند: بوم گردی در تعریفی خلاصه یعنی احترام به طبیعت، احترام به فرهنگ گذشته و حال حاضر مردمانی که از سال‌ها قبل در یک زیست‌بوم خاص زندگی می‌کنند.
طاهره صبوری با بیان اینکه بوم گردی، واژه پیچیده و غریبی نیست و در واقع رفتن و بودن در طبیعت و عشق ورزیدن به آن است، می‌افزاید: بوم گردی را می‌توان سفری مسئولانه تعریف کرد که موجب رشد و پایداری زیست‌بوم، فرهنگ و کیفیت زندگی ساکنان منطقه گردشگری خاصی می‌شود.
صبوری با تأکید بر اینکه بوم گردی هیچ منافاتی با حفظ محیط‌زیست ندارد و حتی می‌تواند موجب ترویج فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست شود، ادامه می‌دهد: به‌عنوان‌مثال یکی از شروط صدور مجوز اقامتگاه‌های بوم گردی، برخوردار بودن این محل از سپتیک است و این در حالی است که فاضلاب بسیاری از خانواده‌های روستایی به رودخانه‌ها و شالیزارها راه می‌یابد در بسیاری از موارد وارد دریا و تالاب می‌شود. بنابراین موضوعاتی این‌چنین در اقامتگاه‌های بوم گردی می‌تواند به‌عنوان الگو در جوامع روستایی موردتوجه قرار گیرد.
وی یادآور می‌شود: باید توجه داشت که تعریف بوم گردی با اکوتوریسم (طبیعت‌گردی) یکی است و گردشگران این حوزه، عاشق حضور در طبیعت هستند. آن‌ها مایل‌اند عکاسی کنند و از غذاهای بومی و محلی منطقه استفاده کنند. آن‌ها می‌کوشند به آداب‌ورسوم جامعه بومی احترام بگذارند و در این میان برای جامعه محلی هم شرایطی فراهم می‌شود تا محصولات ارگانیک و صنایع‌دستی خویش را به فروش برسانند.
اهمیت ارزیابی دقیق و لزوم توجه به آموزش
عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد واحد رشت در ادامه با اشاره به اینکه با این موضوع که «هر روستا و محیط جغرافیایی دارای قابلیت توسعه بوم گردی است»، موافق نیستم، می‌افزاید: این قابلیت بهتر است مورد ارزیابی قرار گیرد، چراکه خیلی از روستاهای ما قابلیت پذیرش مسافر را ندارند درواقع برای توسعه بوم گردی باید مکان‌هایی که این پتانسیل در آن‌ها بیشتر وجود دارد، شناسایی شوند.
صبوری همچنین به تفاوت بین طبیعت گردان ایران و دیگر کشورها اشاره و اظهار می‌کند: سفر مسئولانه و آگاهانه به مناطق بکر در ایران کمی با سایر کشورها متفاوت است. در بسیاری از کشورها، بیشتر افرادی به طبیعت‌گردی یا بوم گردی روی می‌آورند که حامی محیط‌زیست هستند ولی در ایران انواع مسافر وجود دارد و ممکن است خیلی‌ها آگاهانه سفر نکنند. بنابراین باید به آموزش گردشگران توجه داشته باشیم. به‌عنوان‌مثال این موضوع باید تبیین شود که هنگام ورود به طبیعت سراغ روشن کردن آتش و استفاده از قلیان و موارد این‌چنین نباشند. یا در زمینه مدیریت پسماند، مدیران اقامتگاه‌ها باید به تفکیک زباله از مبدأ توجه داشته آموزش جداسازی زباله‌های تر و خشک و تبدیل زباله تر به کمپوست را مدنظر قرار دهند.
لزوم حمایت از فعالان حوزه بوم گردی
«اقامتگاه‌های بوم گردی، رونق اقتصادی جوامع محلی را در پی دارد.» زینب یوسفی و حمیدرضا رجبیان زوجی هستند که از آبان ماه سال گذشته اقامتگاه بوم گردی زیبایی را در روستای شیجان شهر خمام برپا کرده‌اند. زینب یوسفی که اصالتاً گیلانی است اما متولد و بزرگ‌شده تهران است، حکایت ورودشان به این شغل را چنین تعریف می‌کند: آبان ماه سال گذشته بود که زمینی را از دهیاری این روستا اجاره کردیم که در این زمین‌ساختمانی با معماری سنتی گیلانی وجود داشت. ابتدا به خاطر علاقه‌ای که به آشپزی داشتم به فکر راه‌اندازی یک رستوران در این مسیر بودم اما به خاطر علاقه همسرم به سبک زندگی و آداب‌ورسوم گیلانیان، متوجه شدیم این محوطه از پتانسیل مناسبی برای احداث یک اقامتگاه بوم گردی برخوردار است؛ به همین دلیل مصمم شدیم تا اقامتگاه بوم گردی در این زمین راه‌اندازی کنیم.
تسهیل مراحل اداری، دسترسی به تسهیلات مناسب و تبلیغات مؤثر برای جذب گردشگر ازجمله مواردی است که فعالان بوم گردی در توسعه این کار مهم و مؤثر می‌دانند. افزایش سواد رسانه‌ای و استفاده از فضای مجازی برای معرفی اقامتگاه‌ها و در دسترس قرار گرفتن تسهیلات با شرایط مناسب‌تر به‌ویژه برای روستاییان تأثیر به سزایی در توسعه این حرفه دارد.
دراین‌باره نیز یوسفی می‌گوید: تاکنون موفق به دریافت تسهیلات بانکی در حوزه بوم گردی، نشده‌ایم و از سرمایه شخصی خود استفاده کرده‌ایم. به دنبال این هستیم تا اقدامات دیگری برای اقامتگاه انجام دهیم که به دلیل شرایط مالی فعلاً منصرف شده‌ایم. البته قول‌های در رابطه با تسهیلات به ما داده شده اما اینکه به حقیقت بپیوندد، نمی‌دانم.
وی با بیان اینکه کلاس‌های آموزشی قرار است از سوی سازمان میراث فرهنگی برای افزایش سطح آگاهی فعالان این حوزه برگزار شود، می‌افزاید: ما در فضای مجازی تبلیغ می‌کنیم اما تبلیغات در سطح شهر مؤثرتر است و اقامتگاه‌هایی که اقدام به تبلیغات محیطی می‌کنند، به نتایج بهتری دست می‌یابند ولی هزینه این‌گونه تبلیغات بالا است.
تأثیر اقامتگاه‌های بوم گردی بر روستا
«اقامتگاه‌های بوم گردی بر اقتصاد روستاها تأثیر فراوانی دارد» دراین‌باره یوسفی می‌گوید: افزایش قیمت زمین در روستا پس از آغاز فعالیت اقامتگاه موضوعی است که بومیان روستا به آن اذعان دارند. ما برای ساختمان‌سازی از افراد بومی بهره‌مند شدیم تا تعامل بیشتری با آن‌ها داشته باشیم. مسافرانی که وارد این محل می‌شوند از اهالی روستا خرید می‌کنند. از سوی دیگر مایحتاج موردنیاز اقامتگاه نظیر مرغ و سبزی محلی را از همین روستا تهیه می‌کنیم. درواقع تلاش می‌کنیم تا وجود این اقامتگاه منافعی هم برای روستا داشته باشد.
وی با تأکید بر اینکه ایجاد اقامتگاه‌های بوم گردی اگر توسط اهالی روستا انجام شود، چون بخشی از جامعه آن روستایی است آسان‌تر انجام می‌شود، ادامه می‌دهد: من و همسرم از شهر و فرهنگ دیگری وارد این روستا شدیم، ازاین‌رو یکی از مشکلاتی که داشتیم این بود که مدتی طول کشید تا در جمع اهالی روستا پذیرفته شویم. بنابراین اگر بومیان روستا اقدام به این کار کنند هم از سوی متولیان دولتی بیشتر موردحمایت قرار می‌گیرند و هم اطلاعات بهتری درباره محیط زندگی خویش و شرایطش دارند.
یوسفی می‌افزاید: با توجه به اینکه با عشق وارد این حرفه شده‌ایم از فعالیت در آن راضی هستیم، ما تنها به فکر درآمدزایی و مسائل اقتصادی نبودیم. در ابتدا دریافت مجوز و مهیاکردن این مکان برای فعالیت سخت بود اما سرانجام مجوز کار را با حمایت‌های سازمان میراث استان گیلان دریافت کرده و فضا نیز مهیا شد. در تعطیلات معمولاً با استقبال خوبی از سوی مردم مواجه هستیم. در این میان رضایت مهمان‌هایی که از نقاط مختلف کشور داریم، برایمان ارزشمند است.
وی با اشاره به اینکه ما غذاهای محلی گیلان را سرو کرده و از وسایلی استفاده می‌کنیم که همه سنتی و محلی همین منطقه است، یادآور می‌شود: باوجوداینکه تبلیغات گسترده‌ای به سبب هزینه‌ها، نداشته‌ایم اما بهترین تبلیغ را رضایت مهمان‌ها و انتقال این رضایت به دیگران می‌دانیم که سبب می‌شود بر مسافران این اقامتگاه افزوده شود. نباید از یاد برد که دشواری‌های این حرفه را تنها با عشق و علاقه به این کار می‌توان پشت سر گذاشت.
پیشینه بوم گردی در گیلان و چالش‌های پیش روی این طرح
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی گیلان درباره پیشینه اجرای طرح بوم گردی در استان می‌گوید: طرح بوم گردی در کشور از سال 84 مطرح و نخستین پروانه بوم گردی در گیلان در سال 85 در خمام و قاسم‌آباد صادر شد.
حمیدرضا آذرپور با بیان اینکه مجموع واحدهای بوم گردی در گیلان از ابتدای طرح تاکنون به 40 واحد رسیده که حدود 23 واحد مرمتی و حدود 17 واحد احداثی است، می‌افزاید: سال 96 مجوز 4 واحد بوم گردی و در سال گذشته نیز 11 واحد بوم گردی صادرشده است.
وی با اشاره به اینکه در شش ماه نخست امسال نیز برای 23 واحد بوم گردی پروانه صادرشده است، ادامه می‌دهد: دراین‌بین شهرستان‌های رودبار و رشت در حال حاضر بیشترین استقبال از این طرح را داشته‌اند، ولی خوشبختانه در تمامی شهرستان‌های گیلان واحد بوم گردی فعال داریم.
آذر پور همچنین یادآور می‌شود: با توجه به تورم دو سال اخیر، برای اکثر واحدهای احداثی و مرمتی بوم گردی، طرح متمم تسهیلات هم پیشنهاد و ارائه می‌شود.
عدم پرداخت تسهیلات برای مرمت یا ساخت و همچنین بسته بودن سایت کارا، موجب دلسردی متقاضیان طرح بوم گردی شده استوی درباره چالش‌های پیش روی طرح بوم گردی در استان گیلان نیز می‌گوید: این چالش‌ها در دو بخش بررسی می‌شود. نخست، افراد و واحدهایی هستند که بدون گرفتن پروانه و مدارک هویتی مشغول فعالیت هستند و با تبلیغات رنگارنگ و گاه فریبنده، ادامه راه را برای افراد دارای مجوز دشوار می‌سازند این در حالی است که گردشگران تفاوتی بین واحدهای دارای مجوز و بدون مجوز قائل نشده که پیامد این موضوع ایجاد بدبینی و سوءاستفاده‌هایی است که مشاهده می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: اما بخش دوم چالش‌های موجود مربوط به بانک‌ها و منابع تسهیلاتی است چراکه عدم پرداخت تسهیلات برای مرمت یا ساخت و همچنین بسته بودن سایت کارا، موجب دلسردی متقاضیان طرح بوم گردی شده است و این موضوع باید در جلسات استانی و کشوری موردبررسی قرارگرفته و راهکار فوری برای آن ارائه شود.
آذر پور تصریح می‌کند: ازآنجاکه اطمینان داریم، گیلان بیشترین تعداد اقامت گاه بوم گردی را خواهد داشت، یک طرح کنترل سازمانی در این حوزه باید تشکیل شود.
بوم گردی و توسعه پایدار
بوم گردی می‌تواند نقشی بسزا در بهبود معیشت روستانشینان و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در گیلان داشته باشد. بی‌تردید اهتمام بیشتر مسئولان، جلب مشارکت کارشناسان خبره، ایجاد سهولت در طی مراحل اداری، فراهم بودن تسهیلات بانکی مناسب و افزایش دانش فعالان این عرصه و توجه کافی به حفظ محیط‌زیست روستاها، نخستین گام‌هایی است که اجرای طرح‌های بوم گردی در استان را می‌تواند به سمت موفقیت سوق دهد.
بوم گردی سفری آگاهانه است که تجربه زندگی در طبیعت و آشنایی با فرهنگ و آداب‌ورسوم اهالی یک زیست‌بوم خاص را به همراه دارد. ارمغان بوم گردی بهبود وضع معیشت روستاییان و کاهش مهاجرت آن‌ها به شهرهاست. اما اجرای موفق این طرح در گرو برنامه‌ریزی مناسب، جلب مشارکت کارشناسان و نظارت مطلوب است.