بزرگنمایی:
حجت‌الاسلام والمسلمین بهمنی می‌گوید آرای قرآنی امام صدر فرهنگ عمومی جوامع را بالابرده و مدلی از زیست مومنانه در جهان ارائه می‌دهد.
پنجاه و دومین درس‌گفتار اندیشه و عمل با موضوع «مبانی و آرا قرآنی امام موسی صدر» عصر امروز دوشنبه 7 آبان 1397 با سخنرانی حجت الاسلام‌والمسلمین دکتر سعید بهمنی عضو هیات علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم برگزار شد.
«المراجعات» بهترین کتاب در گفت‌وگوی میان شیعه و سنی است
حجت الاسلام بهمنی در این نشست گفت: به نظر من امام صدر میراث‌دار مرحوم علامه شرف‌الدین است. علامه شرف‌الدین وجود بی‌نظیر و پیشوای شرف و دین بود. ما کسی را به انضباط، عمق، دانش و جذابیت ایشان در نگاه تقریبی نمی‌شناسیم. به باور من متنی زیباتر از «المراجعات» علامه شرف الدین در گفت‌وگو و دیالوگ بین شیعه و سنی ندیده‌ام. علت مهاجرت امام صدر به لبنان نیز جانشینی علامه شرف الدین بود.
وی افزود: امام موسی صدر میراث‌دار اتحاد الهیون هم هست. امام صدر تمام تلاش خود را برای نزدیکی و وحدت الهیون به کار برد. او عاشق این هدف گذاری آرمانی بود. این دکترین و استراتژی وحدت در مباحثی هم که امام صدر مطرح کرده، به روشنی دیده می‌شود.
مبانی قرآنی امام صدر
بهمنی ادامه داد: عمده منبع من برای استخراج مبانی و آرای قرآنی امام صدر کتاب «حدیث سحرگاهان» است. مباحث این کتاب را امام صدر در ماه مبارک رمضان یکی از سال‌ها پس از اذان صبح در رادیوی لبنان بیان کرده است. امام صدر مانند دیگر علما اعتقاد دارد که کتاب خدا جاودانه و فراگیر است. در منظومه فکری او مصحف شریف عصمت دارد و متنی که اکنون در اختیار داریم در طول تاریخ از زمان نزول نیز همین متن بوده است.
نویسنده کتاب «منطق پاسخ‌دهی قرآن» دیگر مبانی را نیز به این شرح بیان کرد: قرآن کتاب دین و تربیت است. همچنین به باور امام صدر تاریخ قرآن بیان کننده تمدن مردم است. دیگر مبنا نیز در جهان شمولی معارف قرآن خلاصه می‌شود. دسته دیگر مبانی نیز به حیطه روش‌شناسی مربوط است. از این دست می‌توان به «لزوم توجه به عرف و اصطلاحات خاص قرآن»، «توجه به فضای نزول قرآن»، «فراتر بودن گستره دلالت معانی از شان نزول» و «کاربرد واژه در اکثر از معنای واحد».
بهمنی دسته دیگر مبانی قرآنی امام صدر را مبانی پیامبرشناسی و انسان‌شناسی دانست و گفت: به باور امام صدر طبیعت برای خلافت انسان خلق شده و چون انسان خلیفه خداست، بنابراین باید در همه هستی خلافت کند. همچنین رسالت انسان و فلسفه وجودی او نیز رشدش است. در قرآن هیچگاه کلمه تکامل به کار برده نشده و به جای آن از واژه «رشد» استفاده شده است. اختیار انسان نیز یکی دیگر از مبانی انسان‌شناسانه امام صدر است. در این مبانی تساوی مسئولیت و آگاهی انسان، اهمیت خاصی پیدا می‌کند.
نظر امام صدر درباره خاستگاه تمدن
نویسنده کتاب «هفده گفتار قرآن پژوهی» در بخش دیگری از سخنان دسته دیگری از مبانی قرآنی امام صدر را مبانی «اجتماعی، تاریخی و تمدنی» دانست و ادامه داد: امام صدر بیان می‌کند که مسجدالاقصی خاستگاه تمدن و علم است. مشهورترین دیدگاه‌ها در مطالعات تمدنی است که تمدن‌ها در حاشیه رودخانه‌ها شکل گرفته‌اند و تمدن بین‌النهرین نخستین تمدن بشری است، اما امام صدر خاستگاه تمدن را قدس شریف می‌داند.
بهمنی اضافه کرد: امام صدر معراج پیامبر از مکه به مسجدالاقصی را رمز پیوند میان دو تمدن می‌داند. به عبارتی امام از معراج یک حرکت تمدنی را استخراج کرده و «اسری» رمز جهانی بودن اسلام است. قدس شریف خاستگاه تمدن تا پیش از اسلام بوده است، اما پس از اسلام تمدن در مکه است. بنابراین با معراج پیامبر این دو تمدن به هم پیوند می‌خورند. جوهره این پیوند نیز عبودیت خداست.
این پژوهشگر همچنین به مبانی جامعه‌شناختی امام صدر نیز اشاره کرد و گفت: بخشی از مبانی قرآنی امام صدر نیز اصولی جامعه‌شناختی است. امام صدر ایمان را الزاما در عمل صالح می‌بیند. یعنی ایمان مبنایش نفع رساندن به اجتماع است. مومن کسی است که برای جامعه و پیرامون خود نافع است. این موضوع را امام صدر در ذیل تفسیر خود از سوره مبارکه «ماعون» بحث می‌کند.
آرا قرآنی امام موسی صدر
حجت‌الاسلام بهمنی در بخش دیگری از سخنان خود آرای قرآنی امام صدر را به این شرح بیان کرد: به باور امام صدر شب قدر شبِ قانون گذاری است و این نخستین رایی قرآنی اوست که من استخراج کردم. دومین رای او یک نظریه زمین شناسی است. امام صدر می‌گوید که میان جانداران، جانواران و گیاهان در زمین توازن وجود دارد. در رای دیگر او زوجیت را فراتر از مفهوم مذکر و مونث گرفته و به ذرات اتم گسترش می‌دهد.
وی ادامه داد: امام صدر در آرای قرآنی خود چند اصل را برای بقای امت بیان می‌کند: «عبادت همراه با دفاع»، «اعتدال در رفتار و پرهیز از افراط و تفریط»، «تحریم کارهای زشت و ناپسند» و «اجتناب از همه انواع ظلم».
فرهنگ زیست مومنانه از دیدگاه امام صدر
این مدرس حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود به تاثیر آرای قرآنی امام صدر بر فرهنگ عمومی جوامع نیز اشاره کرد و گفت: به باور امام صدر فعالیت انسان مومن هماهنگ و همساز با هستی است و در جهان جاودانه است، اما کارهای گناهکاران، حتی اگر از مومنان پیش افتند، فعالیتی هماهنگ و همساز با هستی نیست و بنابراین محکوم به فناست. به عبارتی در کلام امام صدر متقی یعنی هماهنگ با هستی، منافق یعنی بی‌شکل و کافر یعنی کسی که حرکاتش مخالف با نظام هستی است.
بهمنی اشاره کرد: نکته دیگر که از جمله آرزوهای امام صدر بوده، لزوم همگرایی با اهل کتاب است. او با استناد به آیه‌ای بیان می‌کند که نهایت چیزی که ما با اهل کتاب داریم «جدال احسن» است. همچنین به باور امام صدر در قرآن بر مراقبت از «نسب» هم تاکید شده است. رای دیگر قرآنی او بر این است که کسی حق دعا دارد که عمل کرده باشد.
این پژوهشگر علوم قرآنی در بخش دیگری از سخنانش آرای قرآنی را نجات‌بخش فرهنگ عمومی امروز جوامع معرفی کرد. آرایی که می‌تواند کیفیت زیست انسان‌ها در این جهان را بالاتر ببرد. وی در این باره اشاره کرد: رای دیگر امام صدر بر این است که حق هم هدف است و هم وسیله؛ و نمی‌توان برای رسیدن به حق از وسیله ناحق استفاده کرد. این نکته را ذیل تفسیر سوره عصر بیان کرده است. معامله ناپذیری پرستش خدا و دین از دیگر رای‌های قرآنی امام صدر که در ذیل تفسیر سوره کافرون مطرح شده است.
بهمنی در پایان گفت: امام صدر یک رای تمدنی دیگر هم دارد. در قبل گفتم که به باور او قدس خاستگاه تمدن و مکه خاستگاه تمدن جدید است و واقعه معراج پیامبر این دو تمدن را به هم پیوند می‌دهد. امام صدر اعتقاد دارد که واقعه فتح مکه پایان سلسله اول حوادث و آغاز حرکت به سوی جهان است. با فتح مکه کلید حرکت به سوی جهان برای پیامبر مهیا شد.