بزرگنمایی:

به گزارش خبرنگارتبسم مهر، نشستی با موضوع «ماهیت و پیامدهای تکنولوژی مدرن» با سخنرانی حجت الاسلام شمس الله مریجی، رئیس دانشگاه باقر العلوم (ع) در مدرسه عالی مطالعات اسلام و غرب در قم برگزار گردید.

وی در ابتدا با اشاره به پیچیدگی بحث از ماهیت تکنولوژی گفت: بحث از تکنولوژی بحثی پیچیده و دارای ابعاد مختلف است، مخصوصاً پیچیدگی مباحث مربوط به تکنولوژی از ابتدای قرن 20 با سرعت گرفتن تکنولوژی، بیشتر شده است، یعنی از زمانی که حاکمیت تکنولوژی مدرن بر بشر بیشتر شده است. به قول پُستمن، توفیق تکنولوژی در تأمین آسایش و رفاه و عدم اتلاف وقت و سرعت و وفور همه گونه مایحتاج انسان است. تکنولوژی سرشار از بهبود همه جوانب زندگی است به طوری که لازم نیست بشر به دنبال سرچشمه منابع دیگری مثل دین برود و نیاز به تکیه گاه دیگری احساس نمی‌کند. بعد از آمدن تکنولوژی مدرن بشر نسبت به دین و امور ماوراءالطبیعه احساس استغنا می‌کرد، دیگر برای کمبود آب نیاز به نماز استسقا را احساس نمی‌کرد. درد را خودش به راحتی درمان می‌کرد و نیاز به ملجئی الهی برای کاستن از دردهایش حس نمی‌کرد.

رئیس دانشگاه باقر العلوم (ع) در ادامه این سوال را مطرح کرد که با این توصیف از تکنولوژی چه کسی در نگرش سریع و بدوی به این دستاوردها از خودش می‌پرسد که چه اشکال دارد که تکنولوژی را داشته باشیم؟ پُستمن در تکنوپولی می‌گوید فقط کسانی که دارای قدرت تعقل هستند خود را از هیجان زندگی ناشی از نوآوری‌های تکنولوژی مصون می‌دارند و عنان از کف نمی‌دهند. ما فروید را فقط با عقده ادیپ می‌شناسیم در حالی که فروید نیز از دانشمندان بدبین به تکنولوژی است. در یکی از نوشته‌هایش می‌گوید: اختراعات ما چیزی نیست جز وسایل تکامل یافته برای هدفی تکامل نیافته! رابرت مک کین در کتاب خود چهار تعریف برای تکنولوژی دارد که در یکی از تعاریف می‌گوید: تکنولوژی رفتاری است فرهنگی، خودش معنا دارد و معنا ایجاد می‌کند، یعنی خنثی نیست. فعال است و ابزار صِرف نیست. اینگونه نیست که او در اختیار شما باشد، بلکه شما در اختیار او هستید و به مسیری که می‌خواهد شما را می‌برد، لذا روح دارد و شما را به دنبال خود می‌کشد.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: البته این بحث که تکنولوژی روح دارد یا خیر محل آرای بسیاری می‌باشد، اما به نظر ما ارزش باری تکنولوژی قطعی است، ولی چگونگی این ارزش باری مسئله‌ای پیچیده و غامض است و به ماهیت تکنولوژی مربوط است، اما اگر بخواهیم از دیدگاه جامعه‌شناختی به تکنولوژی نگاه کنیم به این سوال بر می‌خوریم که تکنولوژی چه چالش‌ها و دردسرها و پیامدهایی را برای بشر داشته است. چه برای جامعه‌ای که خاستگاه تکنولوژی بوده و چه جامعه‌ای که تکنولوژی به آن منتقل شده است. مخصوصاً در حوزه فرهنگ تکنولوژی چه چالش‌هایی برای ما داشته است؟

وی در ادامه گفت: برخی دانشمندان معتقدند تکنولوژی بخش مادی فرهنگ است. کسی منکر فرصت‌هایی که تکنولوژی در اختیار بشر قرار داده نیست، اما ما به هر حال باید فرصت‌ها را در کنار چالش‌ها قرار دهیم تا بتوانیم دست به مقایسه بزنیم و یکی را انتخاب کنیم! بعید نیست بشر روزی هر چه تولید کرده کنار بگذارد، کما اینکه می‌بینید امروزه بشر بسیاری از تکنولوژی‌های کشاورزی که محصول ده‌ها سال علم اندوزی در یک شاخه کشاورزی بوده را کنار گذاشته و به سراغ تولیدات ارگانیک با کمترین بهره‌وری از تکنولوژی رفته است و این یعنی خود بشر، خود خواسته تکنولوژی را در برخی عرصه‌ها کنار گذاشته است.

مریجی در نوع مواجهه دانشمندان با تکنولوژی مدرن گفت: دانشمندان در مواجهه با تکنولوژی به دو دسته شیفتگان و خوش‌بینان به تکنولوژی و بدبینان به تکنولوژی تقسیم می‌شوند. در کنار این دو دسته ما می‌توانیم دسته سومی را هم متصور باشیم که معتقدند باید از مزایای تکنولوژی استفاده و از مضرات آن پرهیز کرد. نگاه عاقلانه این است که چالش‌ها و فرصت‌ها را با هم ببینیم! تکنولوژی چالش‌های مختلفی در عرصه‌های مختلف دارد، اما بنده به صورت خاص چالش‌های فرهنگی تکنولوژی را مورد بحث قرار می‌دهم و پیامدهای منفی آن را در حوزه فرهنگ به بحث می‌گذارم. فرهنگ از موضوعات اجتماعی و از مفاهیم بنیادین است و اساساً جامعه بدون فرهنگ شکل نمی‌گیرد و مثل نخ تسبیح برای جامعه است. پس اگر فرهنگ دچار چالش شود، حیات جامعه و انسان به مخاطره می‌افتد. تکنولوژی چالش‌ها زیاد در حوزه فرهنگ دارد، اما سه چالش جدی وجود دارد.

وی در تبیین چالش اول گفت: اگر تکنولوژی را رفتاری فرهنگی بدانیم یکی از پیامدهای منفی آن این است که تکنولوژی تنوع فرهنگی را از بین می‌برد، خرده فرهنگ‌ها را لِه می‌کند. در این صورت ادامه حیات بشر را در فرهنگ‌های متعدد تقریباً ناممکن می‌کند. تکنولوژی فرهنگ‌های متنوع را کمرنگ و نابود می‌کند. در حالی که تنوع فرهنگی باعث خلاقیت و عامل نوآوری است و خدا به همین دلیل انسان‌ها را متنوع و متفاوت خلق کرده است.

وی ادامه داد: چالش دوم بحران هویتی است که تکنولوژی با خودش می‌آورد. تکنولوژی ابزاری است که برای جهانی‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در جهانی سازی به دنبال این هستند که هویت‌های متعدد را از بین ببرند و به وسیله هژمونی تکنولوژی تمام هویت‌ها را تحت الشعاع قرار دهند تا بر انسان‌ها تسلط پیدا کنند. در واقع وقتی هویت متزلزل می‌شود تسلط به راحتی اتفاق می‌افتد.

چالش سوم تبعیت فرهنگی است. رشد کمی و کیفی رسانه‌ای به اعتراف خالقان تکنولوژی در اختیار گروه معدودی از صهیونیست‌ها است. به قول تافلر در موج سوم؛ با وجود تکنولوژی رسانه‌ای دموکراسی هم فریبی بیش نیست، چون انسان‌ها و مخاطبین رسانه‌های تکنولوژی کاملاً منفعل هستند و آینه تمام نمای رسانه می‌باشند و رسانه آنها را به هر سمتی که می‌خواهد می‌برد و شما را تابع خود می‌کند. یکی دیگر از مصادیق تبعیت فرهنگی حتی در مجامع علمی ارزشمند بودن مقالات آی اس آی است. چه مقالاتی در این مجله چاپ می‌شود؟ مقالاتی که تابع ارزش‌های مورد نظر آنها باشد و این نوعی تبعیت فرهنگی است.

وی در بخش پایانی سخنانش به تبیین ماهیت تکنولوژی پرداخت؛ بحث اصلی و پیچیده در مورد تکنولوژی بحث از ماهیت آن است. اینکه آیا همه تکنولوژی‌ها پیامدهای منفی‌ای که برشمردیم دارند یا خیر؟ آیا فرهنگ اسلامی اگر تکنولوژی ایجاد کند همان چالش‌ها را دارد یا خیر؟ به نظر ما بستر فرهنگی و ارزشی که تکنولوژی در آن شکل می‌گیرد کاملاً در ماهیت تکنولوژی اثرگذار است. یعنی تکنولوژی متولد شده در بستر فرهنگ‌ها و ارزش‌های اسلامی تکنولوژی‌ای مبتنی بر آن ارزش‌ها خواهد بود. لذا این تکنولوژی چالش‌ها و ضررهای کمتری برای بشریت دارد. در واقع تکنولوژی کاملاً ارزش بار است، اگر ارزش سکولار باشد تکنولوژی سکولار و اگر ارزش دینی باشد تکنولوژی دینی خواهد بود یعنی تکنولوژی بر مبنای لذت گرایی با تکنولوژی بر مبنای عفت گرایی دو محصول متفاوت و دو ابزار متفاوت تولید می‌کند. لذا راه حل اصلی برون رفت از فضای چالش آمیز تکنولوژی مدرن رفتن به سمت تولید علم دینی است. یعنی در ابتدا نرم افزار را تولید کنیم و بر اساس آن سخت افزار یا تکنولوژی تولید کنیم، جامعه باید بر مبنای ارزش‌های خودش ابزار و تکنولوژی تولید کند.