بزرگنمایی:
مطالعات ایرانی در آلمان سابقه مهمی دارد، اما مبدا آن هنوز به درستی معلوم نیست. به دلیل همین سابقه نیز در دانشگاه‌های مهم آلمان رشته ایران شناسی و رشته‌های مرتبط تاسیس شده است.
کسی هنوز به درستی نمی‌داند که پای مطالعات ایرانی چه زمانی به آلمان باز شده است. برخی انتشار ترجمه آدام اُلئاریوس از گلستان سعدی را سرآغاز پژوهش‌های ایران شناسی در آلمان می‌دانند و بسیاری دیگر معتقدند، زمانی که گروتِفِند، متخصص زبانشناسی از دانشگاه گوتینگن، توانست برخی از واژگان خط میخی کتیبه‌های تخت‌جمشید را رمزگشایی کند، دریچه‌ای جدید به مطالعات ایرانی باز شده است. هرچه هست، حالا با گذشت قرن‌ها از آن زمان‌ها، رشته ایران‌شناسی در چندین دانشگاه آلمان راه‌اندازی و برای دانش پژوهان و دانشجویان آلمانی امکان تحصیل و تحقیق در این رشته فراهم شده است. در این گزارش که بخش پژوهش های فرهنگی رایزنی فرهنگی ایران درآلمان تهیه کرده، رشته چند وچون رشته ایران شناسی در دانشگاه‌های آلمان مورد بررسی قرار گرفته است. برای آشنایی هرچه بیشتر مخاطبان با این کرسی‌های این رشته نشانی اینترنتی دانشگاه‌هایی که به ارائه آن می‌پردازند، نیز ارائه شده است.
دانشگاه آزاد برلین
دانشگاه آزاد برلین برای علاقه‌مندان به مطالعات ایران، نامی آشناست. گروه ایران‌شناسی در این دانشگاه به صورت تخصصی بر مطالعات ایران باستان، ایران میانه و همچنین مطالعات زرتشتی تمرکز دارد. در این راستا از سال تحصیلی 2019-2020، رشته جدیدی با عنوان «ایران در دوران باستان و اواخر دوران باستان» در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد برلین راه‌اندازی شد. این رشته به زبان انگلیسی است و اولین گروه دانشجویان آن از پاییز سال تحصیلی 2019-2020، وارد دانشگاه شدند. براساس آنچه بر روی سایت دانشگاه قرار گرفته؛ هدف از راه‌اندازی این رشته، آشنایی با فرهنگ، تاریخ، مذاهب و زبان ایرانیان در دوران باستان و اواخر دوران باستان است.
دانشگاه آزاد برلین برای علاقه‌مندان به مطالعات ایران، نامی آشناست. گروه ایران‌شناسی در این دانشگاه به صورت تخصصی بر مطالعات ایران باستان، ایران میانه و همچنین مطالعات زرتشتی تمرکز دارددر آن زمان، مادها، پارس‌ها و اشکانیان قلمرو ایران را از غرب و شرق گسترش داده بودند و افغانستان، بخش غربی پاکستان و حتی بخش‌هایی از شوروی سابق به ایران تعلق داشتند. البته تحصیل در رشته ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین از مقطع لیسانس آغاز می‌شود. در میان رشته‌های مقطع کارشناسی این دانشگاه، رشته‌ای به نام تاریخ و فرهنگ خاورمیانه با گرایش ایران‌شناسی وجود دارد. این رشته نیز به زبان انگلیسی تدریس می‌شود. از فعالیت‌های مهم گروه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین می‌توان به پروژه آرشیو دیجیتالی اوستا اشاره کرد. این پروژه با هدف گردآوری و تطبیق نسخه‌های خطی اوستا راه‌اندازی شده است. همچنین براساس گزارشی که بر روی سایت دانشگاه قرار گرفته است؛ بخش ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین، هر سال کتاب‌هایی را در حوزه ایران‌شناسی منتشر می‌کند. علاوه بر این‌ها، موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین در هر ترم میزبان کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی زیادی است. امسال نیز این موسسه، میزبان نهمین کنفرانس اروپایی ایران‌شناسی بود و در این کنفرانس به بررسی موضوعات مختلف درباره ایران پرداخت.
https://www.geschkult.fu-berlin.de/e/iranistik/
دانشگاه ماربورگ
بسیاری موسسه ایران‌شناسی دانشگاه ماربورگ را با پروژه آرشیو دیجیتالی اسناد فارسی می‌شناسند. محققان در این پروژه، اسناد تاریخی مربوط به دوران قرون وسطی، اوایل عصر جدید ایران و همچنین آسیای مرکزی تا قرن بیستم را برای بایگانی دیجیتال مورد بررسی قرار می‌دهند. آنطور که در سایت دانشگاه ماربورگ ذکر شده است، هدف از این طرح، دستیابی به اسناد و مدارک تاریخی به زبان فارسی است. این بانک دیجیتالی با امکانات وسیع جست‌وجو، دسترسی پژوهشگران به منابع دست اول تاریخی را آسان‌تر می‌کند. در بخشی از این سایت، درباره هدف ایجاد بانک اطلاعاتی آمده است:« با ایجاد این "بایگانی مجازی" نه تنها دسترسی به اسناد تاریخی فارسی آسان‌تر می‌شود، بلکه امکان جست‌وجوی دقیق درباره یک شخص، یک شهر، یک منطقه و یا درباره یک موضوع نیز امکان‌پذیر خواهد بود.» این بانک اطلاعاتی شامل اسناد خصوصی و دولتی از قبیل فرمان‌ها، مکاتبات رسمی، شخصی و اسناد حقوقی مانند وقفنامه‌ها، عقدنامه‌ها و احکام قضایی است. از آنجا که این بانک اطلاعاتی به طور پیوسته اسناد تاریخی منتشر شده را بایگانی می‌کند، نقش مرکز جمع‌آوری فهرست اسناد را هم دارد. علاوه بر بانک اطلاعاتی، دانشگاه ماربورگ در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در رشته ایران‌شناسی دانشجو می‌پذیرد. آنطور که در سایت دانشگاه درج شده است، در مقطع کارشناسی، مطالعات خاورمیانه با گرایش ایران‌شناسی وجود دارد. در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا نیز دانشجویان می‌توانند رشته مطالعات ایران‌شناسی را انتخاب کنند. همچین در این دانشگاه سمینارها و کارگاه‌هایی برای یادگیری زبان فارسی برگزار می‌شود که تاکنون با استقبال خوبی مواجه بوده است.
https://www.uni-marburg.de/de/cnms/iranistik و http://www.asnad.org/en/
دانشگاه بامبرگ
دانشگاه بامبرگ به دلیل برگزاری دوره‌های آموزش زبان فارسی، در میان دانشجویان رشته ایران شناسی شهرت خاصی دارد. در این دانشگاه، دانشجویان پیش از ورود به رشته مطالعات ایران، در یک دوره فشرده آموزش زبان فارسی شرکت می‌کنند. پس از آن، دانشجویان می‌توانند در مقطع کارشناسی، در رشته مطالعات شرقی با گرایش ایران شناسی ثبت‌نام کنند. همچنین در مقطع کارشناسی ارشد نیز رشته‌ای با عنوان «ایران شناسی: زبان، تاریخ و فرهنگ» وجود دارد. اما بی‌شک یکی از جالب‌ترین برنامه‌های موسسه ایران‌شناسی در دانشگاه بامبرگ، تبادل دانشجو با دانشگاه تهران است. بر اساس توافقی که میان دانشگاه تهران و دانشکده مطالعات ایرانی دانشگاه بامبرگ انجام شده است، سالانه تبادل دانشجو میان این دو دانشگاه انجام می‌شود.
بسیاری موسسه ایران‌شناسی دانشگاه ماربورگ را با پروژه آرشیو دیجیتالی اسناد فارسی می‌شناسند. محققان در این پروژه، اسناد تاریخی مربوط به دوران قرون وسطی، اوایل عصر جدید ایران و همچنین آسیای مرکزی تا قرن بیستم را برای بایگانی دیجیتال مورد بررسی قرار می‌دهندبر این اساس، هر سال، 6 دانشجو فیلولوژی ایرانی (به عنوان مثال دانشجویان مطالعات ایران، مطالعات اسلامی و غیره) این فرصت را دارند تا برای یک ترم زمستانی (از اکتبر تا فوریه) در دانشگاه تهران بورسیه شوند. همچنین، 6 دانشجو از دانشگاه تهران نیز می‌توانند برای یک ترم تحصیلی در دانشگاه بامبرگ فرصت مطالعاتی بگیرند. این برنامه از سال 1993 پایه‌ریزی شده است و در میان دانشگاه‌های اروپای غربی و آمریکای شمالی منحصر به فرد است. به تازگی مسئولان دانشگاه بامبرگ اعلام کرده‌اند که برای ترم زمستانی سال تحصیلی 2020-2021 نیز به 6 دانشجو آلمانی برای حضور در ایران بورسیه می‌پردازند. این بورسیه تحصیلی، شامل کمک‌هزینه سفر به تهران و بازگشت به بامبرگ به مبلغ 650 یورو، 5 ماه کمک‌هزینه تحصیلی به مبلغ 825 یورو، کمک‌هزینه برای ثبت نام تا مبلغ 370 یورو و 5 ماه بیمه مسافرتی به مبلغ 35 یورو خواهد بود. در این دوره، دانشجویان امکان مطالعه در موسسه دهخدا، دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و همچنین دپارتمان زبان و ادبیات فارسی را دارند. متقاضیان باید درخواست خود را تا تاریخ 25 ماه مه 2020 به دانشگاه بامبرگ ارائه کنند.
https://www.uni-bamberg.de/orientalistik/iranistik/
دانشگاه هامبورگ
دانشجویان علاقه‌مند به رشته‌های مطالعات ایران و اسلام به خوبی با موسسه آسیا-آفریقا در دانشگاه هامبورگ آشنایی دارند. در این موسسه، رشته‌های ایران‌شناسی، مطالعات اسلامی و ترک‌شناسی به عنوان زیرمجموعه‌ای از بخش تاریخ و فرهنگ خاورمیانه، در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا ارائه می‌شود. بر اساس آنچه بر روی سایت دانشگاه هامبورگ قرار گرفته؛ هدف از تاسیس رشته ایران‌شناسی در این دانشگاه، کسب دانش عمومی درباره تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین، آشنایی با جغرافیای ایران و همچنین یادگیری زبان‌های باستانی ایران (به عنوان مثال فارسی میانه، اوستایی) است.
https://www.aai.uni-hamburg.de/studium/bachelor/ba-hauptfach/vorderer-orient/voror-iranistik.html
دانشگاه گوتینگن
رشته مطالعات ایرانی در دانشگاه گوتینگن تنها به مطالعه فرهنگ و زبان فارسی ختم نمی‌شود. بررسی تاریخ، جغرافیا، مذاهب و ادبیات فارسی بخش مهمی از رشته ایران شناسی در دانشگاه گوتینگن را تشکیل می‌دهد. این دانشگاه در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا، رشته مطالعات ایرانی را به دانشجویان ارائه می‌دهد. جالب است بدانید که در بخش دکترا تمرکز اصلی محققان و دانشجویان این دانشگاه بر روی مطالعه فرهنگ و تاریخ هندی - فارسی است. مسئولان موسسه ایران‌شناسی گوتنینگن معتقدند که دانشجویان حوزه مطالعات ایرانی اغلب خود را به منابع از ایران محدود می‌کنند. این در حالی است که به گفته آن‌ها، منابع مستند فارسی و هندی در آرشیوهای هندوستان به مقدار زیاد موجود است و این اسناد، اطلاعات منحصر به فردی درباره مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی شبه قاره ارائه می‌دهند. با این حال این منابع در پژوهش‌های ایران‌شناسان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. علاوه بر این‌ها، در کتابخانه بخش ایران‌شناسی دانشگاه گوتینگن، منابغ خوبی برای آشنایی با تاریخ ایران قبل از اسلام و مطالعات ایرانی وجود دارد. همچنین در این دانشگاه، آرشیو دیجیتالی از فایل‌های صوتی به کردی و فارسی و مجموعه‌ای از فیلم‌های مدرن ایرانی نیز تهیه شده است و در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
https://www.uni-goettingen.de/en/63733.html
دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ
دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ از دیگر دانشگاه‌های آلمانی است که رشته ایران‌شناسی را به دانشجویان علاقه‌مند ارائه می‌دهد. در این دانشگاه رشته مطالعات خاورمیانه با گرایش ایران‌شناسی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا ارائه می‌شود.
https://www.uni-muenchen.de/studium/studienangebot/studiengaenge/studienfaecher/naher_mittler_osten/prom_iran/index.html
دانشگاه هایدلبرگ
در دانشگاه هایدلبرگ رشته ایران‌شناسی، به عنوان رشته‌ای مستقل شناخته نمی‌شود و این رشته با رشته مطالعات اسلامی ادغام شده است. رشته مطالعات اسلامی نیز زیرمجموعه‌ای از گروه زبان‌ها و فرهنگ‌های خاورمیانه است.
خبرنگار:رضاباباعلی