بزرگنمایی:
نویسنده کتاب "زندگی با خورشید هشتم" استقبال اهل بیت از مباحث و مناظرات میان ادیان و مذاهب مختلف را نشانگر اعتقاد آن بزرگواران به پایه‌های برهانی مدقن و مستدل مبانی اعتقادی اسلام دانست و اظهار کرد: اهل بیت اعتقاد داشتند معارف دین باعقل و علم قابل دفاع بوده و هست و اطمینان آنان به حقانیت دین و واقع گرایی دین اسلام سبب شده است تا ژرفکاوی‌های عقلی و پرسش‌های دینی را ارج نهاده و پیروان خود رابه تامل و تدبر و مناظره و مباحثه علمی دعوت نمایند و آنان را از باورهای سطحی و اعتقادات بی اساس و پوک و بی مایه و سبک و عملکردهای بی منطق و هرگونه حرکت بدون علم پرهیز دهند.
به گزارش تبسم مهر حجت الاسلام و المسلمین حجت‌الله سروری عنوان کرد: دوران زندگی با برکت وجود نازنین امام رضا(علیه السلام) را می‌توان زمان اوج گیری گرایش مردم به اهل بیت(علیهم السلام) و گسترش پایگاه‌های مردمی‌این خاندان دانست.
وی افزود: از ویژگی‌های عصر علی بن موسی(علیه السلام)، گسترش و رواج مباحثات میان ادیان و مذاهب است که باعث شد سیلاب دانش آن حضرت به سوی جامعه اسلامی‌سرازیر شود.
این استاد حوزه بیان کرد: یکی از مظاهر شخصیت علمی‌امام رضا(علیه السلام) که تعجب همگان را در برداشت، آشنایی کامل حضرت رضا علیه السلام، به زبان‌های مختلف بود؛ امام در مجامع علمی‌به هنگام مناظره و یا در نشست‌های معمولی در پاسخگویی به اشخاصی که از شهرهای مختلف حضورشان شرفیاب می‌شدند، با زبان متداول و رس‌می‌مخاطب با وی به گفت و گو می‌پرداختند.
وی گفت: البته موضوع مناظره در دوران امامت امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) نیز وجود داشته است، اما اوج این حرکت را در زندگی علمی، سیاسی و اجتماعی امام رضا(علیه السلام) می‌توان مشاهده کرد.
سروری افزود: در این برهه از زمان، داغ بودن و گرایش و استقبال جامعه اسلامی از محافل علمی‌ـ دینی و بحث و گفت و گو نشان دهنده این مساله بود که دوران امام رضا(علیه السلام) در واقع یک پیچ تاریخی برای راهیابی مباحث علمی‌مختلف همچون فلسفه و کلام بود، می‌توان گفت، رونق گرفتن این محافل به خاطر استقبال وعلاقه اهل بیت علیهم السلام و مهر تأییدشان بر تبادل اندیشه‌ها و بحث‌هاوکرسی‌های آزاد اندیشی بود واز طرفی منطقی بودن و استدلال پذیر بودن اندیشه و معارف اهل بیت برای علاقمندان را نشان می‌دهد.
نویسنده کتاب زندگی با خورشید هشتم بیان کرد: اهل بیت علیهم السلام بر این عقیده هستند که انسان نباید جاهل از دنیا برود؛ اهل بیت علیهم السلام عقیده داشتند و دارند که أَعظَمُ المَصائِبِ الجَهلُ؛ بزرگ ترین مصیبت‌ها، برای انسان ندانستن است در یک عبارت دیگر می‌فرمایند "لجاهلِ فی کل حالهٍ خسران" برای انسانی که زلف زندگیش را به ندانستن گره زده در تمام حالات خسران است.
وی افزود: بنابراین استقبال اهل بیت از مباحثات آزاد میان ادیان و مذاهب و حضور آنان در این میدان، نشانگر آن است که آنان مبانی اعتقادی اسلام را، دارای پایه‌های برهانی مدقن ومستدل می‌دانسته و اعتقاد داشته اند که معارف دین با عقل و علم قابل دفاع بوده و هست.
پژوهشگر و نویسنده حوزوی اظهارکرد: اطمینان آنان به حقانیت دین و واقع گرایی شریعت ناب محمدی و عل‌می‌بودن آن، سبب شده است تا ژرفکاوی‌های عقلی و پرسش‌های دینی را ارج نهاده و پیروان خود را به تأمل و تدبر و مناظره و مباحثه علمی‌دعوت کنند و آنان را از باورهای سطحی و اعتقادات بی اساس و پوک وبی مایه و سبک و عملکردهای بی منطق و هرگونه حرکت بدون علم پرهیز دهند.
وی گفت: برخلاف برخی از رهبران مذاهب که پرسش را زمینه گسترش شبهات و مقدمه شک و بی اعتمادی دانسته‌اند، اهل بیت تأملات علمی‌و پرسش‌های دینی وعلمی‌را یک ارزش شمرده‌اند.
سه انحراف اساسی در دوران امام رضا(علیه السلام)
سروری تصریح کرد: امام رضا علیه السلام در حالی سُکان هدایت جامعه را در دست گرفت که جامعه آن عصر با سه انحراف اساسی اعتقادی، فکری و سیاسی روبرو بود؛ فرقه‌ها و جریان‌هایی که به سادگی ساخته می‌شدند، هوادارانی می‌یافتند و پس از چندی افول می‌کردند؛ واقفیه، غلات، مفوضه، مجبره، معتزله، زیدیه، متصوفه و خوارج، از مهمترین فرقه‌های عصر امام رضا(علیه السلام) بودند.
وی افزود: بنا براین می‌توان گفت که عصر امام رضا(علیه‌السلام) عصر شکوفایی مجدد علوم اسلامی‌و ورود افکار بیگانه در جامعه اسلامی‌و شکل‌گیری مکاتب فکری گوناگون بود، در دوره مأمون، ترجمه کتب به اوج خود رسید، او کتابخانه‌ای مخصوص را مرکز این کار قرار داد که به «بیت‌الحکمه» معروف شد و بسیاری از دانشمندان و مترجمان در آنجا مشغول تحقیق بودند، در پی ترجمه متون خارجی که در بیت‌الحکمه و جندی‌شاپور انجام شده بود، اصطکاک فرهنگی جهان اسلام و دیگر بلاد خارجی ایجاد شد، تبلیغات فرق و مذاهب مختلف نیز شرایط ویژه‌ای از لحاظ علمی و فرهنگی به وجود آورد.
حجت الاسلام والمسلمین سروری بیان کرد: به عنوان مثال عقل‌گرایی محض که از کتب عقلی یونانی و سریانی و غیر آنها به وجود آمده بود، افراد بسیاری را به مذهب اعتزال سوق داد، به گونه‌ای که گمان کردند تنها عقل است که سرچشمه معرفت است و تدریجاً خود را بی‌نیاز از وحی دانستند. امام رضا(علیه‌السلام) با حرکت علمی‌همراه با عقلانیت و استفاده از فرصت‌ها در مباحث و دانش سرشار خود و با احاطه علمی بر مبانی ادیان و مذاهب دیگر، تحول عظیمی‌در تاریخ اسلام ایجاد کرد، عمده‌ترین مؤلفه و پیش‌زمینه حرکت امام در راستای نهضت علمی‌مسلمین، آموزه‌های دینی مربوط به کتاب و سنت بوده است.
نویسنده کتاب آتش به اختیار فرهنگی یادآورشد: امام با تکیه بر اصول علمی‌و معارف کلیدی، نهضت علمی‌را به اوج خود رساند، امام رضا علیه‌السلام در راستای روشن ساختن افکار عمومی‌مسلمین و شیعیان، به تنقیح و تبیین معارف دینی و تشکیل جلسات مناظره پرداخت و راه و رسم تحقیق و تحصیل علم را به مردم و اهل علم معرفی فرمود و آنها را از خطر انحراف نجات داد.
فضل بن عباس از اباصلت روایت می‌کند که از علی بن موسی داناتر ندیدم و هیچ عالمی‌به خدمت ذی‌شرافتش مشرف نشد، مگر اینکه در علم و فضل آن حضرت، همان شهادتی که من می‌دهم، داد و چنان افتاد که مأمون، مجالس عدیده منعقد ساخت و از علمای هر دین و مذهبی و همچنین از فقهای شیعه، فراهم می‌ساخت و با آن حضرت از هرگونه علمی و مذهبی سخن می‌راندند و تمام ایشان از اول تا به آخر، مغلوب و مجاب می‌شدند، چندان که کسی از ایشان بر جای نماند، مگر اینکه اقرار به فضل و فزونی و تفوق آن حضرت و قصور و عجز خویش کرد
تشکیل حوزه درسی در منزل و مسجد
سروری افزود: یکی دیگر از اقدامات امام رضا علیه‌السلام در تحکیم مواضع شیعه و گسترش آن، تشکیل حوزه درسی در منزل و مسجد بود؛ علی بن موسی الرضا(علیه‌السلا) افزون بر شرکت در مناظرات عمومی و مجالس علمی که مأمون تدارک می‌دید، در منزل خود و مسجد مرو نیز حوزه علمی تشکیل داد و پذیرای شیعیان و پیروان خویش شد.
وی گفت: شیعیانی که از شهرها و روستاهای دور و نزدیک و از طبقات گوناگون، برای زیارت آن حضرت علیه‌السلام و گرفتن راهنمایی و کسب معارف علمی و دینی و حل شبهات و مسائل گوناگون می‌آمدند، تعدادشان هر روز بیشتر می‌شد، تا جایی که مأمون احساس خطر کرد و به محمد بن عمرو طوسی دستور داد مانع ورود و اجتماع آنها در خانه حضرت علیه‌السلام شود. شیخ طوسی اصحاب حضرت رضا علیه‌السلام را 317 نفر ضبط کرده است که پس از شهادت امام نیز این حوزه به فعالیت خود ادامه داد.
این استاد حوزه اظهارکرد: تاریخ گواهی می‌دهد از همان ابتدای ورود امام (علیه السلام)، به ایران چه در مرو و چه در طول مسیر، همواره ایرانیان با شور و اشتیاق به دور حضرت علیه‌السلام حلقه زده، از علم سرشار و دیدگاه‌های علمی‌و فرهنگی ارزشمند ایشان بهره بردند.
وی تصریح کرد: آن حضرت در هیچ شهری قدم نمی‌گذاشت، جز اینکه اهالی آن سامان به دیدنش آمده، از وی مسائل و مشکلات
نگاهی بر جریانات زمان پیشوای هشتم شیعیان
سروری اظهارکرد: در زمان امام رضا علیه السلام چند جریان رخ داد که هر کدام زمینه‌ای بود تا علم امام ظهور و بروز پیدا کند؛ یکی از آنها فتنه واقفیه بود؛ دیگری پاک سازی دستگاه خلافت عباسی از لوث وجود برمکیان بود که به علویان از جمله امام رضا علیه السلام آزادی بیشتری داد و از همه مهم تر ولایتعهدی امام رضا علیه السلام که سبب شد تا آن حضرت سخنان روشنگرانه خویش را به گوش همگان برساند. امام علیه السلام با بهره برداری از این فرصت مناسب به روشنگری و گسترش علم پرداخت تا جایی که لقب «عالم آل محمد» (علیه السلام) به ایشان اختصاص یافت.
وی گفت: کتاب‌های زیادی از جمله طب الرضا علیه السلام، فقه الرضا علیه السلام ، صحیفه الرضا علیه السلام و جوامع الشریعه هم اکنون در دست است که به امام رضا علیه السلام منسوب می‌باشد.
این نویسنده و پژوهشگر حوزوی اظهار کرد: اهل بیت عصمت و طهارت پیروان خود را به تعقل و کسب دانش در همه زمینه‌های هستی شناسی و دین شناسی دعوت کرده اند و از مؤمنان خواسته اند تا مسیر دین و زندگی فردی و اجتماعی خود را کورکورانه و جاهلانه نپیمایند، بلکه باور و عمل خود را بر پایه معرفت و یقین و بینش استوار سازند.
وی گفت: امام رضا(علیه السلام) همچنین به این عالمان دینی تاکید می‌کردند که در میان بستگان خویش بمانند و به هدایت آنها بپردازند «حتی اگر بستگان آنها از سفها باشند». این توصیه مهم و ارزشمند، اوج تلاش امام رضا(علیه السلام) در راه حفاظت از عقاید تشیع را نشان می‌دهد.