بزرگنمایی:

به گزارش تبسم مهر  بر اساس آمار سازمان ملل متحد امروزه اثرات اولیه و ثانویه و طولانی مدت سیلاب بیشترین پتانسیل خسارت را در بین تمام مخاطرات طبیعی در سراسر جهان دارد و بیشترین تعداد افراد را تحت تأثیر قرار داده است.

به گفته دکتر محمود نیلی احمد آبادی، رییس هیات ویژه گزارش ملی سیلاب، بارش‌های شدید اسفند 97 و فروردین 98 سیلاب‌ها را به مناطق وسیعی از کشور گسترش داد. بر اساس گزارش‌های رسمی منتشرشده، در حدود 200 شهر و 4300 روستا در 25 استان کشور تحت تأثیر این سیلاب‌ها قرار گرفتند و نزدیک به 80 نفر از هموطنان جان خود را از دست دادند.

وی افزود: بین 30 تا 100 درصد ساکنان بیش از 350 روستا و برخی از شهرها تخلیه و 400 هزار نفر به صورت اضطراری اسکان داده شدند. همچنین به بیش از 150 هزار واحد مسکونی و نزدیک به 1500 مدرسه خسارت وارد شد. آب و برق چند هزار روستا، آب ده‌ها شهر و گاز ده‌ها هزار مشترک قطع شد و زیرساخت‌های مختلفی نظیر پل‌ها، جاده‌ها، شبکه‌های توزیع آب، برق و مخابرات، تأسیسات شهری و روستایی، مراکز درمانی و زیرساخت‌های کشاورزی صدمات جدی دیدند. به اراضی کشاورزی و باغ‌ها در حجم وسیع و در مقیاس صدها هزار هکتار خسارت وارد آمد و تلفات در بخش دام، طیور و آبزیان و خسارات به واحدهای صنعتی و صنفی نیز چشمگیر بود.

نیلی با بیان اینکه به دنبال وقوع رخداد سیلابی کشور بر اساس حکمی از طرف رئیس جمهور "هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها" تشکیل شد، افزود: این حکم شامل 110 سوال در عرصه‌های مختلف است که به‌ منظور پاسخگویی به آنها 16 کارگروه تخصصی با مشارکت و همکاری اعضای هیأت علمی، متخصصان و کارشناسان در سطح کشور در زمینه‌های متفاوت مرتبط با سیل تشکیل شد که تعداد همکاران و مشاوران هیأت بیش از 250 نفر است.

رییس هیات ویژه گزارش ملی سیلاب تشکیل دبیرخانه (ارتباطات بین دستگاهی، تدارکات فنی و اجرایی، سیستم مدیریت زمان و هزینه)، تشکیل کمیته همکاری‌های بین‌المللی، نهایی‌سازی و تشکیل کارگروه‌ها با همکاری رؤسای کارگروه، تشکیل مستمر و منظم جلسات هیأت و جلسه با دبیران کارگروه‌ها، تمهید بازدیدهای استانی تیم مدیریتی و کارگروه‌های مطالعاتی و برگزاری جلسات با سازمان‌های مختلف را از جمله اقدامات انجام شده در این زمینه دانست.

در پیوست حکم ریاست هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ که از سوی رییس جمهور به رییس این هیات ابلاغ شده بود، خواسته شد که در گزارش ملی سیلاب به سوالاتی در حوزه "عرصه هواشناسی و اقلیم‌شناسی"، "عرصه هیدرولوژی، سازه‌های آبی و مدیریت منابع آب"، "عرصه مدیریت بحران"، "عرصه امداد و نجات"، "عرصه مدیریت ریسک و بیمه"، "عرصه زیرساخت‌ها"، "عرصه شهرسازی و معماری"، "عرصه اجتماعی و فرهنگی"، "عرصه حقوقی"، "کارگروه اقتصاد سیلاب و تأمین مالی"، عرصه کشاورزی و منابع طبیعی"، "عرصه کسب و کارها" و "عرصه میراث فرهنگی و درس‌آموخته‌های تمدنی" پاسخ دهند.

گزارش ملی سیل از سوی این هیات به رییس جمهور ارسال شد که خلاصه آن به این شرح است:

مطالعات سیل استان‌های فارس، گلستان و خوزستان و لرستان

بارش‌های سنگین و مستمر در اواخر اسفند 1397 و فروردین 1398 به بروز سیلاب‌های شدید در بخش‌های وسیعی از کشور منجر شد که با خسارات مالی و جانی بسیاری همراه بود. سامانه‌های بارشی منتهی به سیل در کشور در سه سامانه خودنمایی کردند.

سامانه اول از 26 اسفند تا 2 فروردین، مناطق شمال شرقی، به‌ویژه غرب استان "گلستان" و شرق استان "مازندران" را در معرض سیل‌گرفتگی طولانی قرار داد. سامانه دوم از 4 تا 6 فروردین، اغلب محدوده جنوب غرب شامل استان‌های "لرستان" و "خوزستان" را در برگرفت. موج سوم بارش‌های سنگین در 11 و 12 فروردین به وقوع پیوست و باز هم مناطق جنوب غرب را تحت تأثیر سیل‌های رودخانه‌ای قرار داد.

افزون بر سیل‌های رودخانه‌ای بزرگ در محدوده‌های ذکرشده، مناطق دیگری نیز با سیل‌های ناگهانی مواجه بودند، از جمله شهر"شیراز" در 5 فروردین 1398 دچار طغیان یک مسیل محلی شد که سرریز حاصل از مازاد ظرفیت دهانه آب گذر انتقال رواناب، محدوده "دروازه قرآن" را به شدت در هم کوبید و سبب فوت تعدادی از هموطنان شد.

بنابر گزارش سازمان مدیریت بحران کشور، در وقایع سیل اخیر، 25 استان کشور شامل 200 شهر و چهار هزار و 304 روستا تحت تأثیر سیلاب و طغیان رودخانه‌ها قرار گرفتند. از جمله بیش از 60 هزار واحد شهری و روستایی تخریب شدند و بیش از 75 هزار واحد مسکونی شهری و روستایی آسیب دیدند.

در این حوادث، سه هزار و 285 نفر مصدوم و بیمار به مراکز و واحدهای درمانی مراجعه کردند که از این شمار، 1411 نفر به مراکز درمانی انتقال یافتند و 1874 نفر در محل حادثه درمان شدند. همچنین متأسفانه 76 نفر از هموطنان‌مان در آستانه سال جدید و نخستین روزهای بهار 1398 جان خود را از دست دادند.

با توجه به گستره استثنایی سیل اخیر و محدودیت‌های زمانی و مادی، این کار در همه رودخانه‌ها و استان‌های متأثر از سیل امکان‌پذیر نبود. بدین لحاظ در این مطالعه به توضیح مشخصات سیل در چند استان بسنده می‌شود، ولی تحلیل‌ها و نتیجه‌گیری‌هایی در سطح ملی به دست داده خواهد شد. بدین ترتیب با توجه به در نظر گرفتن شرایط و پهنه بارش‌ها و در کنار عواملی همچون خسارات مالی در بخش‌های مختلف و تعداد درگذشتگان ناشی از جاری شدن سیل، حوضه رودخانه‌های قره‌سو و گرگانرود، کرخه، کارون بزرگ (شامل دز و کارون) و نیز مسیل‌های "دروازه قرآن" و "سعدی" شهر شیراز به عنوان حوضه‌ها و محدوده‌های منتخب برای توصیف دقیق حادثه انتخاب شدند.

از منظر تقسیمات کشوری نیز در تشریح جزئیات و آثار سیل، تمرکز گزارش حاضر بر استان‌های گلستان، لرستان، خوزستان و شهر شیراز بوده است. از سوی دیگر ایران در یک دسته‌بندی اولیه به 6 حوضه آب‌ریز درجه یک و 30 حوضه درجه 2 تقسیم شده است.

موقعیت حوضه‌های درجه 2 کشور

همانطور که در شکل فوق مشاهده می‌شود، استان‌های "گلستان"، "لرستان"، "همدان"، "کرمانشاه"، "ایلام"، "چهارمحال و بختیاری"، "کهگیلویه و بویراحمد" و "خوزستان" در محدوده حوضه‌های آب‌ریز انتخابی قرار می‌گیرند.

سیل استان گلستان

استان گلستان شامل 5 حوضه آب‌ریز "گرگانرود"، "قره‌سو"، "اترک"، "خلیج گرگان" و "نکارود بالا" است و سیل در این استان، اغلب متأثر از بارش در حوضه‌های آب‌ریز قره‌سو و گرگانرود بوده است.

حوضه رودخانه‌های قره‌سو و گرگانرود به عنوان بخشی از حوضه آبریز دریای خزر، در جنوب شرقی دریای خزر و از نظر تقسیمات کشوری، بیشتر این حوضه در استان گلستان واقع شده است.

رودخانه گرگانرود که آبراهه اصلی حوضه گرگانرود به شمار می‌رود، در ابتدا از به هم پیوستن رودخانه‌های "زاو و قره‌ناوه" در شمال شرقی شهرستان کلاله در استان گلستان شکل می‌گیرد و به سد "بوستان" می‌ریزد؛ سپس رودخانه "حاجی قوشان" قبل از سد "گلستان" و رودخانه‌های "دوغ"، "قره‌شور" و "اوغان" در محل سد گلستان و رودخانه "قلی‌تپه" بعد از سد گلستان به آن می‌پیوندند.

مجموع رودخانه‌های "چهل‌چای"، "نماب" و "خرمالو" در جنوب شهر گنبد با گذر از ایستگاه هیدرومتری اراز کوسه به رودخانه گرگانرود می‌پیوندند و سپس این رودخانه به سد "وشمگیر" وارد می‌شود.

رودخانه‌های "قره‌چای، "شیرآباد"، "زرین‌گل"، "کبود وال"، "محمدآباد"، "تقی‌آباد" و قرن‌آباد" نیز بعد از سد "وشمگیر" و قبل از شهر آق‌قلا به رودخانه اصلی گرگانرود وارد می‌شوند و در نهایت این رودخانه به دریای خزر می‌رسد.

حوضه آب‌ریز قره‌سو از زیرحوضه‌های اصلی واقع در استان گلستان پس از گرگانرود است. این حوضه آب‌ریز از شمال و شرق به حوضه آب‌ریز گرگانرود، از جنوب به حوضه آب‌ریز "نکارود" و از غرب به حوضه آب‌ریز خلیج گرگان و نیز دریاچه خزر محدود می‌شود و در روستای قره‌سو به این دریاچه تخلیه می‌شود.

شبکه رودخانه‌ای و جانمایی سدهای حوضه آب‌ریز قره‌سو و گرگانرود

حوضه رودخانه‌های قره‌سو و گرگانرود در آخرین روزهای سال 1397 با بارش شدیدی روبرو شد، به طوری که بر اساس داده‌های هواشناسی، در نقاط مختلف استان از 74 تا 354 میلی‌متر باران در مدت 5 روز بارید.

بارندگی از شب 26 اسفند 1397 آغاز شد و تا صبح دوم فروذدین به مدت 5 شبانه‌روز به طور تقریباً پیوسته تداوم داشت. بخش اعظم بارش از صبح 27 اسفند سال 97 تا صبح روز 28 اسفندماه اتفاق افتاد، پس از دو روز آفتابی در روزهای دوم و سوم فروردین ماه سال جاری سامانه بارشی دیگری از روز یکشنبه چهارم فروردین ماه به مدت سه روز وارد استان گلستان شد و آثار سیلاب قبلی را تشدید کرد.

پهنه‌بندی بارش 5 روزه استان گلستان از 27 اسفند 1397 تا 2 فروردین 1398 را نشان می‌دهد که افزون بر حوضه‌های قره‌سو و گرگانرود که عمدتاً در این استان واقع شده است، وضعیت بارش در حوضه‌های آب‌ریز اترک، خلیج گرگان و نکارود را هم نشان می‌دهد

کارگروه اقلیم‌شناسی و هواشناسی هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها، مقدار بارش متوسط در حوضه گرگانرود را 150 میلی‌متر برآورد کرده است. مقدار متوسرط بارندگی سیلاب اخیر در حوضه‌های مختلف استان گلستان بر اساس آمار وزارت نیرو در شکل ذیل ارائه شده است. عدد ذکرشده در این شکل برای حوضه قره‌سو 160 میلی‌متر است که به نظر می‌آید کمی دست بالا باشد.

بدین ترتیب با توجه به مقدار بارش و وسعت حوضه در گزارش دستگاه‌های اجرایی مسئول، برآورد شده است که حجم بارش بیش از 2.2 میلیارد متر مکعب در حوضه گرگانرود و بالادست شهر آق‌قلا بوده است. از سوی دیگر حجم رواناب ناشی از این بارش حدود 327 میلیون متر مکعب برآورد شده است. ضریب تبدیل بارش به رواناب حاصل از این برآوردها به بررسی و تدقیق نیاز دارد.

مقدار بارندگی سیلاب اسفند 1397 در حوضه‌های آب‌ریز استان گلستان

ورود سامانه بارشی اول به کشور که از یکشنبه 26 اسفند 1397 موجب بروز سیل در نقاط مختلف کشور از جمله استان گلستان شد، نخستین بار در اخطاریه سازمان هواشناسی در روز جمعه 24 اسفند پیش‌بینی شد و در این اخطاریه آمده است که از بعدازظهر شنبه 25 اسفند، سامانه‌ بارشی از سمت شمال غرب و غرب وارد کشور می‌شود، پس از تقویت و در بر گرفتن بیشتر نقاط کشور در روز یکشنبه، روز دوشنبه در نواحی شرقی و بخش‌هایی از مرکز فعال است و در اواخر این روز از کشور خارج می‌شود.

در اطلاعیه و اخطاریه‌های بعدی سازمان هواشناسی در روزهای بعد به تدریج تداوم فعالیت این سامانه تا اواخر هفته و اولین روزهای سال نو به اطلاع رسانده شد.

این سازمان همچنین در روز یکشنبه، 26 اسفند 1397 برای استان گلستان بارش باران، گاهی رعد و برق و وزش باد شدید موقت و در نقاط مرتفع و سردسیر بارش برف و در روز دوشنبه 27 اسفند رگبار باران گاهی رعد و برق و وزش باد شدید موقت، آبگرفتگی معابر عمومی و طغیان رودخانه‌ها و مسیل‌ها را پیش‌بینی کرده بود.

بر اساس گزارش شرکت آب منطقه‌ای گلستان، در این استان در مجموع 16 سد در حال بهره‌برداری، دو سد در حال اجرا ، دو سد آماده اجرا و دو سد در مرحله مطالعاتی است. در بین سدهای در حال بهره‌برداری در استان گلستان، سدهای "بوستان"، "گلستان" و "وشمگیر" به دلیل حجم زیادتر نسبت به بقیه سدها و قرار داشتن در مسیر اصلی سیل در گرگانرود از اهمیت بیشتری برخوردارند.

سیل در سد بوستان

قبل از 26 اسفند 1397 مخزن سد بوستان نسبتاً پرشده بود. با وقوع سیلاب 27 اسفند 1397، حجم و تراز مخزن سد افزایش یافت و شروع به سرریز کرد. در مجموع، سد بوستان در طول سیلاب با ذخیره‌سازی 10 میلیون متر مکعب از کل حجم سیلاب ورودی به حجم 6/24 میلیون متر مکعب، خروجی برابر با 6/14 میلیون متر مکعب داشت.

از نظر تغییرات ساعتی دبی، در ساعت یک بامداد روز سه‌شنبه 28 اسفند سال 1397 سیلاب با دبی اوج 230 متر مکعب بر ثانیه وارد مخزن سد بوستان شد و در ساعت 21 همان روز با دبی اوج 102 متر مکعب بر ثانیه از سرریز این سد خارج شد.

سیل در سد گلستان

سد گلستان هم قبل از وقوع سیل پر بود و تراز و حجم آن در حالت طبیعی قرار داشت. به دلیل حجم سیلاب رها شده از سد بوستان به سمت سد گلستان و نیز سیلاب میان حوضه آب‌ریز بین دو سد، حجم سیلاب ورودی به مخزن سد گلستان به 5/120 میلیون متر مکعب رسید که با کنترل حدود 8 میلیون متر مکعب از این مقدار، 6/112 میلیون متر مکعب به سمت مناطق پایین‌دست و به‌ویژه سد وشمگیر خروجی داشت.

 سیل در حد فاصل سد گلستان تا سد وشمگیر

رخداد و شکل‌گیری سیل در گنبدکاووس از روز 27 اسفند آغاز شد. تداوم و شدت بارندگی در طول روز 27 اسفند سبب ایجاد رواناب شهری و آبگرفتگی گسترده در شهر "گنبد کاووس" و ورود آب به برخی منازل شد. این در حالی بود که هنوز رودخانه گرگانرود طغیان نکرده و به داخل شهر وارد نشده بود.

تداوم بارش‌ها در تمام طول شب منتهی به 28 اسفند، ابتدا موجب طغیان رودخانه چهل‌چای در ساعات اولیه روز 28 اسفند در بخش جنوبی شهر گنبد کاووس شد. با توجه به مغروق شدن ایستگاه آبسنجی "اراز کوسه" بر روی این رودخانه، دبی جریان این رودخانه 250 متر مکعب بر ثانیه برآورد شد.

همزمان با این وضعیت، هر دو سد بوستان و گلستان در اثر افزایش چشمگیر دبی ورودی سرریز کردند. در ادامه روز 28 اسفند، با توجه به سرریز شدن سد گلستان، به تدریج دبی رودخانه از ظرفیت ایمن آن بیشتر شد و در ساعات پایانی 28 اسفند 1397، سیلاب در بخش شمالی و در محل پل آخوندآباد وارد شهر گنبد کاووس شد.

از دیگر وقایع مهم روز 28 اسفند، مسدود شدن برخی راه‌های درون استانی همچون بزرگراه ساری- گرگان بود. با تداوم طغیان رودخانه گرگانرود، روند آبگرفتگی شهر گنبدکاووس تشدید شد و گسترش یافت و با رسیدن به اوج خود در روز 29 اسفند، به مناطق مرکزی شهر و حاشیه برج تاریخی قابوس‌بن وشمگیر کشیده شد.

به طور کلی طغیان گرگانرود در محدوده شهر گنبد کاووس سبب آبگرفتگی یک چهارم شهر به مساحت تقریبی 400 هکتار مشتمل بر 3 هزار واحد مسکونی شد.

انطباق نقشه‌های بافت فرسوده و سکونتگاه‌های غیر رسمی نشان می‌دهد که بخش اعظم آبگرفتگی‌ها در جریان سیل اخیر در این محدوده‌ها اتفاق افتاده است. یکی از محلات شهر گنبد که در جریان سیل فروردین، بیشترین خسارات و آبگرفتگی را متحمل شد، محله افغان‌آباد در غرب شهر بود. افغان‌آباد، سکونتگاهی غیر رسمی برای 200 خانوار و حدود 7 هکتار مساحت است.

نقشه آبگرفتگی شهر گنبد

سیل در سد وشمگیر

سیلاب عبوری از شهر گنبد پس از حدود 35 ساعت با دبی اوج 690 متر مکعب در ثانیه به سد وشمگیر وارد و با دبی اوج 666 متر مکعب بر ثانیه از سد وشمگیر سرریز شد. قبل از سیلاب حدود چهار درصد از ظرفیت مخزن سد وشمگیر خالی بود. حجم سیلاب ورودی به سد وشمگیر از تاریخ 29 اسفند تا 4 فرودین سال جاری، 120 میلیون متر مکعب بود که به 7.105 میلیون متر مکعب در خروجی تبدیل شد.

خروجی سرریز سد وشمگیر با حجم 160 میلیون متر مکعب به سمت شهر آق‌قلا حرکت کرد و در 29 اسفند، سیل به این شهر رسید. دبی اوج سیل خروجی از سد وشمگیر در روز اول فروردین ماه سال جاری پس از حدود 35 ساعت وارد شهر آق‌قلا شد.

سیل شیراز

سیلاب اوایل فروردین 1398، در ناحیه مرکزی استان فارس ابتدا در ارتفاعات حوضه آبخیز "تنگ‌ الله‌اکبر" (دروازه قرآن/آبزنگی) و سپس در محله "سعدی" رخ داد که از نظر ارتفاعی مشرف بر شهرستان شیراز است. سیلاب اول در روز 5 فروردین و سیلاب دوم در روز 6 فروردین رخ داد. رواناب ناشی از نزولات جوی حوضه دروازه قرآن از طریق لوله‌ای در زیر بلوار چهل‌مقام شیراز و نزولات جوی حوضه سعدی از طریق مسیل سعدی به رودخانه "خشک" و در نهایت به دریاچه "مهارلو" تخلیه می‌شوند.

موقعیت حوضه‌های الله اکبر و مسیل سعدی نسبت به شهر شیراز

موقعیت رودخانه‌های شیراز و حوضه‌های دروازه قرآن و سعدی

حوضه آب‌ریز "تنگ الله‌اکبر" در 5 کیلومتری شمال ورودی اصلی شهر شیراز (دروازه قرآن) جمع آوری کننده رواناب بخشی از بلندی‌های شمال شیراز است. آبراهه‌های حوضه تنگ الله‌اکبر به مسیل آبزنگی می‌پیوندند و این مسیل به دروازه قرآن منتهی می‌شود. مسیل آبزنگی در ورودی دروازه قرآن شیراز وارد یک مخزن متعادل کننده می‌شود. در انتهای مخزن متعادل کننده، لوله‌ای به قطر 1400 میلی‌متر تعبیه شده است که از زیر بلوار "چهل‌مقام" به رودخانه خشک تخلیه می‌شود.

مخزن متعادل‌کننده در انتهای مسیل آبزنگی و در بالادست دروازه قرآن

بر اساس گزارش آب منطقه‌ای استان فارس، بارش شدید در روز 5 فروردین 1398 در حوضه تنگ الله‌اکبر از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر رخ داد. بارندگی شدید از ساعت 11 و 32 دقیقه این روز آغاز شد و به مدت 14 دقیقه ادامه یافت و در این مدت 19 میلی‌متر بارید.

منحنی‌های تجمعی و جزئی رگبار مؤثر در سیلاب 5 فروردین در دروازه قرآن

بارش شدید 15 دقیقه‌ای در 5 فروردین سبب وقوع سیل در منطقه دروازه قرآن (بلوار هفت‌تنان) شیراز شد. قبل از رگبار حدود 3 میلی‌متر باران نیز از ساعت 8 به بعد ثبت شده بود. از این رو سطح زمین به نسبت خیس و از ظرفیت جذب آب خاک کاسته شده بود.

بر اساس نظر شاهدان محلی، سیلاب در حدود ساعت 10 و12 دقیقه در خیابان منتهی به دروازه قرآن ظاهر شد و تا حدود ساعت 12 و 30 ادامه داشت و دبی سیلاب از ظرفیت لوله تخلیه (حدود 10 تا 15 متر مکعب بر ثانیه) بسیار بیشتر بود. در واقع حجم سیل از ظرفیت مخزن متعادل کننده هم بیشتر بود و حجم اضافی از مخزن سرریز شد و به خیابان منتهی به دروازه قرآن (بلوار هفت‌تنان) راه یافت.

سیل پس از ورود به خیابان وارد شیب تند بلوار هفت‌تنان شد. عمق تقریبی سیلاب در باند سمت راست بلوار حدود 30 سانتی‌متر، سرعت آب بین 6.6 تا 5.8 متر بر ثانیه و دبی سیلاب بین 44 تا 58 متر مکعب بر ثانیه برآورد شد.

با احتساب دبی عبوری از لوله 12 متر مکعب بر ثانیه، دبی سیلاب ورودی به خیابان، حدود 32 تا 46 متر مکعب بر ثانیه تخمین زده شد. سرعت زیاد و عمق 30 سانتیمتری سیلاب موجب شناور شدن وسایل نقلیه و انتقال آنها به پایین‌دست خیابان شد. غلظت زیاد رسوب سیلاب نیز عامل تشدیدکننده خسارات بود.

شدت رگبار 15 دقیقه‌ای 5 فروردین (76 میلی‌متر در ساعت) در طول دوره آماری سابقه نداشته است و حدود 1.8 برابر بیشینه شدت بارش 15 دقیقه‌ای در 15 سال گذشته است. شدت بارش روز پنجم در مجموع 9.26 میلی‌متر بود که حدود 9 برابر بارش میانگین درازمدت همان روز است.

حوضه آب‌ریز سعدی در 6 کیلومتری شمال شرقی شهر شیراز جمع‌آوری کننده رواناب بخشی از بلندی‌های شمال و شمال شرق شیراز است. حوضه آب‌ریز سعدی به دو قسمت تقسیم شده و بخشی از آن که در بالادست محل رخداد سیل اخیر حوضه سعدی (یعنی در بالادست خیابان وفایی جایی که سرآغاز پس‌زدگی سیلاب در مسیل بوده است) قرار دارد، از کل حوضه تفکیک شده است. از جمله سازه‌های احداث شده در مسیر طبیعی مسیل سعدی در قسمت‌های بالادست محله سعدی می‌توان به کانال زیرزمینی یا "کالورت" بلوار وفایی اشاره کرد که از طریق آن مسیل سعدی به سمت خیابان‌های نارنجستان و در نهایت، رودخانه "خشک" ادامه مسیر می‌دهد.

در قسمت جنوب شرقی محله سعدی و انتهای بلوار شهید وفایی، تونلی وجود دارد که حوضه سعدی را به حوضه شهر شیراز و بلوار شهید وفایی را به بلوار فضیلت ارتباط می‌دهد.

محدوده حوضه سعدی در شمال حوضه مهارلو

رواناب برای خروج از حوضه سعدی پس از طی مسافتی در طول مسیل سعدی، در یک کانال روباز به ابعاد تقریبی 2 در 4 متر، توسط کانال سرپوشیده از زیر بلوار شهید وفایی ادامه مسیر می‌دهد. به دلیل حجم زیاد رواناب، پل‌ها و کانال‌های موجود در طول مسیل سعدی و قبل از کانال سرپوشیده در بلوار شهید وفایی، گنجایش کافی برای عبور سیل اخیر را نداشتند و این امر موجب پس‌زدگی جریان شده است.

همچنین انسداد جریان در مسیل مربوط، موجب سرازیر شدن رواناب به محله سعدی شد. طغیان مسیل سعدی موجب شده است که بخش‌هایی از این محله تحت تأثیر سیلاب قرار گیرد و افزایش حجم سیلاب موجب شد که رواناب در مسیر بلوار شهید وفایی به سمت تونل سعدی هدایت شود و از طریق این تونل، سیلاب به بلوار فضیلت راه یابد و سپس بخش‌هایی از بلوار نصر و محله‌های پیرامون این دو بلوار را تحت تاثیر خود قرار دهد.

مسیر اصلی مسیل سعدی (خطوط قرمز) و مسیر حرکت سیل اخیر (خطوط زرد)

کاهش ابعاد سازه‌های انتقال آب در این محدوده به هیچ وجه جوابگوی عبور سیلاب اخیر نبود که همین موضوع موجب رواناب پرحجم در خیابان‌های "فضیلت"، "بلوار نصر"، "بلوار رسول اعظم" و در نهایت ادامه مسیر به سمت رودخانه خشک شده است.

مسیر حرکت سیلاب از تونل سعدی به سمت رودخانه خشک

حوضه آب‌ریز سعدی همانند حوضه دروازه قرآن، به دلیل پوشش گیاهی اندک در بالادست، نفوذپذیری بسیار کم زمین و فرسایش زیاد خاک و همچنین رطوبت خاک به علت بارندگی روزهای گذشته، از حجم زیاد رواناب و رسوبات حمل شده بسیاری برخوردار بوده است؛ از این رو سیلاب همراه با گل و لای در محله سعدی موجب آبگرفتگی شدید معابر و خسارات زیادی به واحدهای مسکونی شده است.

سیل لرستان

با توجه به گزارش‌های موجود، همه رودخانه‌ها و سدهای استان لرستان به جز سد "رودبار" لرستان با ورود سامانه بارشی فروردین 1398 سرریز کردند و سیلابی شدند. اما در این میان، رودخانه کشکان و سرشاخه‌های آن بیشترین مشکل را داشتند که در حوضه رودخانه کرخه قرار دارند.

بیشتر خسارات سیل اخیر در استان لرستان مربوط به حوضه رودخانه کشکان بوده است. بخش‌های غربی استان لرستان در حوضه آب‌ریز رودخانه کرخه و بخش‌های شرقی آن در حوضه آب‌ریز رودخانه "دز" قرار دارند.

مهمترین رودخانه‌های استان، "کشکان" و "سزار" هستند که هر دو در داخل استان واقع شده‌اند و به ترتیب از سرشاخه‌های کرخه و دز هستند. رودخانه‌های سیمره (کرخه) و بختیاری (دز) نیز در مرزهای استان لرستان با استان‌های مجاور – به ترتیب ایلام و خوزستان جریان دارند.

حوضه آب‌ریز کرخه از لحاظ تقسیمات کشوری در استان‌های همدان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و خوزستان واقع شده است. رودخانه کرخه از دو شاخه اصلی سیمره و کشکان تشکیل شده است. پس از سد سیمره و در ایستگاه نظرآباد، رودخانه کشکان به سیمره می‌پیوندد و بدین ترتیب رودخانه کرخه تشکیل می‌شود.

رودخانه کرخه پس از پیوستن رودخانه "آب‌زال" وارد استان خوزستان و سد کرخه می‌شود و پس از عبور از محدوده شهرهای شوش، سوسنگرد و بستان، به باتلاق‌های هورالهویزه یا همان هورالعظیم راه می‌یابد.

شبکه آبراهه‌ای حوضه آب‌ریز کرخه و جانمایی سدهای در حال بهره‌برداری

دو سامانه بارشی در حد فاصل روزهای 4 تا 12 فروردین، حوضه رودخانه‌های کرخه و کارون بزرگ و استان‌های واقع در آنها از جمله استان لرستان را تحت تأثیر قرار داد.

سامانه بارشی اول در طی روزهای 4 تا 10 فروردین 1398 از سمت غرب به کشور راه یافت و موجب بارش شدید باران و سیلابی شدن مسیل‌ها و رودخانه‌ها شد. این سیلاب در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، ایلام و به‌ویژه لرستان با خسارات زیادی همراه بود.

سامانه بارشی دوم در طی روزهای 11 و 12 فروردین بخش‌های وسیعی از نیمه غربی، مرکز و شمال کشور را در برگرفت که در مناطق جنوب غربی (حوضه‌های رودخانه‌های کارون، کرخه و دز) شدت بیشتری داشت و خسارات سنگینی را در استان‌های لرستان، ایلام، کرمانشاه، همدان و خوزستان برجای گذاشت.

در شهر پلدختر، سیلاب با عبور از مناطق وسیعی از شهر در قوس رودخانه و بخش کوچکی از شهر در شرق رودخانه، سبب تخریب ساختمان‌های عمدتا مسکونی شد. همچنین خانه‌های سازمانی بلوار معلم و ساختمان فرمانداری شهرستان پلدختر از مکان‌هایی بودند که به شدت خسارت دیدند.

روستای "حیات‌الغیب" که در مجاورت رودخانه کشکان و در مسیر خرم‌آباد- اندیمشک در بخش معمولان شهرستان پلدختر استان لرستان واقع شده، از نقاط آسیب‌دیده استان لرستان و یکی از روستاهای با درصد تخریب زیاد در میان مناطق سیل‌زده کشور است.

مسیر دسترسی خودرو به روستای "حیات‌الغیب" به مدت 70 روز مسدود شد. تخریب پل، قطع راه‌های مخابراتی ارتباطی و قطع آب، برق و گاز از خسارت‌های سیل در این منطقه بوده است.

محدودە سیل‌زده در روستای "حیات‌الغیب"

از ابتدای سال آبی جاری تا 31 خرداد 1398 استان لرستان با بارندگی 1154 میلی‌متر پرباران‌ترین استان کشور بوده است. میانگین بارش سالانه استان لرستان در حدود 550 میلی‌متر و مقدار بارش تجمعی این استان از ابتدای سال آبی تا 25 اسفند 1397 برابر با 744 میلی‌متر گزارش شده است. بدین ترتیب در 6 ماه نخست سال آبی جاری، استان لرستان حدود 135 درصد بارش نرمال سالانه خود را دریافت کرد.

مقدار بارش در استان لرستان از 26 اسفند تا 12 فروردین ماه سال جاری، 314 میلی‌متر بوده است که این میزان معادل 42 درصد بارش از ابتدای سال آبی تا قبل از سیلاب‌های اخیر و معادل 57 درصد بارش نرمال یک سال است.

بدین ترتیب از نظر نسبت بارش‌های وقایع سیلابی اخیر به بارش میانگین سالانه، استان لرستان پس از استان همدان که در مدت مشابه 72 درصد بارش نرمال یک سال آبی را دریافت کرد، حائز رتبه دوم است.

سیل استان خوزستان

بخش‌هایی از استان خوزستان که در حوضه رودخانه‌های کرخه و کارون بزرگ قرار داشتند، به طور جدی از سیل فروردین 1398 متأثر شدند.

شبکه رودخانه‌ای حوضه آب‌ریز کرخه، دز و کارون و سدهای مربوط به آنها

در بارش‌های 4 تا 7 فروردین، میانگین بارش در حوضه سد "دز" 168 میلی‌متر، در حوضه سدهای رودخانه کارون 99 میلی‌متر و در حوضه سد کرخه 87 میلی‌متر گزارش شده است.

در بارش‌های 11 تا 13 فروردین نیز، میانگین بارش حوضه سد "دز" 111 میلی‌متر، حوضه سدهای کارون 35 میلی‌متر و حوضه سد کرخه 108 میلی‌متر گزارش شده است. مجموع بارش در کل فروردین 1398 در حوضه کارون بزرگ 234 میلی‌متر و در حوضه کرخه 223 میلی‌متر گزارش شده است. بیشترین مقدار بارش نقطه‌ای در حوضه سد کرخه در مناطق جنوب شرقی حوضه و در ایستگاه‌های نورآباد و پلدختر به ترتیب برابر با 340 و 320 میلی‌متر اتفاق افتاده است.

موقعیت مناطق آسیب دیده استان خوزستان

بر اساس آمار دریافتی از سازمان آب و برق خوزستان از ابتدای سال آبی 98-1397 تاکنون به طور متوسط مجموع کل بارش دریافتی حوضه‌های جنوب غرب، 576 میلیمتر بود که 68 درصد از حد معمول سالیانه و 232 درصد از بارش سال گذشته بیشتر بوده است.

آمار بارش فروردین در حوضه‌های جنوب غرب

در حوضه کارون بزرگ در فاصله اول فروردین ماه سال 1349 تا 29 اسفند 1394 یعنی به مدت 46 سال، بزرگترین رویداد بارشی 9 روزه رخداده از 16 دی تا 24 دی ماه سال 1383 بود که در طی آن کارون بزرگ 147 میلی‌متر بارش دریافت کرد. این در حالی است که در دو موج پیاپی بارشی اخیر، کارون بزرگ 175 میلی‌متر بارش دریافت کرده است و به بیان دیگر بزرگی رویداد اخیر حدود 1.2 برابر بزرگترین رویدادی بوده که در طی پنج دهه گذشته رخ داده است.

در مورد کرخه حتی بزرگی رویداد اخیر از این مقدار هم فراتر می‌رود، زیرا بزرگترین بارش 9 روزه کرخه در پنج دهه گذشته در فاصله 26 آبان تا 4 آذر سال 1373 رخ داد که طی آن کرخه 121 میلی‌متر بارش دریافت کرده بود و این در حالی است که در رویداد اخیر کرخه 179 میلی‌متر یعنی 1.5 برابر بزرگترین رویداد پنج دهه گذشته خود بارش دریافت کرد.