منطقه خاورمیانه‌ که با رشد 10 درصدی بهترین عملکرد را به نام خود به ثبت رسانده، در سال 2018 میلادی میزبان 67 میلیون توریست‌ خارجی ورودی به این منطقه بوده است. درآمدهای جهانی صنعت توریسم از طریق مقاصد بین‌المللی از 2 میلیارد دلار در سال 1950 به 104 میلیارد در سال 1980 و بعد از آن به 495 میلیارد در سال 2000 و 1220 میلیارد دلار در سال 2016 رسیده است .
آمارهای موجود نشان میدهد که در حالت خوشبینانه امر ، در سال 2017 میلادی حدود 5 میلیون نفرگردشگر به ایران سفر کرده اند . همچنین ، برآوردهای صندوق بین المللی پول حاکی از آن است که اقتصاد ایران با 430 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی (به قیمت جاری) در سال 2018 میلادی در جایگاه سی ام جهان قراردارد.
کشور ایران سالهاست که به دلایل مختلف ، کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی را سرلوحه برنامه ریزیهای خویش قرار داده و پرواضح است که دراین مسیر میبایست علاوه بر توجه جدی به سهم  درآمدهای مالیاتی ،  صادرات مواد و تجهیزات و برنامه های دانش بنیان و مبتنی بر فناوری اطلاعات و دانش فنی ، توسعه صادرات محصولات کشاورزی ، بر نقش و جایگاه مهم درآمدهای ناشی از صنعت گردشگری نیز بطور خاص تاکید نماید . استان لرستان با وسعتی حدود 28 هزار و 293 کیلومتر مربع و شهر بروجرد بدلیل موقعیت ممتاز جغرافیایی از آنچنان پتانسیلهای بالای گردشگری برخوردارندکه در صورت داشتن مدیران متعهد و متخصص و برنامه های راهبردی و اسناد بالادستی راهگشا میتواند نقش به سزایی در تولید ناخالص ملی و افزایش درآمد سرانه کشور داشته باشد . 
بهترین گزینه برای شهرستان بروجرد جهت برخورداری از رشد و توسعه پایدار همانا توسعه صنعت گردشگری است . مهم ترین مولفه های شهرستان بروجرد برای توسعه گردشگری و سرمایه گذاری در این امر ، داشتن زمینهای حاصلخیز – آب و هوای بسیار مطلوب – موقعیت ممتاز جغرافیایی از لحاظ راههای دسترسی به استانهای مختلف کشور – و پیشینه علمی ،  فرهنگی  هنری و تاریخی آن است .

 در این مقاله  ضمن  ارائه تصویری مختصر از وضعیت گردشگری در جهان ، به معرفی آثار و پتانسیلهای بروجرد در ابعاد مختلف توجه داشته  و به بررسی راهکارها و مولفه های توسعه پایدار شهرستان بروجرد با تاکید بر توسعه صنعت گردشگری پرداخته ایم .

واژگان کلیدی : توریسم – گردشگری – صنعت توریسم و گردشگری –  رشد و توسعه – استان لرستان – بروجرد .

مقدمه :

 ” سفر  ” ( کشف – آشکار شدن – روشنی – آگاهی  ) در مقابل  ” حضر  ” ( ایستایی در میهن و سکون در محل زندگی  ) از جمله راز و رمزهای زندگی بشر است که در خود حرفها و نکات فراوانی دارد . ( فرهنگ معین –  ص 1888 ج2 ). توریسم که واژه ای فرانسوی است از ریشه تور ( tour ) گرفته شده است. تور در زبان فرانسه به معنای زیر آمده است: حرکت دورانی (چرخش)، پیمودن، طی کردن راه، گردش کردن. به نظر پیرلاروس، توریسم مسافرت کردن به منظور تفنن و لذت بردن است و توریست کسی است که برای خشنودی خود و لذت بردن مسافرت میکند.  توریسم   ( tourism – tourist )  به معنای مسافرت و طی مسافرت نمودن و به جایی دور از محل دائم زندگی رفتن و برای خشنودی و لذت بردن آمده است. مجموعه فعالیتهای مربوط به جابه‌جایی جهانگردان یا گردشگران را نیز توریسم میگویند. ( روبر، 1993. پ 2277(  .

اینکه چرا بشر به گردش و سفر روی آورده در واقع برمیگردد به ماهیت و ذات انسان که موجودی تنوع طلب و کنجکاو  و در پی کشف راز و رمزهای محیط پیرامون خود است بوده و دیگر اینکه اساسا انسان ، موجودی ارتباطی و اجتماعی میباشد . پس گردش و سفر در نهاد و ذات بشر نهفته است و خصیصه ای جدایی ناپذیر از آدمی است . رشد و توسعه شهرها انسان را ناگزیر از سفر کرده تا بواسطه آن موقعیتهای بهتری را برای زندگی و ادامه حیات خویش کشف و شناسایی نماید و نهایتا آنکه ، گردش و سفر به انسان وسعت دید میدهد و افقهای جدیدی را پیش روی آدمی باز مینماید که تاکنون شاید تجربه نکرده باشد و این یعنی گسترش همه چیز در همه ابعاد . 

در یک تقسیم بندی کلی میتوان گفت که ما سه نوع جهانگردی و گردشگری داریم :

1 – داخل به داخل : مثلا کسی ساکن تهران است و به شیراز میرود تا آثار باستانی آنجا را ببیند.

2 – داخل به خارج : مثلا کسی ساکن تهران است و به مصر سفر میکند تا اهرام ثلاثه را ببیند .

3 – خارج به داخل : مثلا کسی ساکن آلمان است و به اصفهان میاید تا سی و سه پل را ببیند.

هم چنین در یک تقسیم بندی کلی ، توریسم و گردشگری را از نظر هدف میتوان به اشکال زیر تقسیم بندی کرد :

1 – گردشگری با هدف دیدن آثار جالب و هیجان انگیز طبیعی مثل آبشار نیاگارا .

2 – گردشگری با هدف درمان و امور پزشکی مثل اینکه هزینه جراحی در کشور الف بسیار گران باشد و بیمار بخواهد برای صرفه جویی در هزینه ها برای درمان و جراحی مربوطه به ایران سفر کند .

3 – گردشگری با هدف دیدن آثار باستانی و تاریخی مثل ورود گردشگر به ایران و بازدید از مجموعه پاسارگاد شیراز .

4 – گردشگری با هدف لذت جویی و سرگرمی و تفریح مثل استفاده از چرخ و فلک لندن یا عکس انداختن در زیر برج ایفل و یا عکس گرفتن در کنار برج خلیفه یا حتی مواردی که در پاتایا در تایلند و آنتالیا و…. فراهم میباشد و یا حتی کازینوها و قمارخانه های معروف مثل شهر  لاس وگاس آمریکا و… .

5 – گردشگری با هدف شرکت در کارناوالهای فرهنگی ، فستیوالها ، جشنواره ها و همایشهای معروف و بین المللی و دیدن آثار هنری مثل جشنواره کن –  جشنواره مد و لباس – جشنواره حراجی های معروف  – فستیوالهایی نظیر مراسم گاو بازی در  اسپانیا  و….

6 – گردشگری با هدف حضور در مسابقات و رویدادهای مهم ورزشی مثل تماشای مسابقات فوتبال جام جهانی – مسابقات اتوموبیل رانی و….

7 – گردشگری با هدف انجام امور زیارتی و مذهبی مثل سفر حج تمتع یا سفر اتباع خارجی سایر کشورها به ایران برای حضور در حرم امام رضا علیه السلام و… .

8 – گردشگری با هدف سایر موارد ….
کشور ایران ، واقع در منطقه خاورمیانه و جنوب غرب آسیا دارای وسعتی بالغ بر 1٫648٫195 کیلومتر مربع ( رتبه 18 دنیا  ) و جمعیتی در حدود 82٫000٫000 نفر ( رتبه 18 دنیا  ) و درآمد سرانه حدود 7000 دلار ( رتبه 94 دنیا ) و شاخص توسعه انسانی حدود  798 / . ( رتبه 60 دنیا ) دارای 31 استان میباشد . ( سایت ویکی پدیا ) .  همه این آمارها و اعداد و ارقام نشان میدهند که کشور ما برای رشد و توسعه پایدار راه درازی را در پیش  رو دارد که صنعت توریسم و گردشگری میتواند در تحقق این امر بسیار راهگشا و کارساز باشد .

 بیان مسئله :
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357  ، صنعت گردشگری در کشور ما  نیز همچون سایر بخشها دچار فراز و فرودهای خاص خود گردید . اندکی بعد از پیروزی انقلاب و درسال 1359 گرفتار 8 سال جنگ تحمیلی شدیم و بدینسان صنعت گردشگری ایران ، یک دهه فرصت هرگونه برنامه ریزی و اقدامات اجرایی را عملا از دست داد . پس از پایان جنگ تحمیلی در سال 1367 دوران سازندگی و عمران و آبادانی خرابیهای ناشی از جنگ آغاز شد که تا به امروز نیز ادامه دارد . طبیعی است که کشور در حال جنگ و با شرایط بحرانی خاص خود نمیتواند پذیرای گردشگران و جهانگردان باشد و این موضوع باعث شد تا ما در این صنعت حداقل از همسایگان خود بسیار فاصله بگیریم . در همان زمان فاصله بین سالهای 1357 تا 1367 دقیقا کشورهای همسایه و اطراف ایران نظیر امارات متحده عربی – عربستان – ترکیه – قطر و… مشغول تهیه و اجرای برنامه های راهبردی در حوزه گردشگری بودند که امروز از بابت اجرای همان برنامه های راهبردی شاهد فاصله معناداری بین درآمد سرانه و جذب گردشگر میان ایران و کشورهای همسایه هستیم .  پس از پایان جنگ تحمیلی و شروع دوران سازندگی ، شاهد تهیه برنامه های توسعه ای پنج ساله بوده ایم که بخشی از آنها به موضوع گردشگری اختصاص داده شده است اما در این میان یک موضوع دیگر مانند جنگ باعث شد که توجه به مقوله گردشگری دچار ضعف و سستی گردد . موضوع انواع تحریمهای ابرقدرتها علیه ایران .

به عبارت دیگر ، قامت خمیده صنعت گردشگری در ایران از سال 1357 تا 1397 یعنی چهل سال فرصت سربلند کردن و عرض اندام پیدا نکرد چرا که صنعت گردشگری با وجود جنگ و تحریم و مشکلات عدیده اقتصادی و …. دیگر جزو  اولویتها و دغدغه های اصلی و حیاتی کشور محسوب نمیشد . استان لرستان نیز از بد حادثه در مسیر و کانال جنگ و خرابی های ناشی از آن بوده و به عنوان شاهراه حیاتی کشور در اتصال شمال به جنوب ،  همواره آسیبهای فراوانی را شاهد بوده است . از این رو صنعت گردشگری استان لرستان در حال حاضر دچار یک عقب ماندگی چهل ساله مضاعفی است که واقعا معلوم نیست قرار است با چه سرعتی و با چه تدابیری جبران مافات گردد . امروزه از استان لرستان در حالی انتظار رشد و توسعه پایدار را  داریم که جزو استانهای محروم و دارای نرخ بیکاری بالاست .

به نوشته:  استاد حسن خسروی