بزرگنمایی:

به گزارش تبسم مهر علی کدخدایی ایلخچی  با اشاره به اینکه علوم پایه گرایش‌های ریاضی، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و زمین‌شناسی را شامل می‌شود، گفت: چنان که از اسم علوم پایه برمی‌آید، این علوم پایه و مبنای سایر علوم هستند؛ مثلاً زیست‌شناسی مبنای علم پزشکی است یا رشته‌های مهندسی از نتایج تحقیقات علوم پایه همچون شیمی و زمین‌شناسی استفاده می‌کنند.

وی با بیان اینکه در سایر کشورها پروژه‌های مهمی در حوزه علوم پایه تعریف شده و گرنت‌های بسیار خوبی به آن‌ها اختصاص داده می‌شود، تصریح کرد: در کشور ما حمایت‌هایی از انجام تحقیقات در رشته‌های علوم پایه صورت می‌گیرد، اما این حمایت‌ها کافی نیست. طرح‌های حمایتی از چند سال پیش شروع به کار کرده‌اند؛ به عنوان مثال صندوق "حمایت از پژوهشگران جوان کشور" پروژه‌های مقطع دکتری یا پسادکتری رشته‌های علوم پایه را مورد حمایت قرار می‌دهد.

عضو هیئت علمی گروه زمین‌شناسی دانشگاه تبریز یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در حوزه تحقیقات علوم پایه را "نبود آزمایشگاه‌های مجهز برای انجام تحقیقات" عنوان کرد و گفت: در بسیاری از آزمایشگاه‌ها دستگاه‌هایی هست که یک قطعه آن‌ها خراب شده و به عنوان مثال باید از کشور فرانسه وارد شود، اما به دلیل مشکلات ارزی و تحریم‌ها در اختیار ما قرار نمی‌گیرد.

کدخدایی ادامه داد: به عنوان مثال اگر بخواهیم دستگاهی در زمینه نفت یا زمین‌شناسی از آمریکا خریداری کنیم، به هیچ وجه چنین امکانی نداریم. اگر همان دستگاه را از انگلیس خریداری کنیم باید آن را به افغانستان، از افغانستان به ترکیه، از ترکیه به عراق و از عراق به ایران بیاوریم که این اقدام نه تنها با مشکلات زیادی مواجه بوده، بلکه بسیار هزینه‌بر است.

وی یادآور شد: بسیاری از تجهیزات آزمایشگاهی در علوم پایه قدیمی شده‌اند و نیاز به به‌روز رسانی دارند. به عنوان یک زمین‌شناس اگر بخواهم کار تحقیقاتی باکیفیت انجام دهم نیاز به دستگاه‌های متعدد از جمله آخرین ورژن میکروسکوپ الکترونیکی و ... دارم تا بتوانم مقالات خوبی ارائه دهم. این در حالی است که بسیاری کارها را با دست خالی انجام می‌دهیم.

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه تبریز ادامه داد: علوم پایه می‌تواند با مطالعات نظری و توسعه علم جلو ‌برود مثلاً اینکه به دنبال اثبات یک فرمول در فیزیک باشد یا روشی را توسعه دهد. در عین حال این شاخه از علوم می‌تواند به دنبال انجام کارهای تجربی یا عملی باشد که این مورد نیاز به مطالعات آزمایشگاهی دارد.

کدخدایی با اشاره به سابقه تحصیلی خود در دانشگاه Curtin استرالیا، گفت: برای تجهیز یک آزمایشگاه مرکزی در این دانشگاه، 12 میلیون دلار هزینه شد. با توجه به تفاوت عمده‌ای که از این نظر با کشورهای غربی داریم، می‌توان گفت چالش‌های انجام تحقیق در حوزه علوم پایه در کشور ما بیشتر از جنس سخت‌افزاری، نرم‌افزاری، مشکلات ارزی و دشواری ورود تجهیزات آزمایشگاهی به کشور است.

ضرورت کاهش پذیرش دانشجو در رشته‌های علوم پایه

وی در پاسخ به این سؤال که کم شدن گرایش جوانان به رشته‌های علوم پایه چه پیامدهایی در بخش پژوهش به جا می‌گذارد، توضیح داد: تبعات ضعیف شدن علوم پایه و کم شدن استقبال از آن، خودش را در علوم دیگر از جمله فنی مهندسی و پزشکی نشان می‌دهد. مشکل عمده در رشته‌هایی همچون فیزیک، شیمی یا زمین‌شناسی اشتغال فارغ‌التحصیلان است.

پژوهشگر جوان برجسته شاخه زمین‌شناسی سال 98 فرهنگستان علوم تصریح کرد: جوانی که مقطع دکتری رشته فیزیک را اخذ می‌کند در صورتی که بخت با او یار باشد می‌ تواند به عنوان عضو هیئت علمی در دانشگاه جذب شود. این در حالی است که با وجود تعداد زیاد فارغ‌التحصیلان علوم پایه، جذب کمتری در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد؛ بنابراین اگر قرار باشد کسی با درجه دکتری به کار در یک شرکت مشغول شود، ترجیح می‌دهد همین کار را با مدرک لیسانس انجام دهد.

کدخدایی اظهار کرد: دانشگاه‌ها در علوم پایه بسط پیدا کرده‌اند و به دانشگاه‌های ملی شاخ و برگ داده شده است. این در حالی است که با وجود 31 استان، بایستی 31 دانشگاه رشته‌های علوم پایه را جذب کنند. اگر تنها استان تهران را در نظر بگیرید، دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، خوارزمی و بسیاری دانشگاه‌های دیگر در رشته‌های علوم پایه دانشجو جذب می‌کنند در حالی که جامعه این اندازه کشش ندارد.

وی تأکید کرد: ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها در رشته‌های علوم پایه باید کمتر شده و به دانشگاه‌های درجه یک و سراسری محدود شود. در ایالت استرالیای غربی که وسعت آن حدوداً دو برابر ایران است، تنها یک دانشگاه علوم پایه وجود دارد. اگر با روند  کنونی که موجب بی‌انگیزگی دانشجویان علوم پایه است پیش برویم، این موضوع تهدیدی جدی برای  فن و تکنولوژی ما اعم از علوم فنی مهندسی، تحقیقات فضایی، علوم پزشکی و... به حساب می‌آید.

مغز متفکر محققان ما با محققان خارجی یکسان است

دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه تبریز در پاسخ به این سؤال که آیا اولویت‌های تحقیقاتی ما در علوم پایه با اولویت‌های دنیا در این حوزه یکسان است یا خیر، تشریح کرد: کشور ما با شتاب تندی در همه علوم پیش می‌رود. با شناختی که از محققان خارج کشور دارم، محققان ما هیچ از محققان خارجی کم ندارند و اگر سواد و اطلاعاتشان از آن‌ها بیشتر نباشد، کمتر نیست.

کدخدایی اضافه کرد: مزیتی که محققان خارجی نسبت به ما دارند، امکانات و بودجه‌های پژوهشی بسیار خوب و حمایتی است که صنعت، دولت و جامعه از رشته‌های علوم پایه می‌کند. بنابراین فرق ما با آن‌ها این است که آن‌ها ابزار کار را دارند اما ما در حوزه ابزار ضعف داریم؛ در حالی که مغز متفکر هر دوی ما یکی است.

وی گفت: با این وجود دانشگاه‌های ما با دست خالی مقالات معتبر ارائه می‌دهند و دانشگاه‌هایی همچون تهران، تبریز، شیراز، ، اصفهان، شهید بهشتی، صنعتی شریف و ... جزو دانشگاه‌های برتر کشور هستند که رتبه‌های زیر 1000 دنیا را، در رده‌بندی بین دانشگاه‌ها، به خود اختصاص داده‌اند.

نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی؛ حتی در تحقیقات کاربردی

این پژوهشگر جوان حوزه تخصصی تحقیقات خود را "کاربرد هوش مصنوعی در زمین‌شناسی" و به ویژه شاخه نفت عنوان کرد و توضیح داد: کاربرد هوش مصنوعی شامل دانش استفاده از روش‌های کامپیوتری و مدل‌های کامپیوتری در حوزه زمین‌شناسی است که بیشتر کارهای نرم‌افزاری را شامل می‌شود و از جنس روش یا method است. این در حالی است که بعضاً در کاربرد روش‌ها به تجهیزات آزمایشگاهی نیاز داریم تا بتوانیم از نتایج کار اطمینان حاصل کنیم.

کدخدایی با بیان اینکه به ندرت پیش می‌آید کسانی بعد از ورود به یک حوزه خاص در علوم پایه بتوانند پا به پای دنیا حرکت کنند، توضیح داد: معمولاً بر اساس تحقیقات بنیادین ابزارها و روش‌های نوین ابداع می‌شود. زمانی که در انجام تحقیقات خود از روش‌های نرم‌افزاری و برنامه‌نویسی استفاده می‌کنیم، در واقع الگوریتمی به ما داده شده و ما نرم‌افزاری را بر اساس آن تولید یا شبیه‌سازی می‌کنیم. این در حالی است که ممکن است قیمت خرید لایسنس این نرم‌افزار 300 هزار دلارباشد که قیمت بسیار بالایی است؛ بنابراین چنین تحقیقاتی هم از نوع بنیادین و هم کاربردی به شمار می‌آید.