بزرگنمایی:
اسماعیل مجللی، پژوهشگر و مولف «شبیه‌نامه» با اعلام اینکه کتابش در آستانه چاپ دوم است، گفت: این اثر به دلیل رویکرد علمی و مستندش تابوشکنی‌هایی داشته که با مقاومت‌هایی مواجه شده است.
به گزارش تبسم مهر نسخه‌های چاپ نخست کتاب «شبیه‌نامه؛ سیری در چگونگی شکل‌گیری تعزیه و تعزیه‌خوانی» رو به اتمام است و این کتاب پژوهشی در انتظار چاپ مجدد است. اسماعیل مجللی، مولف و نویسنده این کتاب تخصصی در گفت‌وگو با مهر به ویژگی‌های این کتاب اشاره کرده و به بهانه حلول ماه محرم و در آستانه چاپ مجدد آن به بازخوانی آن پرداخته است.
مجللی گفت: به لطف خدای متعال و عنایات اهل بیت(ع) تعداد بسیار محدودی از کتاب شبیه‌نامه باقی مانده و در صدد آن هستم که چاپ مجدد این اثر را به مخاطبان عرضه کنم. خوشبختانه کتاب شبیه‌نامه با اقبال خوبی مواجه شد و ظرف اندک مدتی در سراسر کشور توزیع و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.
این فارغ التحصیل ادبیات نمایشی که علاوه بر پژوهش در امر تعزیه به اجرای این هنر نیز می پردازد، اظهار کرد: در بحث پژوهشی تعزیه خیلی فقیر هستیم و منابع مکتوب درستی در اختیار نداریم و بیشتر به اظهارات شفاهی بسنده کرده‌ایم و گاه‌گاهی این اظهارات نادرست را مکتوب کرده و آنها را به سند تبدیل کرده‌ایم. به همین دلیل اظهارات جدید در این زمینه، معمولا با واکنش مواجه خواهد شد.
مجللی در ادامه گفت: کتاب «شبیه‌نامه» تنها کتابی است که از صفر تا صد تعزیه را، از همان ابتدای پیدایش تاکنون در سراسر کشور در بر گرفته و همین موضوع باعث استقبال از این کتاب 1200صفحه‌ای و 100هزار تومانی شده است.
وی درباره تاثیر این کتاب بر جامعه آکادمیک گفت: پس از چاپ و توزیع «شبیه‌نامه» دانشجویان بسیاری از سراسر کشور برای پایان نامه‌های مقاطع فوق لیسانس و دکترا دست به قلم شدند. این نکته را هم باید ذکر کنم در بسیاری از استانها حتی یک سطر پژوهش اختصاصی درباره تعزیه استان‌شان وجود نداشت و خوشبختانه با انتشار این کتاب منبعی کاملا علمی تحویل جامعه دانشگاهی کشور بویژه در استانها داده شد.
در بسیاری از استانها حتی یک سطر پژوهش اختصاصی درباره تعزیه استان‌شان وجود نداشت و خوشبختانه با انتشار این کتاب منبعی کاملا علمی تحویل جامعه دانشگاهی کشور بویژه در استانها داده شد
این پژوهشگر و هنرمند عرصه تعزیه در ادامه افزود: در این کتاب از تعزیه‌ای که در «موسیان» ایلام اجرا می‌شود، تا تعزیه «ضیابر» گیلان به طور مفصل مطلب آمده و صحبت شده است. در شهرهایی از کشور تکایایی به جای مانده از دوران قاجار وجود دارد که کتیبه‌ای در سر در آن نصب شده و هیچ کسی حتی از اهالی همان شهر متن آن کتیبه را نمی‌دانست که خوشبختانه متن همان کتیبه‌های سنگی که به صورت شعر است، در کتاب «شبیه‌نامه» آمده و به ثبت رسیده است.
نویسنده کتاب «شبیه‌نامه» در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه مساله تاریخچه تعزیه مساله مهمی بود که بنده در این کتاب برای نخستین بار به طور منسجم ارائه دادم، گفت: در این کتاب تاریخ کاملا متفاوتی نسبت به سایر تواریخی که پژوهشگران سابق گفته‌اند ارائه شده و علاوه بر اینکه برای همه گفته‌ها مستندات بسیاری ارائه شده است.
وی در ادامه با اشاره به اینکه در «شبیه‌نامه» به حل مسائل پیچیده تاریخی، با شیوه‌ای علمی و استدلالی اهتمام شده است، گفت: تلاش کردم کاملا علمی و با کمترین نقص و پیچیدگی از بسیاری رازهای تاریخی پرده‌برداری کنم. برای مثال باید توضیح دهم که سابق بر این، بعضی از افراد نسخ تعزیه‌ای را تبدیل به کتاب می‌کردند و آن نسخه را که به قول خودشان از روستاها به دست آورده بودند، با تاریخی مربوط به دوران صفویان به چاپ می‌رساندند؛ اما سوال اینجاست وقتی که در آن دوران شعر و شاعری عمومیت نداشته است، و یا اینکه موسیقی در این دوره کلا تحریم مذهبی بود، همچنین تئاتر و تئاترنویسی در کشور مرسوم نبوده است و بیش از 90 درصد مردم ایران بی‌سواد بوده‌اند، شما چگونه از روستاها نمایشنامه موزون کشف کرده‌اید که آهنگها را بر روی اشعار سوار شده و برای معصومین(ع) و اهل بیت (ع) نقش در نظر گرفته شده و قرار شده که مردها در این نمایشها در نقش زنان ظاهر شوند؟ آیا این موارد تاریخی که ذکر شد جزو موارد مجهول نیست؟ آیا نباید پاسخی برای اینها داشت؟
مجللی در ادامه توضیح داد: خوشبختانه در «شبیه‌نامه» تا جایی که توانسته‌ام به این موارد به صورت علمی و مستند پاسخ داده‌ام. در این اثر به مطالبی پرداخته شده که تاکنون هیچ پژوهشگری به آنها اشاره هم نکرده است. یکی از شاخص‌ترین این موارد، سبک زندگی اسلامی ایرانی است که به خوبی در نسخ تعزیه جای باز کرده است.
این پژوهشگر افزود: پیشتر به تعزیه صرفا نگاه نمایشی می‌شد و همه چیز آن را به عنوان یک نمایش می‌سنجیدند، ولی بنده در این کتاب با نگاه به ادبیات و با یک رویکرد جامعه‌شناختی در قرن نوزدهم و کارکرد رسانه‌ای این هنر پیش رفته‌ام و نمایش و موسیقی و... را در ردیفهای پس از موارد فوق گنجانده‌ام.
به گفته اسماعیل مجللی در کتاب «شبیه‌نامه» کوچکترین، جزئی‌ترین و ریزترین مسائل در مورد تعزیه در سراسر کشور مکتوب شده است و به همین دلیل به نوعی جزء جزء زندگی ایرانیان در قرن نوزدهم مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و واقعیاتی را در خصوص سبک زندگی ایرانی اسلامی و نسبت آن با هنر تعزیه را روشن می‌کند.
وی در بخش دیگری از این گفت‌وگو با تاکید بر اینکه از کنکاش و کاووش به نفع تعزیه از منظر هنری غفلت نکرده است، اظهار داشت: در این کتاب در خصوص پیدایش تعزیه و چگونگی اجرای این هنر در سطح کشور ایده‌های بسیار خوبی به ثبت رسیده که به تصویر کشیدن آنها، دست فیلمسازان و مستندسازان را می‌بوسد. به همین دلیل از هنرمندان فیلمساز و مستندساز که تولید فیلم و سریال و مستند با موضوع تعزیه را در دستور کار خود قرار داده‌اند دعوت می‌کنم که حتما نگاهی به «شبیه‌نامه» داشته باشند.
مجللی در ادامه به میزان استقبال به این اثر در سراسر کشور پرداخت و گفت: این اثر در 6 شهر تهران، اراک، کرمانشاه، بوشهر، خوانسار و کرمان با حضور مسئولان کشوری و استانی رونمایی شده که کاملا بی‌سابقه بوده است؛ به خصوص در حیطه کتاب‌های مرتبط به تعزیه برای نخستین بار چنین اتفاقی رخ داده است و هم اکنون نیز چند استان دیگر درخواست برگزاری جلسه رونمایی داده‌اند و انشاالله به همه این استانها سفر خواهم کرد و این مراسم را برگزار خواهیم کرد.
وی سپس به توجه رهبر انقلاب به این کتاب اشاره کرد و گفت: در جلسه دیدار شاعران و اساتید زبان فارسی با مقام معظم رهبری در شب میلاد امام حسن مجتبی(ع)، یک نسخه از این کتاب تقدیم رهبر معظم انقلاب شد، لحظه‌ای کاملا باور نکردنی بود و تصویر مقام معظم رهبری در حالی که کتاب را در دست گرفته بودند به دستم رسید. این موضوع فقط لطف خدا و عنایات اهل بیت (ع) و بی‌شک قلم زدن در راه امام حسین(ع) بی‌پاسخ نخواهد ماند. این تصویر بسیار در فضاهای مجازی دست به دست شد.
مولف «شبیه‌نامه» در ادامه اظهار کرد: برای چاپ مجدد این اثر تغییر و تحولات و افزوده‌های دیگری نیز آماده کرده‌ام که به کتاب اضافه خواهد شد؛ چنانچه در هر نقطه از کشور، اطلاعاتی در اختیار کسی باشد به طور حتم استقبال می‌کنم و چنانچه مطالب جدیدی در اختیارم قرار بگیرید با حفظ امانت و رعایت حقوق شخصی که اطلاعات را در اختیار قرار داده در کتاب ثبت خواهم کرد.
جنگ و دعواهای کاملا کذب و نادرستی را در بین برخی افراد در استانهای مختلف شاهد هستیم که هر کسی داعی‌دار این است که استان و شهر او و یا حتی روستای او محلی است که نخستین پله و پایه‌های هنر تعزیه را در آن گذاشته است
وی با انتقاد از وضعیت پژوهش در هنر تعزیه در طول دو دهه اخیر گفت: ما در این عرصه جنگ و دعواهای کاملا کذب و نادرستی را در بین برخی افراد در استانهای مختلف شاهد هستیم که هر کسی داعی‌دار این است که استان و شهر او و یا حتی روستای او محلی است که نخستین پله و پایه‌های هنر تعزیه را در آن گذاشته است! خوشبختانه با تحقیقاتی که برای شبیه‌نامه در استانهای مختلف داشتم به این مساله نیز به طور کلی پرداخته و نتایجش را مکتوب کرده‌ام که تعزیه ایران یک تابلوی رنگارنگی است که هر بخش آن توسط یک قوم و یک استان رنگ‌آمیزی شده که برخی استانها نقش پررنگ‌تر و برخی دیگر نقش کم‌رنگ‌تری داشته‌اند و اتفاقا این کمرنگی و پررنگی زیبایی تعزیه در ایران را مضاعف کرده است.
مجللی مساله آسیب‌شناسی تعزیه را مساله مهم دیگری دانست که اذهان شبیه‌خوانان و علاقمندان به این هنر را به خود مشغول کرده است. وی در این رابطه گفت: همه به نوعی از آسیب‌شناسی در این موضوع استقبال می‌کنند، اما در عمل چیز دیگری را شاهد هستیم؛ به نحوی که هر کسی هر کاری که دلش می‌خواهد را در تعزیه انجام می‌دهد. بنا براین قوانین نانوشته شده در تعزیه منجر به این شده که تعزیه از مسیر اصلی خود به انحراف کشیده شود، به گونه‌ای که آهنگها، اشعار و حتی شیوه حضور یک تعزیه‌خوان در میدان تعزیه دچار تغییرات چشمگیری شده است و با اینکه تعزیه از پر طرفدارترین هنرها در بین مردم محسوب می‌شود، اما در عین حال از مظلوم‌ترین هنرها هم است و برای رساندن این هنر به جایگاه واقعی خودش، باید با عجله اقدام کرد.
کتاب «شبیه‌نامه؛ سیری در چگونگی شکل‌گیری تعزیه و تعزیه‌خوانی» با پژوهش و تالیف اسماعیل مجللی در سال 97 با 1200 صفحه توسط انتشارات فکر بکر منتشر شد و بعد از یک سال حالا در آستانه تجدید چاپ قرار گرفته است.