بزرگنمایی:

خبرنگار تبسم مهر: نیوشا فتحی زاده: کرج امروز یک بافت شهری متراکم است که متاثر از توسعه فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و یا سیاسی شکل گرفت و در ادامه با ورود عامل مهم مهاجرت گسترش یافت و به یک کلان‌شهر تبدیل شد.

در اواخر دوره قاجار و مقارن با سال 1300 نخستین هسته مرکزی کرج از بهم پیوستگی، محلات و بافت های قدیمی متمرکز روستایی شکل گرفت که مشتمل بر محله هایی مانند مصباح و دولت آباد بود که این محلات از گذشته تا کنون همچنان باقی است.

در محله قدیمی مصباح که در گذشته سرتاسر باغ و درخت بود آثاری مهمی از دوره قاجاریه از جمله «کاخ سلیمانیه» و «حمام مصباح» باقی مانده است، مسجد اعظم این محله نیز که آثاری برجای مانده از دوره صفوی است بیش از 300 سال قدمت دارد.

و اما همزمان با توسعه شهری کرج در مجاورت بافت قدیمی دولت آباد، کارخانه قند در سال 1311 تاسیس شد، در درون بافت این محله قدیمی نیز در گذشته یک آسیاب گلی متعلق به دوره قاجار وجود داشت که بعدها با توسعه معابر شهری چون در مسیر تعریض خیابان قرار گرفت، تخریب شد.

در کنار شکل گیری بافت کهن ده کرج، یک باغ عظیم سلطنتی تفرجگاهی نیز به عنوان یک مکان سلطنتی وسیع در پیوست و همسایگی محله مصباح و در کنار رودخانه کرج به دستور فتحعلی شاه قاجار در سال 1327 هجری قمری یعنی حدود 212 سال پیش احداث شد که بعدها با عنوان مدرسه فلاحت به کار خود ادامه داد.

مجموعه تفرجگاهی کاخ سلیمانیه در دوره قاجار به عنوان شکارگاه نیز مورد استفاده قرار می گرفت و نزدیکی رودخانه کرج ایجاد شداین باغ سلطنتی 100 هکتاری دوره قاجاریه که اکنون با نام پردیس کشاورزی دانشگاه تهران آن را می شناسیم به همراه کاخ سلیمانیه در کل یک مجموعه تفرجگاهی مشتمل بر چندین عمارت و باغ بوده است که شاهان و دیگر افراد سلطنتی قاجار زمانی که می خواستند از تهران به سمت سلطانیه زنجان عزیمت کنند مدتی دراین مجوعه تفرجگاهی اقامت می کردند.

در حال حاضر از این مجموعه عظیم تفرجگاهی تنها کاخ سلیمانیه باقیمانده است که آشنایی با پیشینه تاریخی آن بسیارجذاب و شنیدنی است، معماری زیبای این کاخ و نقاشی هایی که بر دیواره های داخلی آن ترسیم شده دیدنی است و در خصوص این اثر تاریخی حرف های زیادی برای گفتن وجود دارد.

در خصوص شکل گیری و چگونگی احداث کاخ سلیمانیه، علیرضا دهقان مهرجردی سرپرست معاونت فرهنگی استان البرز، در گفتگو با خبرنگارتبسم مهر، اظهارکرد: این مجموعه تفرجگاهی دوره قاجار که به عنوان شکارگاه نیز مورد استفاده بوده نزدیکی رودخانه کرج ایجاد شد و اکنون از آن مجموعه درخت های مشهوری در باغ گیاه شناسی پردیس کشاورزی دانشگاه تهران وجود دارد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه از بناهای موجود در این مجموعه سلطنتی دوره قاجار تنها یک کوشک سلطانی باقیمانده است که همان عمارت کلاه فرنگی کاخ سلیمانیه است، گفت: در این مجموعه تفرجگاهی عمارت گلشن، عمارت درِ قرمز و حمام  شاهی نیز ایجاد شده بود، در کنار این عمارت ها نیز چندین باغ از جمله باغ فراش آباد، انگوری، باغ اول و باغ دوم نیزوجود داشت.

سرپرست معاونت فرهنگی استان البرز گفت: به جز کاخ سلیمانیه دیگر بناهای این مجموعه تفرجگاهی دوره قاجار در زیرزمین دفن شده و متاسفانه بعدها دو باب مدرسه روی این بناها از جمله حمام شاهی احداث شد، اگر اکنون در آن نقاط در زیر زمین جستجو کنیم به پایه های این بناها می رسیم.

کاخ سلیمانیه پس از دوره قاجار و در زمان مشروطه به حال خود رها شدوی در ادامه با تاکید به اهمیت همکاری و همراهی شهرداری با میراث فرهنگی در احیای بافت قدیمی و هسته اولیه کرج که هویت این شهر در دل آن نهفته است، گفت: شهرداری کرج در این فرآیند خیلی می تواند موثر باشد زیرا این نهاد مردمی دارای کمیسیون های مختلف ازجمله تملکات و توافقات است و یا زمین بدون استفاده و بلاصاحب زیادی دارد.

دهقان مهرجردی ادامه داد: از طرفی کارشناسان میراث فرهنگی نیز ارتباط میان بافت های اولیه کرج را بر اساس کارهای پژوهشی و میدانی انجام شده می دانند و بخوبی مطلع هستند که در زیرخیابان ها، بلوارها و بافت شهری متراکم کنونی کرج چه بافت کهن و چه تاسیساتی نهفته است.

وی با تاکید بر اینکه اگر میراث فرهنگی بر اساس کارهای پژوهشی و مستنداتی که دارد به جستجوی بناهای تاریخی دفن شده کرج در زیر بافت شهری کنونی بپرازد وارد فضاهای تازه احداث شده زندگی شهری می شود، عنوان کرد: این فضاها مشتمل بر ساختمان مدارس، دانشکده ها و یا خوابگاه دانشجویی است که در محوطه و یا اطراف پردیس کشاورزی دانشگاه تهران احداث شده است.

سرپرست معاونت فرهنگی استان البرز بیان کرد: بعد از دوران قاجار و در زمان مشروطه خواهان، آن مجموعه تفرجگاهی به حال خود رها شد، در دوره پهلوی اول نیز به دلیل حضور آلمانی ها در ایران پیشنهاد شد که مدرسه فلاحت به باغ سلطنتی منتقل شود؛ در حالی که مکان قدیمی فعالیت مدرسه فلاحت کاروانسرای شاه عباسی بوده است.

وی با اشاره به اهمیت فعالیت مدرسه فلاحت به عنوان نخستین مدرسه کشاورزی ایران، عنوان کرد: اولین خروجی های این دانشگاه که دانش آموخته های کشاورزی بوده اند در سال 1317 هجری شمسی فارغ التحصیل شدند، بعدها در دوره پهلوی اول و سلطنت رضاخان نیز مهندسان دیگری در این مدرسه تحصیلات دانشگاهی مربوطه را پشت سر گذاشتند.

نقاشی های دیواری موجود در کاخ های سلیمانیه، صاحبقرانیه و هشت بهشت اصفهان همگی توسط عبدلله خان نقاش باشی، نقاش دربار قاجار به تصویر کشیده شده استدهقان مهرجردی در ادامه با اشاره به اینکه کاخ سلیمانیه نیز در گذشته درون یک قلعه ای بوده  و برج و بارو داشته است، افزود: از این قلعه نیز اکنون تنها یک کوشک باقیمانده است، این کوشک یا عمارت کلاه فرنگی بر روی سکویی با 2.5 مترارتفاع (پیلوت) احداث شده است که در فضای پیلوت هدایت آب به درون حوض شمالی از طریق آبراه ها را داشتیم.

وی با تاکید بر اینکه ساختمان کلاه فرهنگی کاخ سلیمانیه در دو طبقه احداث شده است، گفت: مشابه کاخ سلیمانیه کاخ صاحبقرانیه است که در ضلع جنوب کاخ نیاوران قرار دارد، این کاخ از لحاظ فرم معماری و طراحی بنا مانند کاخ سلیمانیه است اما تفاوت این دو عمارت دراین است که صاحبقرانیه کاخ ناصری است بدین معنا که 70 سال بعد از کاخ سلیمانیه ایجاد شده است.

سرپرست معاونت فرهنگی استان البرز توضیح داد: نقاشی های دیواری موجود در کاخ های سلیمانیه، صاحبقرانیه و هشت بهشت اصفهان همگی توسط عبدلله خان نقاش باشی، نقاش دربار قاجار به تصویر کشیده شده است، معمار کاخ سلیمانیه نیز محمد حسین خان نظام الدوله معروف به صدر اصفهانی بوده است که چندین بناهای دیگر دوره قاجار در اصفهان و یا تهران را نیز بنا نهاده است.  

وی در خصوص رسیدگی به وضعیت کاخ سلیمانیه و انجام کارهای مرمتی در این مجموعه، بیان کرد: در دوره قاجار یکسری اقدامات حفاظتی در آنجا صورت گرفت، اما در دوره پهلوی اول به حال خود رها شد و حتی مدتی روس ها در این کاخ حضور داشتند و تغییراتی در آن ایجاد کردند اما در دوره  پهلوی دوم توسط سازمان حفاظت از آثار باستانی ایران مجدد به وضعیت کاخ سلیمانیه رسیدگی شد و به دنبال آن در سال 1327 شمسی به عنوان یک اثر تاریخی کشور به ثبت ملی رسید.

دهقان مهرجردی ادامه داد: قدیمی ترین و نخستین اثر تاریخی البرز که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است کاخ سلیمانیه است و بعد از آثار دیگر البرز مانند کاروانسرای شاه عباسی و یا تپه اُزبکی ثبت ملی شد.

بازسازی نقاشی های دیواری کاخ سلیمانیه

وی با تاکید بر اینکه بعد از ثبت ملی کاخ سلیمانیه به صورت سالانه اعتباری مرمتی برای آنجا منظورشده است، افزود: ازآن زمان تا کنون مرمت بخش های مختلف این کاخ انجام شده است، به گونه ای که قبل از انقلاب مرمت های بخش هایی از کاخ سلیمانیه صورت گرفت و از سال 1368به بعد نیز اقدامات مرمتی دنبال شد و طبق گزارش ها و مستنداتی که از گذشته داریم مشخص است که در چه سالی و با چه اعتباری کدام قسمت های این کاخ مرمت و بازسازی شده است.

سرپرست معاونت فرهنگی استان البرز تصریح کرد: از سال 1368 شمسی تاکنون هرساله قسمت های مختلف کاخ مانند سقف، بدنه ها، کانال دفع رطوبت بنا، نقاشی دیواره ها، کف سازی ها و یا بخش های داخلی کوشک تعمیر و بازسازی شد.

وی در ادامه عنوان کرد: از سال 1380 به بعد نیز مرمت نقاشی های دیواری عمارت کلاه فرنگی کاخ سلیمانیه مشتمل بر پاکسازی، لایه برداری و بازسازی نقاشی ها صورت گرفت که این اقدامات چند سال به طول انجامید زیرا آسیب های جدی به یکسری از نقاشی های دیواری عمارت وارد شده بود به گونه ای که تصویر فتحعلی شاه قاجار در زیر طاق کاملا از بین رفته بود و بر اساس مستنداتی که از قبل داشتیم این تصاویر مجدد بازسازی شد.

دهقان مهرجردی توضیح داد: بعد از بازسازی نقاشی های دیواری، انجام کارهای مرمتی عمارت کلاه فرنگی اجرایی شد و در قالب آن دفع رطوبت های نزولی و صعودی بنا از سقف و کف، اصلاح شیروانی ها و ایزولاسیون پشت بام، مرمت آجرهای فرسوده دیواره های کاخ، گچبری های داخل تالاراصلی و ترمیم از اره های سنگی انجام شد.

وی با اشاره به اینکه در کنار انجام این اقدامات؛ مرمت کف سازی ها، رسیدگی به در و پنجره های چوبی کاخ و اصلاح کاشی کاری پلکان های ورودی عمارت کاخ سلیمانیه انجام شد، افزود: همزمان پیگیری هایی نیز در مورد حوض جنوبی کاخ سلیمانیه داشتیم که در اختیار پردیس کشاورزی بود.

میزبانی کاخ سلیمانیه از بری آثار موزه آبگینه و نقاشی

سرپرست معاونت میراث فرهنگی البرز در ادامه به اقداماتی که برای راه اندازی موزه نقاشی کاخ سلیمانیه دنبال شده است اشاره کرد و گفت: این موزه برای نمایش نقاشی های قاجار است که بخشی از این نقاشی ها بر روی دیواره های عمارت کلاه فرنگی ترسیم شده است.

وی تاکید کرد: از اداره کل موزه های سازمان میراث فرهنگی نیز درخواست کرده ایم اگر در مخازن موزه های کشور مانند آبگینه، عباسی و یا موزه نقاشی پشت شیشه، تابلوهای نقاشی دوره قاجار مرتبط با آثار تاریخی البرز موجود است آنها را در اختیار ما قرار دهند تا در موزه نقاشی کاخ سلیمانیه این آثار را نمایش دهیم.

دهقان مهرجردی عنوان کرد: در ادامه قرار است یکسری تابلوهای دیگر از موزه ایران باستان در اختیار میراث فرهنگی البرز قرار داده شود اما در ابتدا باید بخش موزه ای کاخ سلیمانیه برای ورود این تابلوها ارزشمند آماده سازی و مجهز شود.

وی ادامه داد: تجهیز و آماده سازی موزه نقاشی کاخ سلیمانیه مشتمل بر تامین زیرساخت ها از جمله آب و برق است، نصب دوربین های مدار بسته، استقرار یگان های حفاظت در مجموعه و ایجاد بخش های مدیریتی نیز از دیگر ملزومات برای ایجاد موزه نقاشی این کاخ بوده است.

معاون میراث فرهنگی استان البرزعنوان کرد: در این رابطه طی آخرین پروژه  در سال 97 نصب دوربین ها و تجهیزات اطفای حریق در کاخ سلیمانیه را دنبال کردیم که این موارد خریداری شد و اکنون در حال نصب این تجهیزات در کاخ هستیم.

محوطه کاخ و حوض های کاخ سلیمانیه نیازمند مرمت است

وی اشاره کرد: اکنون کارهای مرمتی در خصوص حوض های کاخ و همچنین محوطه سازی و باغچه سازی و یا تکمیل نورپردازی مجموعه باید عملیاتی شود، در این راستا امسال اگر اعتباری برای مرمت و بازسازی کاخ سلیمانیه دریافت کنیم این اقدامات را انجام خواهیم داد.

دهقان مهرجردی با اشاره به اینکه تا پایان سال جاری کاخ سلیمانیه را به همین ترتیبی که برای حضور شهروندان و گردشگران آماده سازی شده است، بازگشایی می کنیم، گفت: به یقین بخش هایی مانند محوطه سازی کاخ و یا بازسازی حوض های مجموعه نیاز به اقدامات مرمتی دارد اما می توانیم با راه انداری موزه نقاشی کاخ سلیمانیه را بازگشایی کنیم.

وی تشریح کرد: در حال حاضر حدود 300 میلیون تومان اعتبار نیاز داریم تا مرمت حوض ها و آبگیری آن و همچنین محوطه سازی های کاخ سلیمانیه را انجام دهیم، هنوزاعتباری برای این اقدامات  دریافت نکرده ایم اما درخواست خود در این مورد را به سازمان میراث فرهنگی ارائه کرده ایم.

معاون میراث فرهنگی استان البرز اضافه کرد: اگراز محل بودجه ملی و استانی نیز بتوانیم اعتباری برای کاخ سلیمانیه دریافت کنیم می توانیم اقدامات مرمتی در مورد محوطه سازی ها و حوض ها را پیش ببریم.