بزرگنمایی:

تبسم مهر:حوزه و دانشگاه؛ مهتاب چابک: پس از آغاز دور جدید تحریم ها، مسئولان بیش از گذشته بر نقش محوری دانشگاه‌ها و تعمیق روابط صنعت و دانشگاه تاکید کردند به طوری که معاون اول رئیس جمهور، دانشگاه را ذی‌صلاح ترین نهاد برای حل مشکلات و چالش های کشور خواند و خواستار ورود دانشگاهیان به عنوان کسانی که از بیماری های مزمن گذشته آگاهی دارند، شد.  

وزیر علوم نیز در نشست هم‌اندیشی رؤسای دانشگاه‌ها، خطاب به دانشگاه ها گفت که باید نقش ویژه‌ای برای خنثی‌سازی فشارهای ناشی از تحریم‌ها بر عهده گیرند. در همین راستا دانشگاه ها تاکنون علی رغم مشکلاتی که در بخش بودجه داشتند،  بیش از گذشته اقداماتی را در دستور کار خود قرار داده اند و تلاش خود را برای پیوند با مراکز علم و فناوری و دانش بنیان به کار بسته اند.

به طوری که در مرحله مقدماتی به منظور استفاده از ظرفیت دانشگاه ها و هم‌اندیشی دانشگاه و دولت در شرایط فعلی، جلساتی میان روسای دانشگاه های سطح یک و موسسه های پژوهشی و فناوری برگزار و کارگروه هایی تشکیل شد و هر کدام از آن ها ماموریتی را برای خود در چنین شرایطی انتخاب کردند.

تقسیم این ماموریت ها به این گونه است که دانشگاه ها به فراخور نقش محوری خود، اقداماتی را در دستور کار خود قرار داده اند؛ به طور مثال دانشگاه صنعتی اصفهان با برخورداری از 8 پژوهشکده، در حوزه فولاد فعال بوده و ارتباط خوبی با صنعت برقرار کرده است. دانشگاه علم و صنعت به عنوان تنها دارنده دانشکده مهندسی راه‌آهن و دانشکده مهندسی خودرو در ایران، در نظر دارد دفاتر ویژه ای را در جهت حل مشکلات در حوزه های صنایع ریلی، حمل و نقل درون شهری و برون شهری راه اندازی کند.

از طرفی امضای تفاهم نامه ای سه جانبه میان وزارت صنعت، وزارت علوم و معاونت علمی برای تحقق نهضت ساخت داخل یکی دیگر از اقداماتی‌ست که می توان آن را شروع خوبی برای پشتیبانی ملیِ منسجم از ساخت داخل و رونق تولید تلقی کرد چرا که به گفته مدیر ارتباط با صنعت وزارت علوم، فعالیت ها و اقدامات از سوی این سه نهاد تاکنون پراکنده بوده ولی با انعقاد این تفاهم نامه می توان اقدامات موثرتر و هماهنگ تری را به خصوص در شرایط تحریم عملیاتی کرد.

در همین رابطه سیف مدیر ارتباط با صنعت وزارت علوم در گفتگو با خبرنگار تبسم  مهر از تشویق اساتید فعال در پروژه ساخت داخل و هدایت و جهت دهی پایان نامه ها و ‌بهبود‬ رشته‌ های تحصیلی در راستای نیاز صنعت خبر داده است. همچنین ایجاد فرصت‌ های شغلی جدید و فرصت مطالعاتی وظایفی ست که برای وزارت صمت تعریف شده است.

اکنون دانشگاه های صنعتی بیش از گذشته برای تحقق «اقتصاد دانش محور»  فعال شده اند که نتیجه اقدامات آن ها منجر به تولید محصولاتِ داخلی شده که بعضا در مواردی حتی جلوی خروج ارز از کشور را گرفته است. از جمله این محصولات می توان به تولید واکسن برای آبزیان، ساخت بویه های هواشناسی، ساخت رادارهای غیرنظامی و ظروف هوشمند اشاره کرد.  

به‌منظور واکاوی نقش دانشگاه ها در شرایط تحریم، با تعدادی از روسا و مسولان دانشگاه های بزرگ و برتر کشور گفتگو کردیم که اهم اظهارات آنها در ادامه آمده است:

شریف سامانه ارتباط با صنعت راه اندازی می‌کند

دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاهی جوان و در حال رشد است که دانش آموختگان آن، عمدتاً نخبگان اقتصادی، صنعتی، سیاسی و فرهنگی کشور هستند؛ افرادی که حضورشان در این شرایط، برای حل چالش های ایجاد شده به وضوح احساس می شود.

محمود فتوحی رئیس این دانشگاه با اشاره به اقدامات صورت گرفته در شرایط تحریم، از ارسال نامه ای به جهانگیری و لاریجانی با موضوع راهکارهای خنثی کردن اثرات تحریم‌ها، خبر داده است.

او همچنین با اشاره به ایده ایجاد سامانه‌ ارتباط با صنعت برای کاهش اثرات تحریم، گفت: بنا داریم سامانه‌ای راه اندازی کنیم که صنایع، مشکلات مختلف خود را چه در حوزه مشورتی و چه در حوزه ساخت تجهیزات، با دانشگاه‌ها مطرح کنند.

حمایت مالی از شرکت های نوپا توسط دانشگاه علم و صنعت

یکی از دیگر از دانشگاه های فعال که طرح ها و پژوهش های ضدتحریمی را در دستور کار خود قرار داده، دانشگاه علم و صنعت است.

جبار علی ذاکری رئیس دانشگاه، یکی از اقدامات را در شرایط تحریم، راه اندازی صندوق خطر پذیر عنوان کرد و در توضیح آن گفت: این صندوق عملاً از شرکت‌های نوپا که توان حل مشکلات صنعتی ناشی از تحریم را دارند، حمایت مالی می‌کند.

رئیس دانشگاه علم و صنعت همچنین از راه اندازی دفاتر ویژه ای خبر داده است که وظیفه رفع مشکلات صنعت را بر عهده خواهد داشت. این دفاتر قرار است در حوزه های صنایع نفت، صنایع گاز، صنایع ریلی، حمل و نقل درون شهری و برون شهری و ... به منظور بررسی دقیق تر و حل مشکلات راه اندازی شود.

یکی از فکت های مهم در زمان تحریم، تولید محصولات جدید برای جلوگیری از ارزبری ست. اقدامی که دانشگاه ها پس از آغاز دور جدید تحریم از سال گذشته به آن روی آورده اند؛ به این صورت که باوجود مشکلات بودجه ای، با تولید محصولات فناورانه، علاوه بر آنکه موجب شکست انحصار برخی کشورها در تولید یک محصول شدند، بلکه از خروج ارز نیز جلوگیری کردند.

دانشگاه تبریز با تولید یک محصول انحصار آمریکا را شکست

دانشگاه صنعتی سهند تبریز یکی از همین دانشگاه هاست که با تولید یک محصول، نگهداشت ارز را در کشور رقم زد. قره باغی رئیس دانشگاه در این رابطه به مهر گفت: همکاران ما تاکنون طرح های مختلفی را از جمله در حوزه دستگاه های تصفیه آب، تصفیه فاضلاب و ...  به انجام رسانده اند که بسیاری از آنها نتیجه بخش بوده و ضمن برطرف ساختن نیازهای موجود، علاوه بر جلوگیری از واردات برخی ماشین آلات، دستگاه ها و قطعات، موجب کاهش هزینه ها؛ حتی تا یک بیستم و نیز صرفه جویی های ارزی نیز شده است.

قره باغی به تازه ترین طرح اجرا شده در این دانشگاه اشاره کرد و افزود: همکاران در این دانشگاه موفق به تولید ظروف هوشمند شدند که از جهات مختلف، دستاوردی بسیار بزرگ محسوب می شود؛ نخست از این نظر که هزینه تولید این ظروف در داخل کشور، تقریباً یک پنجاهمِ نمونه های خارجی است و مهمتر اینکه؛ انحصار آمریکا در ساخت و تولید این محصول، به لطف دانش و توان علمی ما، شکسته شد.

تولید محصولاتی در دانشگاه اصفهان که جلوی ارزبری را گرفت

دانشگاه صنعتی اصفهان یکی از دو دانشگاه بزرگ دولتی استان اصفهان به شمار می آید که با برخورداری از 8 پژوهشکده، ارتباط خوبی با صنعت برقرار کرده است. به طوری که یکی از این پژوهشکده ها، در حوزه فولاد و پاسخگویی به تقاضای این صنعت فعال است.

به گفته ابطحی سرپرست این دانشگاه، قراردادهای متعدد پژوهشی با اعتبار 25 میلیارد تومان در حوزه های مختلف منعقد شده و از سویی دیگر ساخت محصولات و تولیدات فناورانه در دستور کار این دانشگاه قرار گرفته است. تولید واکسن برای آبزیان، تولید پرینتر سه بعدی فلزی و پلیمری، ساخت بویه های هواشناسی و نیز رادارهای غیرنظامی از جمله محصولات تازه ساخت این دانشگاه به شمار می رود که ارزبری بسیار بالایی هم داشته اند.

ابطحی گلایه ای هم از صنعت دارد که چرا نیازهای خود را خارج از کشور تامین می کند. او بر این باور است که همین موضوع، منجر به گران تمام شدن قیمت محصول نهایی صنایع می شود.

تحریم و غیر تحریم ندارد؛ باید هماهنگ باشیم

رئیس دانشگاه تهران اما معتقد است که دانشگاه و صنعت باید به گونه ای هماهنگ عمل کنند که در همه شرایط موفق باشند؛ چه در شرایط تحریم، چه غیرتحریم. این دانشگاه که قراردادهای متعددی در حوزه صنعت منعقد کرده، قرار است شرکت هایی را با مشارکت برخی وزارتخانه در همین زمینه راه اندازی کند.

رئیس دانشگاه تهران معتقد است تبعات تحریم ها گریبان دانشگاه ها را هم گرفته است، اما هدف عمده دانشگاه این است که تمام دانش خود را در اختیار کشور قرار دهد.

دانشگاه شهید بهشتی به سازمان انرژی اتمی کمک می‌کند

دانشگاه شهید بهشتی که همراه با دانشگاه شریف در قالب «اسناد برجامی» مورد تحریم قرار گرفته، یکی از دانشگاه هایی است که استراتژی خود را هدفمندسازی پایان نامه ها قرار داده است. حسن صدوق رئیس این دانشگاه از همکاری با سازمان انرژی اتمی به منظور فراهم آوردن شاخص های روانیِ محیط های توام با ریسک، خبر داده است؛ کاری که قبلاً توسط روس ها صورت می گرفت و اکنون این اقدام دانشگاه، صرفه جویی های ارزی را در پی داشته است.

او واگذاری پروژه های تحقیقاتی و پژوهشی از سوی سازمان انرژی اتمی به دانشجویان دانشکده هسته ای را از جمله اقدامات دیگر دانشگاه عنوان کرد.

ایجاد معاونت فناوری در دانشگاه تربیت مدرس

محمدتقی احمدی، رئیس دانشگاه تربیت مدرس نیز از تغییر ساختار این دانشگاه خبر داده است. او گفته است برای اینکه دانشگاه بتواند به صورت چابک و انعطاف پذیر در رابطه با نیازهای جامعه و تقاضا در سطوح آموزش و پژوهش عمل کند، در مشورت با دانشگاه های سطح یک کشور به این نتیجه رسیدیم که ساختار دانشگاه را به ساختاری پویا و جدید تبدیل کنیم.

وی ضمن اشاره به اینکه تیم کارشناسان ما در دانشگاه ساختاری را طراحی کرده اند که به هیئت امنا ارائه شده است، گفت: با وجود آنکه این طرح بسیار متفاوت از ساختار کلاسیک دانشگاه های ایران است اما مورد استقبال وزارت علوم و اعضای هیئت امنای دانشگاه قرار گرفته است که امیدواریم تا پایان سال این ساختار جدید اجرایی شود.

احمدی در ادامه ادغام معاونت های آموزشی، پژوهشی و تبدیل آن به معاونت علمی و نوآوری را یکی از تغییرات ساختاری دانشگاه عنوان کرد.

دانشگاه آزاد پایان‌نامه‌ها را براساس مشکلات کشور مهندسی می‌کند

دانشگاه آزاد نیز با توجه به الزام‌های حاکم بر شرایط تحریم و بروز و ظهور مشکلات عدیده در کشور از دیگر دانشگاه هایی است که در نظر دارد، پایان نامه های خود را مهندسی شده جلو ببرد. به طوری که قرار است از مهرماه سال آینده دانشجویان فقط موضوعات مندرج در «سامانه پایش» را انتخاب کنند. در همین رابطه نگاهداری رئیس باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد با اشاره به اینکه نیازها و چالش‌های کشور در حوزه های مختلف فنی از جمله مهندسی، پزشکی، علوم انسانی و ... احصا شده است، گفت: این موضوعات در حال حاضر برای دانشجویان و اعضای هیات علمی در سامانه پایش قابل رویت است.

وی جهت گیری ویژه دانشگاه آزاد در شرایط تحریم را مشروط شدن صدور مجوز به مراکز تحقیقاتی عنوان کرده است؛ به این صورت که از این پس ارائه مجوز به مراکز تحقیقاتی منوط به تمرکز آن ها بر روی صنایع و اقتصادهای محلی و شهری است. 

طرحی برای جلوگیری از خروج 300 میلیارد ارز از کشور

یکی از طرح های دانشگاه آزاد در راستای خودکفایی که به تازگی آغاز شده، «طرح ملی خودکفایی بذر» است؛ به طوری که قرار است در زمینی به مساحت 30 هکتار در یکی از واحدهای استان مرکزی، بذر هیبریدی صیفی‌جات تولید انبوه شود.

آنطور که دانشگاه آزاد می گوید، این طرح علاوه بر جلوگیری از خروج سالانه 300 میلیارد تومان ارز از کشور و کمک به خودکفایی در تولید بذر هیبریدی صیفی‌جات در هر هکتار، به صورت مستقیم برای 50 نفر و غیرمستقیم برای 200 نفر اشتغال‌‍‌زایی ایجاد خواهد شد.

تشکیل هسته های پژوهشی در دانشگاه الزهرا

دانشگاه الزهرا تشکیل هسته‌های پژوهشی و تعریف بسته های داخلی با کمک اساتید را در دستور کار خود قرار داده است.

زهرا ملانظری، رئیس این دانشگاه با اشاره به اینکه به منظور حل مسائل دانشگاه ها ایده ایجاد هسته های پژوهشی با وزیر علوم مطرح شده است، گفت: هدف از این اقدام و خروجیِ مورد انتظار از آن، در وهله نخست حل مسائل بین دانشگاهی و ایجاد زیر ساخت‌های مورد نیاز دانشگاه در این حوزه و سپس رفع نیازهای کشور در شرایط تحریم است.

قرارداد چند میلیارد دلاری دانشگاه امیرکبیر

یکی از دانشگاه هایی که در نظر دارد قراردادهای خود را با صنعت افزایش دهد، دانشگاه امیرکبیر است. در همین رابطه محمد معتمدی به مهر گفت:  در حال حاضر یک تیم تخصصی متشکل از اعضای هیات علمی روی یک پروژه نفتی چند میلیارد دلاری که حاصل ارتباط دانشگاه و صنعت است، فعالیت می کنند.

وی همچنین افزود: چنانچه این پروژه که با یک کار تیمی و مدیریتی پیش می‌رود به موفقیت برسد، میلیاردها دلار صرفه جویی برای کشور به همراه خواهد داشت و در عین حال نیرویی که در این میان تربیت می‌شود، بلافاصله می‌تواند جذب صنعت نفت شود.

طرح های پژوهشی خواجه نصیر در حوزه خودروسازی و سلامت

دانشگاه خواجه نصیر طوسی که فعالیت‌های پژوهشی آن، حاکی از پویایی دانشگاه در عرصه‌های مختلف علمی و صنعتی دارد و به نوعی یکی از سردمداران دستاوردهای پژوهشی محسوب می شود، یکی دیگر از دانشگاه های تاثیرگذار است؛ رئیس دانشکده مهندسی پلیمر و رنگ این دانشگاه از طرح های پژوهشی در حوزه خودروسازی و سلامت و همچنین راه اندازی یک انستیتو با همکاری وزارت نفت خبر داده است.  محمدی همچنین تاکید کرده است که دانشگاه به دنبال بومی سازی دانش در حوزه صنعت است.

فرهاد یزدان دوست، سرپرست این دانشگاه نیز بر این باور است که دانشجویان اقدامات موثری در شرایط تحریم داشته اند؛ به طوری که منجر به خودکفایی در ساخت برخی قطعات شده اند.

وی گفته است که دانشجویان این دانشگاه در حوزه مهندسی برق، عمران و بالاخص در بحث هوا فضا، کشور را در وضعیت موجود از برخی محصولات بی نیاز کرده اند.

باشگاه دانشجویی صنعت و معدن در دانشگاه فردوسی ایجاد شد

دانشگاه فردوسی مشهد که بزرگترین مرکز علمی شرق کشور محسوب می شود، توجه به شرکتهای دانش بنیان را راهکار این دانشگاه برای برون رفت از شرایط تحریم می داند. محمد کافی رئیس دانشگاه فردوسی مشهد در این باره به مهر گفت: اکثر دانشگاه های کشور از جمله دانشگاه فردوسی مشهد، با تغییر سرفصل های خود از دروس تئوری صرف به دروس کاربردی، آنها را در قالب کارورزی و کارآموزی ارائه می دهند و دانشجویان در رشته های دامپروری، کشاورزی،  صنایع غذایی و ... با حضور در مزارع و کارخانجات، درس مربوطه را می گذرانند.

کافی از ایجاد باشگاه های دانشجویی صنعت و معدن بعنوان اقدام دیگر دانشگاه فردوسی مشهد در شرایط تحریم یاد کرد و گفت: با تشکیل این باشگاه ها به‌دنبال این هستیم تا دانشجویانِ عضو که غالباً دانشجویان رشته های فنی هستند، با بررسی جوانب مختلف، ضمن احصاء نقایص و مشخص کردن مشکلات واحدهای صنعتی، آن‌ها را برای رفع، به قسمتهای مختلف ارائه می کنند.

ناگفته نماند که آثار ضدتحریمی دانشگاهیان تنها به تولید محصول و فناوری خلاصه نمی شود، بلکه پژوهش و تحقیق (در قالب پایان نامه) با موضوع تحریم از دهه 70 تاکنون، به ارزیابی این شرایط حاکم بر کشور کمک کرده است؛ به طوری که با استناد بر داده‌های پایگاه اطلاعات علمی ایران (ایرانداک) از سال 1370 تا 1397، نزدیک به یک هزار و 142 پایان‌نامه و رساله دکتری با موضوع «تحریم» از سوی دانشگاه‌های مختلف کشور منتشر شده است.

البته میزان انتشار این پایان‌نامه‌ها با توجه به وضع تحریم‌های سنگین، طی سال‌های اخیر چشمگیر بوده است؛ به‌طور مثال؛ طی سالهای 1395 تا 1397 به ترتیب 185، 210 و 141 اثر، در قالب پایان‌نامه و رساله دکتری ارائه شده است.

هرچند تبعات منفی تحریم ها قابل انکار نیست، با این وجود اما به‌زعم دانشگاهیان و به استناد آنچه روسای برخی دانشگاه ها از آن سخن می گویند، نهاد دانشگاه در حال حاضر حلقه اتصال و ارتباط را با صنعت و از طرفی با پژوهشکده ها و مراکز علم و فناوری برای کمک به عبور از شرایط تحریم ایجاد کرده است. تردیدی نیست که برقراری این رابطه از سوی دانشگاه، شاید شرط لازم؛ اما کافی نیست و بالطبع ضروری‌ست که صنعت با اعتماد و اطمینان به دانش و علم و فناوری موجود در دانشگاه ها، زنجیره پیوند بوجود آمده را محکم تر کند چرا که در این صورت می توان افق روشنی را برای حل مشکلات و چالش هایی که کشور با آن رو به روست، متصور شد.

وجود 4 هزار شرکت دانش بنیان در مراکز رشد و 43 پارک علم و فناوری در کشور در کنار خلاقیت و نوآوری نخبگان و دانشگاهیان ظرفیت خوبی است که در صورت هماهنگ شدن و حمایت از آن ها می‌توان به تولید دستاوردها و محصولاتی در حوزه فناوری و اقتصاد با رویکرد دانش، امیدوار بود.