بزرگنمایی:

تبسم مهر؛ با مقایسه روند تولید و سرعت پیشرفت دانش «پهپاد» در جهان و ایران به این مهم دست می یابیم که تاریخ فعالیت در حوزه پهپاد در سطح جهان بیش از یک قرن سابقه دارد و ایران اسلامی تنها حدود 30 سال در این زمینه فعالیت داشته و با این وجود به یکی از قدرت های برتر پهپاد در جهان تبدیل شده است.

در این بررسی به وضوح می توان دریافت که دانش «پهپادی» ایران و سرعت پیشرفت کشورمان در حوزه پهپادها در مقایسه با روند تولید و پیشرفت این صنعت در کشورهای جهان نسبت قابل ملاحظه ای دارد و این سرعت پیشرفت توانسته است بسیاری از معادلات را در عرصه های مختلف به خصوص عرصه نظامی در شرایط منطقه و جهان تغییر دهد. 

روند تولید و سرعت پیشرفت دانش تولید پهپاد در جهان

در طول سال های اخیر دانش تولید پهپاد پیشرفت های بسیاری داشته اما اگر به گذشته نگاه کنیم تاریخ فعالیت در این حوزه بیش از یک قرن است و نخستین پرنده بدون سرنشین در سال 1913 میلادی ( 1291 هجری شمسی) به پرواز درآمد که موفقیت های زیادی به همراه نداشت.

در طول جنگ جهانی دوم یعنی از ابتدای سپتامبر 1939 میلادی (نه شهریور 1318) تا دوم سپتامبر 1945میلادی (یازده شهریور 1324) اولین پرنده بدون سرنشین با استفاده از یک رادیو کنترل هدایت شد. نوع بعدی پهپاد که در طول جنگ جهانی دوم ساخته شد، هواپیمای V-1 موسوم به بمب پرنده بود. آلمان‌ها با این پرنده موفق به درهم شکستن دژ مستحکم لندن و بمباران این شهر شدند.

بیشترین سرمایه‌گذاری در زمینهٔ ساخت و تجهیز پهپادها را وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا در قیاس با سایر کشورها و شرکت های متعددی که در جهان در این حوزه سرمایه گذاری کرده اند، انجام داده است؛ به‌طوری‌که بین سال‌های 1990 میلادی (1369هجری شمسی) تا 1995 میلادی(1374هجری شمسی) تنها در پنج سال حدود سه میلیارد دلار برای طراحی و ساخت و تجهیز پهپادها هزینه کرده‌است. 

آمریکایی ها در جنگ ویتنام 1955 تا 1975 (1334تا 1354) نیز از پهپاد استفاده گسترده ای کردند و این اولین باری بود که پهپاد اهمیت خود در عرصه نظامی به نمایش گذاشت. ارتش آمریکا در این جنگ 3435 پرواز شناسایی با پهپاد بر فراز ویتنام انجام داد.

موفقیت پرنده های بدون سرنشین رژیم صهیونیستی در جنگ با اعراب در سال 1973میلادی (1352) موجب شد ارتش آمریکا پروژه ساخت پرنده های بدون سرنشین را تنها یک سال بعد آغاز کند. نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در سال 1985میلادی (1364هجری شمسی) پرنده اسرائیلی پایونیر را برای هدف یابی و رهگیری در کشتی های جنگی استفاده کرد.

روسیه نیز فعالیت خود را برای ساخت پهپاد از سال 1920 میلادی(1299) آغاز کرد و در جنگ جهانی دوم تعدادی از این هواگردها را به کار گرفت ولی موفق نبود. در سال 1950 میلادی (1329هجری شمسی) بار دیگر به این موضوع پرداخته و «یو ای وی» با موتور جت تولید شد.

روند تولید و سرعت پیشرفت ایران در حوزه پهپاد

اگرچه بیش از یک قرن است که ساخت و بکار گیری پرنده های بدونه سرنشین در تعداد محدودی از کشورهای پیشرفته قدمت دارد و امروزه استفاده از پهپاد در این کشورها دایره گسترده ای را دارد و در صنعت و حوزه های گوناگون پهپاد ها بکار گرفته می شوند، اما این صنعت در ایران تاریخچه چندانی ندارد و سابقه فعالیت در این حوزه به نیم قرن هم نمی رسد. شاید بتوان گفت بیش از دو یا سه دهه نیست که فرزندان ایران اسلامی به صورت جدی وارد عرصه طراحی، ساخت و بکارگیری پهپاد در عرصه های مختلف شده اند اما در همین مدت کوتاه نیز پیشرفت های خیره کننده ای داشته ایم.

ساخت پهپاد در کشورمان به پیش از انقلاب بازمی‌گردد، در آن زمان برنامه‌ای ده ساله ای برای تولید پهپاد در نظر گرفته شده و قرار بود صنایع پهپادسازی ایران در سال 1360 شروع به کار کند. پس از انقلاب این طرح دچار وقفه شد، اما در نهایت منجر به تأسیس صنایع هوایی قدس شد. این شرکت یکی از مجموعه شرکت های فعلی سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع است که در اواسط جنگ تحمیلی یعنی در سال 1364، به منظور طراحی و ساخت انواع پرنده های هدایت پذیر از دور (پهپادها) تاسیس شد.

صنایع هوایی قدس با توجه به اهمیت موضوع وارد صنعت پهپادها شد و با طراحی و تولید چند نمونه هواپیمای شناسایی و مراقب و بکار گیری آن توسط رزمندگان در عملیات هایی مثل کربلای 5 و والفجر 8 ، اطلاعات ارزشمندی از دشمن بدست آورد.

طراحی و تولید هواپیمای بدون سرنشین در این شرکت بعد از جنگ تحمیلی نیز ادامه پیدا کرد. مهمترین این پهپادها همان پهپاد «مهاجر» است که نمونه های اولیه آن در سال های پایانی جنگ تحمیلی طراحی شد و دررسال های بعد نمونه های پیشرفته تر آن معرفی شد.

صنایع هوایی قدس در اوایل دهه 1380 اقدام به طراحی و ساخت پهپادهای «مهاجر 4» و «ابابیل 3» کرد که تبدیل به موفق‌ترین پهپادهای شناسایی ایران شد. این پهپادها به‌طور گسترده در تمامی یگان‌های نیروهای مسلح ایران به خدمت گرفته شد و حتی تعدادی هم به برخی کشورها صادر شد.

به جز صنایع هوایی قدس، مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد هم در توسعه و ساخت پهپاد یا پرنده‌های بدون‌سرنشین فعال است و این دو به همراه صنایع هواپیماسازی ایران یک پهپاد با دم وی (V) شکل و طراحی آیرودینامیکی مدرن تولید کردند که «هسا 100» نام گرفت. نمونه توسعه یافته «هسا 100»، «شاهد 123» نامیده شد که نخستین پرواز آن در سال 1384 در شاهین‌شهر اصفهان انجام و تولید انبوه آن در سال 1388 آغاز شد.

«شاهد 123» تبدیل به بستری برای طراحی و توسعه «شاهد 129» شد. نخستین پیش نمونه «شاهد 129» در اسفند ماه سال 1390 در فرودگاه بدر اصفهان به پرواز درآمد. پیش نمونه بعدی که برخلاف نمونه نخست مجهز به ارابه فرود جمع شونده بود در خرداد سال 1391 به پرواز درآمد.

تا پیش از سال 1391 اطلاعات چندانی درباره توانایی و قابلیت های کشورمان در حوزه پهپادی و جایگاه ایران از لحاظ علم و دانش طراحی و ساخت و بکار گیری پرنده های بودن سرنشین در میان کشورهای دارای این فناوری در سطح جهان وجود نداشت اما در 18 بهمن 1391 بود که محمد اسلامی، معاون وقت امور تحقیقاتی و صنعتی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در برنامه تلویزیونی ثریا، که به بهانه شکار پهپاد فوق پیشرفته آمریکا RQ-170 و قابلیت ها و ویژگی های این پرنده بدونه سرنشین و البته بررسی و نمایش دستاوردهای کشور در حوزه فناوری پهپاد پخش شد، با بیان اینکه ایران در اکثر حوزه نظامی در بین 10 کشور اول دنیا قرار دارد تاکید کرد: «ایران در حوزه فناوری پهپاد جزو 5 کشور دنیاست.» 

همچنین در این برنامه برای اولین بار تصاویری از خط تولید انبوه پهپاد اسکن ایگل که رزمندگان کشورمان در دوشنبه 27 آذر 1391 (17 دسامبر 2012) آن‌را سالم بر زمین نشانده بودند نیز پخش شد.

مسیر 100 ساله ای که ایران کمتر از 30 سال رفت

این سخنان اهمیت بسیار بالایی داشت و تعجب همگان را برانگیخت، زیرا بنابر اعلام محمد اسلامی، معاون وقت امور تحقیقاتی و صنعتی وزارت دفاع ایران تنها در مدت کوتاهی از زمان آغاز فعالیت خود در سال 1364 و در کمتر از 30 سال و با وجود پشت سر گذاشتن جنگ تحمیلی 8 ساله و تحریم های همه جانبه توانسته بود با اتکا به دانش و توان بومی، فاصله بیش از 7 دهه ای خود با کشورهای پیشگام این صنعت را جبران و به یکی از 5 قدرت برتر این حوزه تبدیل شود. در واقع ایران اسلامی مسیری را که کشورهای پیشرفته بیش از یک قرن طی کردند را تنها در مدت 30 سال طی کند.

سردار امیر علی حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه نیز در آبان ماه 1397 در برنامه ثریا شبکه اول سیما درباره جایگاه ایران در جهان در حوزه پهپاد هم گفت:«امروز ما در سطح منطقه قدرت اول و در سطح جهان جزء 4 تا 5 کشور اول جهان در حوزه پهپادی هستیم.»

علاوه بر اظهارات سردار حاجی زاده در برنامه ثریا، فرمانده هوا فضا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بار دیگر در آبان ماه سال 97 در کنگره ملی سه هزار شهید استان قزوین با تاکید بر توان دفاعی و پهپادی کشور گفت: «امروزه در حوزه پهپادهای بدون سرنشین با فاصله زیادی از کشورهای جهان جلوتر هستیم و بسیاری از محصولات دفاعی و نظامی ما از ایده تا فکر ایرانی هستند؛ به عنوان مثال پهپادهای بمب افکن ایده ایرانی هستند که می توانند در فواصل دور هدف خود را مورد اصابت قرار داده و باز گردند.»

به طور کلی اگر بخواهیم روند آغاز و انجام فعالیت ایران با سایر کشورها پیشرفت را در قالب اعداد و ارقام و سال هایی که تلاش برای دستیابی به این فناوری صورت گرفته بررسی کنیم، براساس اطلاعات موجود اولین پرنده بدون سرنشین همان طورکه در بالا اعلام شد به سال 1913 یعنی 1291 هجری شمسی به پرواز درآمد و در طول جنگ جهانی دوم در سال های 1939 تا 1945 میلادی برای اولین بار در ابعاد نظامی استفاده شده است.

آلمان‌ها که یکی از پیشرفته ترین کشورها در حوزه پرنده های بدون سرنشین هستند، سابقه‌ای بیش از 100 سال در این عرصه دارند و آنها در جنگ جهانی دوم از این ابزار استفاده عملی کرده اند.

فعالیت در حوزه پرنده های بدونه سرنشین در آمریکا نیز به بیش از یک قرن بر می‌گردد و آنها بیشترین سرمایه‌گذاری را در زمینه ساخت، تجهیز و بکارگیری پهپاد در سطح جهان داشته و در جنگ ویتنام استفاده گسترده از آن کرده اند. امروز نیز پرنده های بدون سرنشین در ارتش آمریکا جایگاه ویژه‌ای دارد.

روسیه به عنوان یکی دیگر از کشورهای پیشرفته در حوزه صنایع نظامی و دفاعی فعالیت خود را برای ساخت پهپاد از سال 1920 ( 1299هجری شمسی) آغاز کرده و در جنگ جهانی دوم نیز از آن استفاده کرده است.

با این حال تولید و بکارگیری پرنده های بدون سرنشین در ایران اسلامی از سال 1364 آغاز شده و در جنگ تحمیلی 8 ساله نمونه های ابتدایی آن استفاده شده است. این ها نشان می‌دهد که طراحی و تولید پرنده های بدون سرنشین در کشورمان با فاصله‌ای بیش از 70 سال با سایر کشورهای دیگر آغاز شده است.

ایران در مدت کوتاهی، یعنی 27 سال (زمانی که محمد اسلامی معاون وقت امور تحقیقات و صنعتی وزارت دفاع جایگاه ایران را در حوزه پهپادی اعلام کرد) خود را در جمع پنج قدرت برتر جهان در حوزه فناوری پرنده های بدون سرنشین قرار دهد و تنها 6 سال بعد به گفته سردار امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه فاصله بسیاری از دیگر کشورهای فعال در این حوزه بگیرد، این در حالی است که ایران بیش از 40 سال است که در حوزه های دفاعی و علمی در شدید ترین تحریم ها قرار داریم.