بزرگنمایی:

تبسم مهر: برگزاری اختتامیه‌های استانی نهمین جشنواره کتابخوانی رضوی از روز شنبه 12 مرداد آغاز شده و ایستگاه پایانی این جشنواره پنجشنبه این‌هفته 24 مرداد در شهر مشهد خواهد بود که در قالب مراسم اختتامیه ملی جشنواره برگزار می‌شود.

بررسی دوره جدید مدیریت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور که با تصدی دبیرکلی علیرضا مختارپور از سال 93 آغاز شده، از همان سال توسط گروه فرهنگ تبسم مهر آغاز شد. شروع این بررسی و گفتگوها درباره آن از بازدیدی شروع شد که مختارپور آبان‌ماه همان‌سال از تبسم مهر داشت و در قالب یک میزگرد به سوالاتمان درباره مسائل مختلفی از جمله درآمد نهاد کتابخانه‌ها از محل نیم‌درصد شهرداری‌ها پاسخ گفت (اینجا).

پس از گذشت یک سال از حضور مختارپور در نهاد کتابخانه‌ها، برای بررسی وضعیت و بررسی تحقق برنامه‌ها، برای گفتگو با دفتر وی در ساختمان مرکزی نهاد کتابخانه‌ها رفتیم که نتیجه گفتگو در قالب 3 گزارش مفصل، در روزهای فروردین سال 95 روی خروجی خبرگزاری قرار گرفت: (اینجا)، (اینجا) و (اینجا). در این گفتگو درباره مسائلی چون دخل و خرج سالانه نهاد، ارتباط ناشران و مخاطبان، ملاحظات خرید منابع برای کتابخانه‌ها و خرید کتاب از ناشران، برنامه‌های مطالعاتی شخصی مختارپور و ... صحبت شد. سومین میزگردمان با مسئولان نهاد کتابخانه‌ها برای بررسی عملکردشان، درباره نامگذاری سال 95 توسط مختارپور به «سال خواندن»‌ بود که در گفتگو با امین متولیان، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات و سیامک محبوب مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد انجام شد. (اینجا)

در این‌ بازه زمانی (93 تا 98) همچنین، گفتگوهای پراکنده دیگری هم با مدیران نهاد کتابخانه‌ها درباره موضوعات مختلف داشته‌ایم. مانند گفتگو با محمد اللهیاری معاون وقت توسعه کتابخانه‌ها و کتابخوانی نهاد کتابخانه‌ها در اسفند 93 درباره افتتاح بخش‌های کودک در کتابخانه‌های عمومی (اینجا)

جدیدترین موضوعی که در زمینه فعالیت‌های نهاد کتابخانه‌ها در دوره جدید مورد بررسی قرار دادیم، برگزاری جشنواره کتابخوانی رضوی بود که امسال نهمین دوره خود را پشت سر می‌گذارد و تا پایان دوره پنجم توسط اداره ارشاد استان البرز برگزار می‌شود. نهاد کتابخانه‌ها از دوره ششم به بعد متولی برگزاری این جشنواره شده و چگونگی کَمّ‌وکیف این برگزاری در گفتگو با مهدی رمضانی معاون توسعه کتابخانه‌ها و کتابخوانی نهاد که به‌عنوان مهمان به  تبسم مهر آمده بود، مورد بررسی قرار گرفت. قسمت اول میزگرد و گفتگو با رمضانی (اینجا) هفته گذشته منتشر شد و این‌هفته پیش از برگزاری اختتامیه ملی جشنواره کتابخوانی رضوی، بخش دوم و پایانی گفتگو با این مدیر فرهنگی را منتشر می‌کنیم.

بخش اول گفتگو درباره چرایی و چگونگی واگذاری جشنواره رضوی به نهاد کتابخانه‌ها، برگزاری این جشنواره توسط این نهاد، منابع این جشنواره و چگونگی انتخاب و داوری آثار و مسائل اجرایی این جشنواره بود. در بخش دوم به مسائل بودجه‌ای و مالی جشنواره پرداختیم و سعی شد افق پیش روی این جشنواره توسط رمضانی ترسیم شود.

مشروح بخش پایانی گفتگو با مهدی رمضانی معاون توسعه کتابخانه و کتابخوانی، و هادی آشتیانی مدیرکل امور فرهنگی نهاد کتابخانه‌ها در ادامه می‌آید:

* به بحث بودجه جشنواره برسیم. آیا تا به حال مشکل کمبود داشته‌اید؟

بله. ما شدیدا مشکل کمبود بودجه داریم.

* این کمبود چه‌قدر است؟

بودجه‌ای که جشنواره رضوی با آن برگزار می‌شود، از نظر عدد و رقمی، خیلی حداقلی است. ما امسال برای منابع جشنواره‌ از هر کتاب، یک نسخه برای کتابخانه‌های سراسر کشور خرید کردیم؛ اعم از نهادی و کتابخانه‌های مشارکتی. متاسفانه دیدیم پراکندگی این کتاب‌ها یعنی همین منابعی که برای جشنواره خریداری کردیم، در کتابخانه‌هایمان 20 درصد بوده است. در این‌زمینه معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و آقای دکتر (محسن) جوادی، قول مساعد داده برای تامین هزینه‌ها به ما کمک کند؛ همان‌طور که سال گذشته این‌کار را انجام دادند. این یک‌بخش جدی از بحث بودجه‌های جشنواره است. بحث اساسی کار هم جوایز است که ابایی از بیان اعداد و ارقامش ندارم. چون رقم خاصی و کلانی نیست. در کل 500 میلیون منابع تهیه شده است و ....

* یعنی تهیه و تدارک همان یک نسخه کتاب از هر منبع جشنواره، مجموعا 500 میلیون تومان شده؟

بله. 11 کتاب است.

آشتیانی: از هرکدام هم 5000 نسخه تهیه شده است.

رمضانی: 3500 کتابخانه داریم و هزار و 500 نسخه هم به مراکزی (مثل ارتش) ارسال شدند که در جشنواره مشارکت داشتند. بخش قالب توجهی هم برگزاری و جایزه است که عدد بالایی نمی‌شود. مثلا برای برگزاری یک اختتامیه در شهرستان چند میلیون تومان اختصاص داده‌ایم.

آشتیانی: براساس کتابخانه‌هایی که در شهرستان‌ها هست، 2، 3 و 5 میلیون اختصاص داده‌ایم.

رمضانی: کل فرایند جشنواره کتابخوانی رضوی با همه حواشی‌اش _‌ چون بخش قابل توجهی‌اش را با مشارکت دستگاه‌های دیگر برگزار کردیم _ 2 میلیارد تومان شده است. درباره مشارکت، باید بگویم بخشی توسط خیرین انجام می‌شود. مثلا چندوقت پیش خیّری از استان فارس، مبلغ 5 میلیون تومان برای برگزاری اختتامیه استانی جشنواره اهدا کرد. بنابراین عمده هزینه ما در جشنواره، خرید کتاب است. بخش اعظم هزینه مالی هم جوایز است و باقی هم به فرایند اجرایی اختصاص پیدا می‌کند.

* بودجه جشنواره از وقتی نهاد عهده‌دارش شده، رشد هم کرده است؟

از وقتی نهاد برگزاری جشنواره را به‌عهده گرفته، اعداد و ارقام به‌ این‌صورت بوده؛ ششمین دوره جشنواره در سال 95، با مشارکت 235 هزار و 382 نفر شروع شده است. دوره هفتم در سال 96، با مشارکت 648 هزار و 228 نفر، دوره هشتم در سال 97، با مشارکت 858 هزار و 695 نفر و نهمین دوره هم که در سال 98 برگزار شده، با مشارکت یک میلیون و 364 هزار نفر بوده و بودجه، همان میزانی بوده که نهاد جشنواره را تحویل گرفته است. بودجه‌ای که امسال برای جشنواره هزینه کردیم، با بودجه پارسال یکی است؛ چه‌بسا کاهش 15 هم داشته است. در حال حاضر مجوزی که برای اختتامیه به استان‌ها داده‌ایم، با این ملاحظه بوده که بروید منابع مالی را از خودِ استان تامین کنید و پولی به حساب استان‌ها واریز نکردیم.

* یعنی از همان درآمد نیم‌درصد شهرداری‌ها تامین کنند؟

آن‌که هیچ؛ یک حساب انجمن در استان وجود دارد و یک حساب مشارکت‌ها که گفتیم از این دو تامین کنید. یعنی بودجه جشنواره با سختی و مشقت تامین می‌شود. این‌گونه نیست که پول کلانی وسط باشد و بخواهیم با آن جشنواره برگزار کنیم. شما بهتر می‌دانید که چه جشنواره‌هایی در کشور برگزار می‌شوند و عددهای قابل توجه برایشان هزینه می‌شود. البته نمی‌گویم مخاطب ندارند ولی هزینه زیادی صرف آن‌ها می‌شود.

آشتیانی: حجم اختتامیه‌های امسال نسبت به پارسال خیلی بیشتر است. تقریبا در 260 نقطه کشور اختتامیه برگزار می‌شود که پارسال نمی‌شد. با این وضعیت، باز هم هزینه‌ها بیشتر از پارسال نشد.

رمضانی: در دوره‌های گذشته 3 سطح اختتامیه داشتیم. یکی اختتامیه ملی بود که در تهران برگزار می‌شد و امسال در مشهد برگزار می‌شود. بخش دیگر، استانی و یک‌سری هم اختتامیه‌های کتابخانه‌ای. در آن مدل قبلی، انرژی استان‌ها برای برگزاری اختتامیه، متمرکز بر مراکز استان‌ها بود و اختتامیه کتابخانه‌ای ضعیف می‌شد. ما در این جهت حرکت کردیم که هم انگیزه منطقه‌ای و هم انگیزه فردی را برای ادامه جشنواره تقویت کنیم. بنابراین دوستان پیشنهاد دادند یک سطح ملی برگزار کنیم و اختتامیه استانی نداشته باشیم. بلکه به جایش اختتامیه شهرستانی داشته باشیم. با این ملاحظه آمدیم به فرمولی رسیدیم که چه شهرستان‌هایی با چه کیفیتی می‌توانند اختتامیه برگزار کنند. از این فرمول 230 شهرستان مشمول برگزاری اختتامیه شهرستانی شدند. به این ترتیب یک‌سری از فرمانداران گفتند حاضریم برای تقویت موضوع، با هزینه خودمان، اختتامیه برگزار کنیم. به‌این‌ترتیب، 27 شهرستان دیگر به رقم 230 افزوده شد.

* به‌نظرتان موازی‌کاری نمی‌شود؟

نه، ذیل همین ساختار است. هرچه این انگیزه منطقه‌ای تقویت شود، کار حتما پایدارتر می‌شود. یعنی خود آدم‌ها متصدی کار می‌شوند و اداره‌اش می‌کنند.

در کل ما نسبت به دوره پیشین جشنواره 15 درصد کاهش هزینه داشتیم.

* خب، افق پیش روی جشنواره چه‌طور می‌بینید؟

به نظرم مثبت است. نگه‌داشتن یک جریان از ایجادش  سخت‌تر است. درست است که ایجاد یک جشنواره سختی‌های خودش را دارد، اما به‌مراتب از نظر عملیاتی، از نگهداری‌اش آسان‌تر است چون در حفظ و نگهداری، هم باید شرایط پیشین  را نگه داری هم چیزی به آن اضافه کنی! جشنواره رضوی از نظر ظرفیت و کششی که خود امام رضا (ع) دارد، حرکت رو به رشدی دارد. اگر مشکلی وجود دارد از منِ برگزارکننده است. ما تا الان یک هشتادم جمعیت ایران را پای جشنواره آورده‌ایم که عدد بزرگی نیست. بنابراین حتما افق پیش رو، سرشار از کار و امید است.

این‌دوره اولین دوره‌ای بود که تیزر جشنواره در صدا و سیما پخش شد و تاثیر خودش را داشت.

* صدا و سیما حمایتی کرد؟ مثلا هزینه تبلیغات را نگیرد و ...

بله. هزینه را نگرفتند. هیچ هزینه‌ای نگرفتند و به‌عنوان یک فعالیت فرهنگی تیزرها را پخش کردند. خب فکر کنید که ما صدا و سیما یا آموزش و پرورش را به‌عنوان همکار، پای کار بیاوریم. چنین مواردی، حتما تاثیر دارد. بنابراین هم ما کارهای نکرده زیادی داریم هم ظرفیت زیادی وجود دارد و هرچه نگاه می‌کنید، فرصت است.

* در پایان بحث درباره حضور گروه‌های خاص هم در جشنواره صحبت کنیم.

ما یک اهتمام جدی برای حضور نابینایان در جشنواره داریم. در مجموع هم حدود 74 کتابخانه ویژه برای نابینایان کشور داریم. متاسفانه بنیاد رودکی که بهزیستی برای نابینایان داشت، تعطیل شده و تنها تولیدکننده کتاب‌های بریل، الان نهاد کتابخانه‌هاست. چند استان ما ظرفیت جدی تولید بریل دارند که جدی‌ترین‌شان قم است. در جشنواره رضوی، راجع به نابینایان کار جدی شده و برای این‌دوره هم توسط مرکز قم، کتاب‌های بریل تولید شد. اما این شرکت‌کنندگان آمار جداگانه ندارند. ما برایشان هم کتاب صوتی تولید و در پایگاه اینترنتی جشنواره بارگزاری کردیم، هم نسخه بریل را در بخش نابینایان کتابخانه‌های عمومی قرار دادیم.

بگذارید نکته‌ای را هم درباره مشارکت دستگاه‌های مختلف بگویم. ارتش پارسال مشارکت‌کننده برتر شد. امسال را نمی‌دانم...

* به‌خاطر میزان شرکت‌کننده‌هایش در جشنواره؟

بله. ما در کل ارتباط‌مان با ارتش، ارتباط خوب و سازنده‌ای است.

آشتیانی: کتابخانه‌های مشارکتی زیادی در پادگان‌ها و شهرک‌های مسکونی ارتش داریم.

* به‌نظرتان کتابخانه در پادگان آموزشی واقعا فایده‌ای دارد؟ سربازها اصلا فرصت کتاب خواندن ندارند. برنامه‌ روزانه‌شان طوری است که وقت خالی برای خودشان ندارند.

رمضانی: خیلی فایده دارد. چند روز پیش فرمانده عملیات پدافند هوایی تهران به نهاد آمده بود و می‌گفت می‌خواهم از آقای مختارپور تشکر کنم. ما زمان قابل توجهی از وقت آزاد نیروهایمان به کتاب اختصاص پیدا کرده است. ظاهرا زمان شیفت‌های نیروهایشان کوتاه‌-کوتاه است. علت تشکرشان هم نامه‌ درخواستی بود که زدند و نهاد هم برایشان کتاب‌های جدید فرستاد.

* احتمالا باید حین خدمت باشند. چون سربازان آموزشی اصلا وقت ندارند.

بله. این نیروها در آموزش نبودند. مواردی هم که گفتم، پادگان‌های آموزشی نیستند. همین دوهفته پیش کتابخانه شهید محمدی را با همکاری نیروی زمینی ارتش در مشهد افتتاح کردیم. این مشارکت با دستگاه‌هایی مثل سازمان‌های نظامی یا کارخانه‌جات که نیروی انسانی زیادی دارند، می‌تواند موثر و مفید باشد.

آشتیانی: و یا زندان‌ها.

رمضانی: بله. بین کتابخانه‌های مشارکتی هفته کتاب سال گذشته هم، کتابخانه زندان یزد، کتابخانه مشارکتی برتر بود.

* زندان‌ها در جشنواره رضوی هم حضور دارند؟

بله. حضور دارند. زندان‌ها در گروه کتابخانه‌های مشارکتی محسوب می‌شوند. همه کتابخانه‌هایمان درگیر جشنواره می‌شوند.

یک اتفاق خوبی هم که در این دوره افتاد و باعث تمایز با دوره‌های پیشین است، این بود که بخش قابل توجهی از عملیات اجرایی داوری به استان‌ها واگذار شد. در دوره‌های پیشین همه پاسخنامه‌ها یا نقاشی‌ها به تهران می‌آمدند و از این‌جا فرایند تفکیک انجام می‌شد اما در این دوره 7 استان، داوری را در درون استانشان برگزار کردند.

* درباره خطا یا آمارسازی در جشنواره هم بگویید. شده از زیر دست مسئولان جشنواره در برود؟!

خب در هر جشنواره‌ای این احتمال وجود دارد. در این جشنواره هم این موقعیت وجود دارد که برخی از دوستان سراغ آمارسازی بروند؛ به‌ویژه در بخش الکترونیک. اما دوستان ما در تهران می‌توانند کل کتابخانه‌های کشور را باب به باب رصد کنند.

* با همان سامانه سامان؟

نه با سامانه جشنواره رضوی. یک سیستم یکپارچه کتابخانه‌های عمومی داریم که اسمش سامان است و در این‌جا، مد نظر نیست. اداره کل امور فرهنگی نهاد، خودش یک سامانه مستقل دارد که از سال گذشته راه‌اندازی شده است.

اگر جز این باشد، اصلا نمی‌شود کتابخانه‌ها را به‌خاطر گستردگی‌شان اداره کرد. همه سامانه‌ها هم قرار است در ادامه، زیر چتر سامان قرار بگیرند. در حال حاضر رصد و مونیتورینگ جشنواره رضوی مقدور و ممکن است. در رصدی که امسال انجام شد، درباره حدود 50 کتابخانه این احتمال وجود داشت که دچار این خطا (آمارسازی) شده باشند. این کتابخانه‌ها از سرجمع آماری که خدمت‌تان گفتم، خارج شدند. یعنی هرجا که احساس کردیم ممکن است، خدشه‌ای به ساحت جشنواره وارد شود، آمار را از آمار کلی خارج کردیم.

به این‌ترتیب از سلامت جشنواره به‌طور کامل و تمام‌قد دفاع می‌کنم و می‌گویم که در این جشنواره عده‌ای دارند زحمت می‌کشند و تلاش می‌کنند جشنواره در نهایت سلامت برگزار شود.