بزرگنمایی:
مجموعه مستند «شهرهای پنهان ایران» به نویسندگی ایرج میلانی و کارگردانی جمال اسکویی در شبکه مستند سیما تولید می‌شود.
به گزارش تبسم مهر به نقل از روابط عمومی شبکه مستند سیما، جمال اسکویی درباره ساخت مستند «شهرهای پنهان ایران» گفت: «شهرهای پنهان ایران» مجموعه‌ای است که به معرفی «نوش‌آباد در کاشان»، «دژمنده در زنجان»، «ارزانفود در همدان»، «سامن در همدان»، «کردعلیا در اصفهان» و «رباط آغاج در خمین» پرداخته و می‌کوشد شرایط جغرافیایی و تاریخی و مردم‌شناسی این آثار را بررسی کند.
وی افزود: هزاران سال قبل، تمدن‌های قدیمی به دلایلی که برخی از آن‌ها برای محققان و تاریخ شناسان کنونی مجهول است تصمیم گرفتند از زندگی بر روی سطح زمین به پایین رفته و در اعماق آن به دنبال پناهگاه‌هایی برای خود بگردند. آن‌ها در این تلاش توانستند به‌طور خارق‌العاده، دستکندهایی زیرزمینی ایجاد کنند که دارای تعداد زیادی اتاق، مکان‌هایی برای عبادت، محل‌هایی برای جمع‌آوری محصولات کشاورزی و دیگر موارد بوده و پناهگاه‌هایی امن به شمار می‌آمدند.
اسکویی اظهار کرد: این دست کندهای زیرزمینی باظرافت خاصی ساخته‌شده و باوجود قرار داشتن در زیرزمین، از معماری فوق‌العاده‌ای برخوردارند، یکی از مشکلات اصلی این دستکند ها ، ورود فاضلاب خانه‌های بالادست به این فضاها است؛ بسیاری از آن‌ها به‌مرورزمان به دست فراموشی سپرده‌شده و کاملاً ازیادرفته‌اند.
این کارگردان فیلم مستند در ادامه سخنان خود گفت: پس از گذشت سال‌های متمادی و ساخت‌وساز خانه‌ها و بناهای مختلف بر روی آن‌ها ، متأسفانه بخشی از چاه‌های فاضلاب خانگی، به این سازه‌ها ورود پیداکرده و باعث تخریب هر چه بیشتر این آثار تاریخی می‌شود و نیاز است که هرچه سریع‌تر اقدامی برای پاک‌سازی و جداسازی فاضلاب از این مناطق انجام گیرد. آنچه تا به امروز کشف‌شده و در معرض دید مردم قرارگرفته است، فقط بخش کوچکی از این مجموعه‌ی بی‌نظیر و منحصر بفرد است و قسمت‌های کشف نشده نیاز به حفاری و لایروبی و همچنین احداث سیستم روشنایی دارد تا در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد بازدید از تمامی معماری و فضای دست کندهای پنهان این سرزمین باشیم.
به گفته اسکویی این دستکندهای تاریخی در جغرافیای متفاوت و در مناطق کوهستانی و سردسیر و یا در مناطق کویری و گرمسیر واقع شده‌اند و کارشناسان و باستان‌شناسان، علت‌های گوناگونی را برای احداث این پناهگاه‌های زیرزمینی عنوان کرده‌اند که در طول قرن‌های متمادی، کاربری این سازه‌ها تغییر کرده است.
وی در پایان افزود: تولید این مجموعه در شبکه مستند آغازشده است، ایرج میلانی نویسنده این مجموعه است و از دیگر عوامل آن می‌توان به تصویربردار مجید قربانی فر، گروه تصویربرداری وحید حسین زاده و سعید باقری، صدابردار جواد عبدالله زاده و هماهنگی تولید فاطمه حیدری اشاره کرد.