بزرگنمایی:
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حال بررسی جدی برای ادغام سه موسسه مهم در معاونت فرهنگی خود شامل خانه کتاب، موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و بنیاد شعر و ادبیات داستانی است.
اصلاح ساختار اداری و یا کاهش هزینه‌های دولتی، هر کدام از این دو و یا شاید هر دوی آنها در نهایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به صرافت یک جراحی بزرگ در ساختار تشکیلاتی زیرمجموعه‌های تابع خود در معاونت فرهنگی خود انداخته است و در همین راستا گام‌هایی جدی نیز برداشته شده است.
در این زمینه تبسم مهر کسب اطلاع کرده است که با پیگیری و نظر شخص سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه ادغام سه مؤسسه شبه‌دولتی این معاونت شامل مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران، مؤسسه خانه کتاب و بنیاد شعر و ادبیات داستانی در دستور کار قرار گرفته است و با حضور شخص وزیر تاکنون دو جلسه نیز در این زمینه برگزار شده است و مراتب این اتفاق در دست پیگیری است.
این اتفاق به معنی کوچک و البته چابک‌سازی این معاونت و در کنار آن ادغام برخی از وظایف این مؤسسات در یکدیگر و ایجاد ساختاری تازه است که در آن مدیران بالادستی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌توانند رویه واحدی را در اعمال نظر و اجرای برنامه‌ها و اسناد بالادستی خود در دست بگیرند.
اما این فرجام که ممکن است در سال جاری به خود رنگ اجرا نیز ببیند قرار است چه ساختارهایی را تغییر ماهیت بدهد؟
درباره مؤسسات تحت جراحی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران در سال 1369 تاسیس شد و در سال 1371 از دل دبیرخانه نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بیرون آمد. هدف اصلی از تأسیس این مؤسسه برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در استان‌ها و نقاط دوردست کشور، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی در داخل و خارج و رشد و توسعه کتاب و کتابخوانی در سطح کشور بوده است. این مؤسسه به صورت هیئت امنایی اداره می‌شود که با حکم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب می‌شوند و در حال حاضر محسن جوادی، لادن حیدری، مرتضی کاظمی، محمود آموزگار، ابوذر ابراهیمی ترکمان، مهدی فیروزان، مهدی اسماعیلی راد، علی‌اصغر کاراندیش، محمد سلطانی فر وعبدالهادی فقهی زاده با ریاست محسن جوادی در آن عضویت دارند و البته از دل این هیئت امنا یک هیئت مدیره نیز برای اداره این مؤسسه انتخاب شده است. این ساختار نیمه دولتی به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت فرهنگی آن در سال‌های اخیر این امکان را بخشیده که بسیاری از فعالیت‌های جاری را که در زمره وظایف آن باقی مانده اما از کانال‌های دولتی امکان رسیدگی به آن وجود ندارد را از طریق این مؤسسه پیگیری کند.
مؤسسه خانه کتاب که همسایه دیوار به دیوار مؤسسه نمایشگاه به شمار می‌رود نیز بنا بر آنچه در سایت اطلاع‌رسانی آن عنوان شده است دارای ساختار ثبتی غیرانتفاعی و غیر دولتی است که با هدف ارایۀ اطلاعات در زمینۀ کتاب‌های منتشر شده در ایران از سال 1372 آغاز به کار کرده است و پایگاه اینترنتی آن به منظور در دسترس قرار دادن اطلاعات کتاب‌ها درسال 1377 تأسیس شده است. مشخصات کتاب‌شناختی تمام کتاب‌هایی که در کشور منتشر می‌شود، به انضمام معرفی کوتاه، تصویر روی جلد و نیز تصویر صفحات نخستین هر کتاب (تا قبل از متن اصلی)، دو روز پس از اخذ مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در این پایگاه ثبت می‌گردد. این مؤسسه با این وجود با هیئت امنای منصوب وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به فعالیت می‌پردازد.
بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان نیز مؤسسه‌ای فرهنگی در ایران است که از سوی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای فعالیت در حوزه ادبیات تأسیس شده و از زمان حضور سیدعباس صالحی در پست معاونت فرهنگی وزارت ارشاد تا کنون مأموریت‌هایی چون برگزاری جشنواره شعر فجر، جایزه ادبی جلال آل احمد و جایزه ادبی پروین اعتصامی و برنامه‌هایی از این دست برای آن تدارک دیده شده است. این بنیاد با وجود اینکه برنامه‌های متعددی در حوزه پژوهشی، آموزشی، تولید و ترویج و امور بین‌المللی را نیز در ذیل مسئولیت‌های خود دارد اما بیشترین انرژی خود را در سال‌های اخیر مصروف موضوع برگزاری این جشنواره‌ها کرده است.
ادغام‌های ناکام سابقه‌دار
بنیاد شعر و ادبیات داستانی از یادگارهای محسن پرویز در ساختار معاونت فرهنگی وزارت ارشاد است. در زمان حضور وی در بهارستان وی با هدف کمک به گسترش و ترویج کتابخوانی در حوزه ادبیات داستانی و همچنین فراهم کردن شرایط آشنایی مجموعه‌های دانشگاهی و آموزشگاهی با رشته ادبیات داستانی و نقد داستان، برگزاری جلسه‌های مشترک در دانشگاه‌ها، حمایت از پایان‌نامه‌ها، ایجاد رشته ادبیات داستانی در دانشگاه‌ها و مجموعه‌های آموزش عالی و نیز بهبود منزلت اجتماعی نویسندگان، مترجمان، منتقدان و پژوهشگران حوزه داستان، انتشار نشریه‌ها و کتاب‌های حوزه ادبیات داستانی به زبان‌های فارسی و غیرفارسی و طراحی و اجرای دوره‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت آموزشی اقدام به تأسیس این بنیاد کرد و نخستین دفتر آن در خیابان برادران مظفر جنوبی قرار گرفت. این وظایف اما هیچ گاه به صورت جدی در معرض اجرا قرار نگرفت و به جای آن و به دلیل مشکلات حقوقی تا دو سال اجازه فعالیت برای این بنیاد صادر نشد و حتی در دروه تصدی معاونت فرهنگی ارشاد توسط بهمن دری، حکم انحلال آن نیز صادر شد که با دستور شخص وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی این دستور ملغی شد. بنیاد در دوره حضور محمد حسنی در مدیرعاملی آن به فعالیت‌هایی چون تأسیس انتشارات عصر داستان، انتشار مجلات «داستان» و «یکی بود یکی نبود» و راه اندازی دفتر امور بین الملل و استان‌ها در بنیاد دانست که بسیاری از آنها در نهایت به دلیل تأمین نشدن بودجه بنیاد تعطیل و نیمه تمام ماند تا جایی که در زمان تحویل مدیریت بنیاد به دولت جدید توسط حسنی، عصر داستان با بیش از 50 قرار داد تعیین تکلیف نشده با اهالی قلم و نشریات داستان و یکی بود یکی نبود نیز با ماه‌ها دوری از انتشار، روی دست بنیاد باقی مانده بود هر چند که مدیرعامل سابق مدعی سوددهی میلیونی انتشارات وابسته به بنیاد بود. با حضور مهدی قزلی در این بنیاد اما انتشارات و مجلات تعطیل و با درخواست وی جشنواره‌های ادبی جلال و پروین و شعر فجر از منظر اجرا از مؤسسه خانه کتاب به این بنیاد منتقل و البته اتفاق‌های دیگری چون برپایی چند دوره داستان‌نویسی و یا صاحب شناسنامه‌کردن انجمن‌های ادبی و ایجاد چند پایگاه اینترنتی ادبی نیز به این نهاد افزوده شد هر چند که در نهایت به باور فعالان حوزه نشر مهمترین فعالیت این مجموعه چیزی جز برگزاری سالانه جوایز ادبی نبوده است.
مؤسسه خانه کتاب نیز در تاریخچه فعالیت پر فراز و نشیب خود پس از خروج علی شجاعی صائین از آن و حضور نجفعلی میرزایی و مجید غلامی جلیسه که دوره‌ای پر تلاطم و پرحاشیه در اداره این نهاد بود و پای دستگاه‌های نظارتی را نیز به بررسی عملکرد این دو مدیر در این تشکیلات باز کرد با حضور نیکنام حسینی‌پور فصلی تازه از فعالیت‌های خود را شکل داد و سعی کرد حضوری همه‌جانبه و پررنگ در فعالیت‌های فرهنگی مرتبط با کتاب داشته باشد که از جمله مهمترین آنها اجرای برنامه‌های فروش یارانه‌ای کتاب در کتابفروشی‌ها، اجرای برنامه‌های متعدد تکریم از اصحاب قلم و رنگ و بویی تازه بخشیدن به فعالیت‌های رسانه‌ای این مؤسسه را می‌توان در این زمره تقسیم‌بندی کرد. خانه کتاب در ساختمانی که طبقاتی از آن در اختیار مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی است مستقر است و این مساله در مواردی منجر به ایجاد تنش‌هایی میان این دو مؤسسه نیز بود که نمونه موخر آن به ماجرای نصب تابلوی مؤسسه خانه کتاب در این ساختمان و نزاع مدیران وقت عامل این دونهاد بر سر آن می‌توان اشاره کرد. در دوران حضور حسین‌پور در مؤسسه خانه کتاب تلاش‌ها و زمزمه‌های زیادی درباره ادغام این مؤسسه و مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران به گوش می‌رسید اما در نهایت این موضوع راه به نتیجه مطلوب نبرد و با تغییر مدیرعامل مؤسسه نمایشگاه‌ها عملاً به زمانی دیگر موکول شد.
دورنمای ادغام‌های پر حاشیه
ادغام بنیاد شعر و ادبیات داستانی در سایر نهادهای معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بدون شک پایان یک رؤیای تحقق نیافته است. رویایی که سعی کرد از قبل بودجه‌های دولتی به حمایت در تولید ادبی و بالیدن ادبیات ایران در تمامی وجوه داخلی و خارجی آن نگاهی بیاندازد. با وجود تمام تلاشی که در این راه مصروف شد به دلیل اشتباه بنیادین نگاه دولتی به موضوع تعامل میان دولت و اهالی قلم و معذورات دولتی برای ندیدن تمامی طیف‌ها و تفکرهای فعال در ادبیات برای برنامه‌ریزی برای ایجاد خط مشی در آن و دامن زدن به صف‌کشی‌های مکرر در این رابطه، این تشکیلات در نهایت، دیر یا زود چه با انحلال و چه با ادغام راه به جایی می‌برد که در وزارت ارشاد برای اصلاح عملکرد و حیات آن جلساتی برگزار می‌شود.
اما ادغام دو مؤسسه بزرگ خانه کتاب و نمایشگاه‌های فرهنگی ایران به دلیل تنوعی در فعالیت‌ها و نیز حجم بالای نیروی انسانی آنها چالشی است بزرگ پیش روی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دست‌اندرکاران اجرای آن. هر چند که گفته شده سیدعباس صالحی به شکلی جدی پیگیر این اتفاق در معاونت فرهنگی و نیز سایر نهادهای مشابه در دیگر دستگاه‌های ذیربط در معاونت‌های خود است اما باید پذیرفت که ایجاد ساختاری تازه در این وزارتخانه که با چابکی بیشتری بتواند برنامه‌هایی این دو نهاد را سامان بدهد از سویی منجر به کاهش شدید بودجه مورد نیاز برای اداره آنها و باز شدن مسیر هزینه‌کرد آن برای سایر برنامه‌های این وزارتخانه باشد و از سوی دیگر راه را برای بروکراسی دولتی و بیشتر کردن سطح تماس بدنه فرهنگ و نشر با دولت ایجاد کند. در این میان باید دید تدبیر بهارستان‌نشینان برای این موضوع در نهایت چه خواهد بود و کدام اولویت را برای این مساله بر می‌گزینند.