بزرگنمایی:

گروه دانش و فناوری- معصومه بخشی پور: موج چهارم انقلاب صنعتی بر پایه توسعه صنعت‌های نوین در حال شکل گیری است و استارت‌آپ‌ها نقش اثرگذار و کمک کننده‌ای در ارتقا شاخص‌های رفاهی، خدماتی، اشتغال و تحول اقتصادی دارند؛ حال از آنجایی که امروزه اقتصاد فضا به عنوان اقتصاد نوظهور مطرح است، علاوه بر ساخت ماهواره‌ها که افزایش ارزش اقتصاد را به همراه دارد، استارت آپهای حوزه فضایی نیز می‌توانند نقش تعیین کننده‌ای در رشد شاخص‌های اقتصادی و رونق کسب و کار داشته باشند.

آمارها نشان می‌دهد که طی یک دهه گذشته رشد اقتصاد فضا در دنیا بیش از 139 درصد بوده و نسبت به متوسط رشد اقتصاد جهانی که تقریباً 19.4 درصد است از شرایط مناسبی بهره می‌برد.

استارت‌آپ‌ها به عرصه فضا وارد می‌شوند

شواهد نشان می‌دهد که انقلاب فضایی در دنیا با کوچک شدن، انبوه شدن و ارزان شدن ماهواره‌ها در حال شکل گیری است به نحوی که این تحول فضایی به راحتی قابل رقابت با زیرساختی زمینی خواهد بود.

امروزه با توسعه فناوری فضایی و ورود استارت‌آپ‌ها به زیرساخت‌های فضایی، منظومه‌های کوچک ماهواره‌ای چند کیلوگرمی می‌توانند سرویس و خدمات بسیاری به مردم ارائه دهند و بسیاری از استارت آپها با ساخت ماهواره‌های کیوب‌ست وارد شبکه اقتصادی شده‌اند.

از این رو تشکیل استارت‌آپ‌های فضایی و تولید ماهواره‌های کوچک با کاربردهای متفاوت هم اکنون در دستور کار بسیاری از کشورهای دنیا قرار گرفته است. برای مثال اسفندماه سال 97 شرکت «وان وب» نخستین ماهواره‌هایش را با هدف برقراری اینترنت جهانی به فضا پرتاب کرد و 6 ماهواره در مدار زمین قرار دارد. این شرکت که به‌طور رسمی آزمایش پروژه اینترنت ماهواره‌ای با پوشش جهانی را آغاز کرد، بنا دارد تا سال 2019 بیش از 720 ماهواره در مدار قرار دهد و از این ماهواره‌ها برای فراهم کردن ارتباط اینترنتی در هر نقطه از جهان با حداقل تأخیر در ارسال سیگنال استفاده کند.

از سوی دیگر با توسعه استارت‌آپ‌های خدمات محور، شرکتهای بزرگ فناوری دنیا با شرکتهای فضایی همکاری مشترک خود را آغاز کرده‌اند. برای مثال یک شرکت فناوری با ساخت 120 ماهواره کوچک و قراردادن آنها در مدار زمین، موضوع پایش لوله‌های گاز را پیگیری می‌کند و شرکت مخابراتی دیگری با تولید 150 ماهواره کوچک درصدد ارائه سرویس‌های با کیفیت مخابراتی به مردم است.

امروزه حتی ماهواره‌ها در اینترنت اشیا نیز نقش بسیاری دارند و منظومه‌های ماهواره‌ای به مدار زمین وارد شده‌اند که در حوزه اینترنت اشیا و خدمات شهری نقش آفرینی کند. در این زمینه شرکت کپلر کامیونیکیشن (Kepler Communications) در حال ایجاد منظومه 140 ماهواره است. یا یک استارت‌آپ استرالیایی برنامه ریزی برای منظومه 100 ماهواره و شرکت فرانسوی یوتل ست برای 20 ماهواره اقدام کرده است.

استارت‌آپ‌هایی که به منظومه ماهواره‌های کوچک ورود پیدا کرده‌اند روز به روز بر تعدادشان افزوده می‌شود تا هم در ساخت ماهواره مشارکت داشته باشند و هم منظومه آنها در حوزه خدمات و فناوری ایفای نقش کنند. برای مثال استارت‌آپ آمریکایی کلود کانستلیشن (Cloud Constellation) با هدف ایجاد منظومه‌ای از ماهواره‌ها برای ارتباطات امن و ذخیره ابری اطلاعات (کلاد) در حال فعالیت است و استارت‌آپ دیگری با قراردادن 90 ماهواره در مدار، قصد دارد در همه دنیا تصاویر با دقت یک متر دریافت کرده و از داده‌های فضایی کسب درآمد کند.

هم اکنون با وجود آنکه دوربین‌ها در حال کوچک‌تر شدن و افزایش کیفیت هستند، ماهواره‌های سنجشی نیز که با دوربین کار می‌کنند، در حال کوچک‌تر شدن بوده تا بتوانند کیفیت ارائه خدمات را بالا ببرند.

گذر فناوری فضایی از توسعه دانشگاهی به توسعه صنعتی

مرتضی براری رئیس سازمان فضایی ایران در گفتگو با تبسم مهر، به برنامه‌ریزی این سازمان در توسعه نقش استارت‌آپ‌های فضایی در رونق تولید تاکید دارد و می‌گوید: امسال نقش این صنعت در تولید، رونق می‌گیرد و دور از ذهن نیست که فناوری فضایی را یکی از ارکان تحقق شعار امسال بدانیم.

وی با بیان اینکه یکی از مهمترین دغدغه‌های امسال که فراخوان آن را زده‌ایم، بحث واگذاری طراحی و ساخت ماهواره‌ها به شرکت‌ها و بخش خصوصی است، اظهار داشت: تاکنون تمام پروژه‌های بخش فضایی کشور در رده توسعه فناوری بوده و بر این اساس با دانشگاه‌ها قرارداد منعقد کرده‌ایم. اما به دلیل آنکه اصولاً دانشگاه‌ها تا TRL 3 و 4 پیش نمی‌روند، این پروژه‌ها به مدل صنعتی نرسیده است.

رئیس سازمان فضایی ایران با تاکید بر اینکه برای گذر از مرحله توسعه فناوری به توسعه صنعتی، باید به جای دانشگاه‌ها با شرکت‌ها قرارداد بندیم، توضیح داد: ما امسال برای نخستین بار در برنامه 10 ساله دوم فضایی، واگذاری 4 پروژه کلان شامل ماهواره‌های سنجش از دور «اپتیکی»، «راداری» و ماهواره مخابراتی و ایستگاه چند منظوره ماهواره‌ای را به بخش خصوصی در دستور کار قرار داده‌ایم و زیرساخت آن را توسط سازمان فضایی ایجاد خواهیم کرد. این هدف با تکیه بر توان داخل و ظرفیت بخش خصوصی محقق می‌شود. به این معنی که پروژه‌ها را از دانشگاه به سمت شرکت‌های خصوصی سوق می‌دهیم.

وی با بیان اینکه تاکنون در این زمینه 3 فراخوان صادر کرده‌ایم، گفت: شرکت‌های خصوصی در حال ایجاد کنسرسیوم ساخت و تولید ماهواره‌ها هستند. به این ترتیب صنعت تولید ماهواره توسط بخش خصوصی شکل می‌گیرد.

رئیس سازمان فضایی ایران اضافه کرد: هم اکنون صنعتی سازی زیرساخت‌های فضایی را توسط بخش خصوصی استارت زده‌ایم و برنامه‌مان این است که بخش خصوصی در عرصه فضایی ورود پیدا کند و برای قراردادن ماهواره در مدار فعال شود. به این معنی که بخش خصوصی باید کنسرسیوم تشکیل داده و هم ماهواره بسازد و هم ماهواره را با پرتابگر در مدار قرار دهد.

هم اکنون صنعتی سازی زیرساخت‌های فضایی را توسط بخش خصوصی استارت زده‌ایم و برنامه مان این است که بخش خصوصی در عرصه فضایی ورود پیدا کند و برای قراردادن ماهواره در مدار فعال شودمعاون وزیر ارتباطات با بیان اینکه بخش خصوصی باید به شرکت‌های ارائه دهنده خدمات ماهواره‌ای از ابتدا تا انتها تبدیل شود، گفت: به این ترتیب ما دیگر ماهواره را در زمین تحویل نمی‌گیریم و با اپراتور پرتاب، پرتابگر و ماهواره به صورت یکپارچه قرارداد می‌بندیم.

براری ادامه داد: مطابق این برنامه‌ریزی، سازمان فضایی با بخش خصوصی قرارداد می‌بندد و این بخش با رعایت تمام ملاحظات، ماهواره را در مدار به ما تحویل داده و پروژه پایان می‌یابد.

وی گفت: در این زمینه فراخوان ماهواره‌های سنجش از دور اپتیکی و راداری را ابلاغ کرده‌ایم و تلاش ما این است که انشاالله بتوانیم در آینده نزدیک، فراخوان ماهواره‌های مخابراتی را نیز که هم اکنون در مرحله توسعه فناوری در پژوهشگاه فضایی ایران قرار دارد هم، ابلاغ کرده و از ظرفیت بخش خصوصی استفاده کنیم. این موضوع در حال بررسی است.

رئیس سازمان فضایی ایران ادامه داد: بهره برداری از ایستگاههای چند منظوره فضایی نیز آغاز شده و طرح‌های آن نهایی شده است. برخی مناقصات این پروژه نیز به صورت ماژولار در حال انجام است که همه این اقدامات در مسیر توسعه صنعتی است.

وی گفت: امسال مناقصه و قرارداد بهره برداری از ایستگاههای چند منظوره فضایی را نهایی خواهیم کرد و این به معنی ورود شرکت‌های بزرگ فناوری در حوزه ساخت ماهواره است.

رونق تولید با کاربردهای فناوری فضایی

براری بخش بعدی برنامه‌های سازمان فضایی را ترویج کاربردهای فناوری فضایی در جامعه عنوان کرد و گفت: از اواخر سال گذشته عرضه دستاوردهای فضایی کشور به جامعه در دستور کار قرار گرفته و برخی دستگاه‌های دولتی و عمومی نیز از این دستاوردها بازدید کردند. تلاش این است که این موضوع را ترویج کنیم که فناوری ماهواره می‌تواند در عرصه‌های مختلف کشاورزی، مدیریت بلایا و خشکسالی و چالش‌های حوزه محیط زیست کاربردهای فراوانی داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه بیش از 700 استارت‌آپ توسط آژانس فضایی اروپا هم اکنون حمایت می‌شوند و 20 مرکز نوآوری کسب و کارهای فضاپایه در اروپا ایجاد شده است، ادامه داد: مراکز انکوباتور فضایی و مراکز کارآفرینی کسب و کارهای فضاپایه نیز در این راستا شکل گرفته است.

رئیس سازمان فضایی ایران به بحث اشتغال و تولید خدمت در پایین دست بخش فضا اشاره کرد و گفت: به این معنی که داده‌های ماهواره‌ای را در اختیار کسب و کارهای فضاپایه قرار دهیم تا استارت‌آپ‌ها بتوانند با این داده‌ها، خدمات متنوع برای جامعه تولید کنند. ما تصمیم‌مان این است که در سال جاری بتوانیم در این فضا که جامعه با کسب و کارهای فضاپایه آشنا شده است، از ظرفیت این داده‌ها استفاده کنیم تا این داده‌ها هم تولید خدمت کرده و هم اشتغال ایجاد کنند.

معاون وزیر ارتباطات ادامه داد: برای مثال سال گذشته در کشور یک استارت‌آپ برای ارائه خدمات ماهواره‌ای به کشاورزان ایجاد شد. این استارت‌آپ توسط 4 متخصص هوافضا، سنجش از دور، کشاورزی و کامپیوتر در عرصه کشاورزی دقیق راه اندازی شده تا با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، به کشاورزان خدمات ارائه کنند.

سهم استارت‌آپ‌های فضایی از تولید

براری با اشاره به اینکه با حمایت وزیر ارتباطات، امسال پارک کسب و کارهای فضاپایه و مرکز داده فضایی را افتتاح خواهیم کرد، افزود: امسال افتتاح پلتفرمی روی دیتاسنتر ابری در راستای پروژه اپن دیتا خواهیم داشت، به این معنی که پلتفرم سرویس کلاد (ابری) را به کسب و کارهای نوپا ارائه می‌دهیم. از سوی دیگر با معاونت علمی ریاست جمهوری برای ایجاد 4 مرکز کسب و کار فضاپایه در دانشگاه‌ها هماهنگی‌هایی صورت گرفته تا زیرساخت‌های راه اندازی کسب و کارها در این بخش، فراهم شود.

وی با تاکید بر تدوین برنامه ریزی برای تحقق شعار سال، بر ایجاد رونق اقتصادی و ارائه خدمات جدید با شکل گیری استارت‌آپ‌های فضایی، گفت: خیلی خوش بین هستیم که امسال بتوانیم استارت‌آپ‌ها را شکل داده و به جامعه خدمات بدهیم؛ از طرفی دیگر، روی موضوع کاهش تصدی گری در بخش فضایی تاکید داریم. البته این به این معنا نیست که مسئولیت پذیری مان را کاهش دهیم.

رئیس سازمان فضایی ادامه داد: هم اکنون برای مثال در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات 92 درصد آزادسازی شده است و ما هم تصمیم داریم اپراتور ماهواره مخابراتی در سال جاری راه اندازی شود تا شاهد آزادسازی در این فضا باشیم. در این زمینه با سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی جلسه داشتیم و مناقصه انتخاب اپراتور نیز در جریان است که امیدواریم امسال شاهد ورود بخش خصوصی در حوزه اپراتور ماهواره مخابراتی باشیم. این خودش به معنی سرمایه گذاری بخش خصوصی در صنعت فضایی است و منتهی به اشتغال خواهد شد.

براری با بیان اینکه هم اکنون پروانه اپراتور ماهواره سنجشی نیز در حال نهایی شدن است و مراحل تصویب آن پیگیری می‌شود، ادامه داد: با این وجود می‌توانیم سرمایه گذاری بخش خصوصی را در لایه اپراتوری ماهواره سنجش از دور جذب کنیم و همینطور از ورود سرمایه گذار در حوزه ایستگاههای ماهواره‌ای و سایر بخش‌هایی که به مرور اعلام خواهیم کرد، استقبال می‌کنیم.

پروانه اپراتور ماهواره سنجشی نیز در حال نهایی شدن است و مراحل تصویب آن پیگیری می‌شودوی با بیان اینکه تلاش داریم در 3 لایه اشتغالزایی کنیم، افزود: لایه توسعه زیرساخت‌های فضایی، لایه اپراتوری و لایه ارائه خدمات کسب و کارهای فضاپایه این 3 لایه را تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر استارت‌آپ‌های فضایی می‌توانند در حوزه کشاورزی، محیط زیست، مدیریت بلایا، حمل و نقل و خدمات شهری و اینترنت اشیا فعال شوند.

چالش پیش روی استارت‌آپ‌های فضایی

معاون وزیر ارتباطات در مورد چالش‌های بر سر راه استارت‌آپ‌های فضایی گفت: برخی از خدمات فضایی نیازمند این است که با داده‌های با دقت بالا دریافت شود. هم اکنون مناقصه‌ای را نهایی کردیم که 10 شرکت در آن انتخاب شدند و مربوط به خرید امتیاز ایستگاه دریافت داده‌های ماهواره‌ای با دقت یک متر است. این داده‌ها هم اکنون در کشور وجود ندارد و آنچه که ما داریم نمی‌تواند خدمات را با دقت بالا و دقیق به کل جامعه ارائه کند. بیشتر این خدمات مناسب ارائه به دستگاه‌های دولتی است. بنابراین ما تلاشمان این است که داده‌های مورد نیاز کسب و کارها را با دقت بالا تأمین کنیم.

وی گفت: در همین حال تصمیم داریم داده‌های فضایی را آزاد سازی کنیم و در اختیار کسب و کارها قرار دهیم. به همین دلیل‌ها با ایجاد مراکز داده و پلتفرم بستر کلاد (ابری) در حال تسهیل دسترسی کسب و کارها به این داده هستیم. اما موضوع مهم این است که اکثر خدماتی که داده‌های ماهواره‌ای می‌دهند در دستگاه‌های دولتی است و دستگاه‌های دولتی باید فضا را برای خدمات گرفتن از این کسب و کارها باز کنند و این تعامل ایجاد شود.

رئیس سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه سال گذشته تلاش کردیم دستگاه‌های دولتی با داده‌های ماهواره‌ای آشنا شوند و بدانند که داده‌های ماهواره‌ای چه کاربردهایی دارد، تاکید کرد: سعی مان این بوده که دستگاه‌های دولتی را برای دریافت خدمات فضایی ترویج و تشویق کنیم. چندین کارگاه آموزشی نیز در دانشگاه‌ها برای ترغیب به راه اندازی استارت‌آپ‌های فضایی برگزار کردیم و دانشگاهیان را توجیه کردیم که استارت‌آپ نباید فقط در حوزه ICT شکل بگیرد.

استارت‌آپ‌ها منظومه‌های ماهواره‌ای می‌سازند

براری با بیان اینکه برنامه جدی داریم که بتوانیم امسال به صورت کمی در حوزه اشتغال، کسب و کار و رونق اقتصادی نقش آفرینی کنیم، افزود: سال گذشته در ترویج ظرفیت‌های فضایی در توسعه و رفاه اجتماعی کشور، بسترسازی انجام دادیم.

وی با اشاره به گزارشات آنلاینی که از رصد شرایط سیل از طریق تصاویر ماهواره‌ای دریافت می‌شود، ادامه داد: همان‌قدر که هواشناسی مهم است، استفاده از ماهواره و اطلاعاتی که از طریق آن استخراج می‌شود نیز می‌تواند دارای اهمیت باشد. به همین دلیل این حوزه اولویت ما است و قصد داریم اپلیکیشن‌هایی را در زمینه خدمات هواشناسی فعال کرده و استارت‌آپ هایی در این حوزه داشته باشیم. چرا که برای یک کشاورز بسیار مهم است که در جایی که کشاورزی می‌کند، شرایط آب و هوایی و پیش بینی آن چطور است و چه کار کند که از خسارت دور شود.

رئیس سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه خدمات ماهواره‌ای تنها به خدمات ماهواره‌های سنجشی محدود نمی‌شود و خدمات ماهواره‌های مخابراتی و ناوبری هم در کنار این ماهواره‌ها، توسعه می‌یابد، افزود: در این زمینه با کشتیرانی و سازمان بنادر نیز کمیته‌ای تشکیل دادیم تا خدماتی که ماهواره‌ها می‌توانند به کشتیرانی و بنادر بدهند را افزایش دهیم. به طور کل قصد داریم استارت‌آپ‌ها را در حوزه سنجشی که پایش زمین است و هم در حوزه مخابراتی و ناوبری توسعه دهیم.

وی با اشاره به ورود استارت‌آپ‌ها به عرصه منظومه ماهواره‌ای و ماهواره‌های کوچک نیز گفت: امسال در این زمینه برنامه ریزی داریم و چند شرکت نوپا در حال ساخت ماهواره کیوب ست هستند. این شرکت‌ها از تیم‌های دانشجویی دانشگاه‌های خواجه نصیر، امیرکبیر و مالک اشتر در حال فعالیت هستند. ما تلاش داریم استارت‌آپ‌ها در عرصه فناوری شکل گیرند. همانطور که در زیرساخت ارتباطی زمینی 3 اپراتور بزرگ داریم، در حوزه فضایی نیز این اتفاق می‌تواند بیافتد که شرکت‌های استارت‌آپی و کوچک، زیرساخت‌های فضایی را ایجاد کنند.

براری 5 اولویت در حوزه خدمات شامل حوزه کشاورزی، محیط زیست، مدیریت بلایا، خدمات شهری و هواشناسی را برای تشکیل تیم‌های استارت‌آپ در درجه اول اهمیت عنوان و اظهار امیدواری کرد که مانند کشورهای دیگر دنیا که استارت‌آپ‌ها در بخش فضایی بسیار تقویت شده‌اند از ظرفیت فضا خلق ثروت کنیم و جوانان کارآفرین و خلاق ما در این عرصه ورود پیدا کنند تا علاوه بر اشتغال، کسب و کار پررونق اقتصادی ایجاد کنند و به دغدغه مقام معظم رهبری در رونق تولید و استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها جامه عمل پوشانده شود.