بزرگنمایی:

به گزارش تبسم مهر دکتر بهروز ساری صراف  با بیان این نکته که تمامی رشته‌های علمی می‌توانند جایگاه‌های خوبی در جامعه داشته باشند، گفت: دانش‌آموختگان رشته‌های مختلف بنا بر دلایل اجتماعی اقتصادی، جایگاه مطلوب خود را پیدا نمی‌کنند؛ یعنی این طور نیست که دانش‌آموختگان چون جغرافیا خوانده‌اند، جایگاه خوبی ندارند؛ بلکه وضعیت اقتصادی و سیستم اشتغال در کشور ما به گونه‌ای است که باعث می‌شود جایگاه مطلوب فارغ‌التحصیلان پیدا نشود. روابط پیچیده اقتصادی اجتماعی و سیاست حاکم بر ساختار اداری حاکم بر دستگاه‌هاست که اشتغال را مشخص می‌کند، وگرنه خود علوم مشکلی ندارند و جغرافیا هم به عنوان یک علم زیر سوال نرفته است.

وی ادامه داد: کشورهای بزرگ برای تعیین سیاست‌های خود از همه علوم استفاده می‌کنند، اما ما در سیاست‌گذاری‌های خود فقط به برخی رشته‌های خاص مانند رشته‌های فنی و علوم پزشکی توجه می‌کنیم و به نوعی رشته‌ها را درجه‌بندی می‌کنیم. رشته جغرافیا مانند سایر علوم در خدمت انسان و نظام مقدس کشور است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه دانش‌آموختگان جغرافیا توانایی برنامه‌ریزی سرزمینی را دارند، گفت: اسم دانشکده ما برنامه‌ریزی و علوم محیطی است و دانشجویان جغرافیا توانایی برنامه‌ریزی سرزمینی را دارند. فارغ‌التحصیلان این رشته با مدرک فوق لیسانس و دکتری بیشتر به عنوان دبیر استخدام می‌شوند در حالی که آموزش این افراد برای معلمی نبود! بلکه این فارغ‌التحصیلان برای استخدام در سازمان برنامه و بودجه و استانداری و شهرداری‌ها تعلیم دیده‌اند.

عضو هیأت علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز افزود: یک نمونه استفاده نکردن از توانایی‌های جغرافیدانان همین مسئله دریاچه ارومیه است که در آن برنامه آمایش سرزمین به طور مطلوب پیاده نشده است. وقتی خارج از توانایی‌های محیطی و سرزمینی، سدهای زیادی را بنا می‌کنند و از مشاورت ژئومورفولوگ‌ها و طراحان آمایش سرزمین و جغرافیدانان استفاده‌ای نمی‌شود، چه طور می‌توان انتظار داشت دانش جغرافیا عملیاتی شود؟ رشته‌های دیگری نیز به نام " جغرافیا و برنامه‌ریزی گردشگری" و همچنین " طبیعت گردی " یا " اکوتوریسم " در دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی وجود دارد که فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها اغلب این پرسش را مطرح می‌کنند که الان سیاست کشور در زمینه گردشگری چیست؟ آیا میزان ورود گردشگر به ایران با تعداد فارغ‌التحصیلان رشته گردشگری متناسب است؟ تا چه حد سیاست‌های اکوتوریسم در کشور پیاده می‌شود که نیاز به این تعداد از فارغ‌التحصیلان گردشگری داشته باشیم؟ سازمان گسترش آموزش عالی برنامه این رشته‌ها را تدوین می‌کند و تفکر خوبی هم پشت تدوین این برنامه‌ها وجود دارد، اما برنامه‌ریزی مشخصی در زمینه گردشگری وجود ندارد. توزیع مسئولیت‌ها یک نظام نظارتی می‌خواهد. اینکه مسئولان از فعالیت علمی محققان در دانشکده‌ها با خبر شوند، نیاز به زمان دارد.

عضو هیات‌علمی دانشگاه تبریز با اشاره به زلزله‌خیز بودن شهر تبریز گفت: تبریز زلزله‌خیز است و گسلی که تبریز روی آن قرار دارد، "گسل آناتولی " است و معروفیت جهانی دارد. حد و حدود این گسل مشخص است، اما روی همین گسل در زمینه احداث شهرک‌های مسکونی سرمایه‌گذاری هنگفتی شده است و جمعیت انبوهی را در خود جای داده است، بدون اینکه مقاوم سازی و بستر سازی‌های اولیه و ضروری در آن انجام یابد. این یکی از نمونه‌های استفاده نکردن از نگرش جغرافیایی به سرزمین است. نمی‌شود که بررسی‌های کارشناسی قبل از احداث صورت نگیرد و بعد هم که حادثه‌ای رخ داد، به پرداخت دیه و خسارت از بیمه اکتفا کرد. شهرها نباید در مسیر سیلاب ساخته شود. حضور دانش‌آموخته‌های جغرافیا و برنامه‌ریزی باید به پشتوانه سیاست‌های کشور باشد. مدتهای مدیدی بود که سازمان امور استخدامی کشور مدرک فارغ‌التحصیلان جغرافیا را برای تأسیس شرکت‌های مهندسی مشاور امور قبول نمی‌کرد و اعتباری قائل نبود، ولی در چند ماه اخیر این نگرش اصلاح شد.

وی درباره توانایی‌های لازم برای تحصیل در رشته جغرافیا گفت: حدود 50 درصد پذیرش شدگان در رشته جغرافیا، رتبه مناسبی در کنکور ندارند، این عده از دانشجویان برای اینکه بتوانند در عرصه جغرافیا کارآمد باشند، باید آمار و و ریاضی قوی‌ای داشته باشند و در زمینه کار با کامپیوتر هم ماهر باشند، هم‌چنین برای پردازش تصاویر باید توانایی ذهنی قوی‌ای داشته باشند.

صراف با اشاره به اینکه تعدادی از مسئولان بلند رتبه کشوری، فارغ‌التحصیل جغرافیا هستند، افزود: اینکه مسئولان کشور اعم از وزیر کشور، استاندار آذربایجان شرقی، برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مشاور مقام معظم رهبری و برخی از نمایندگان شورای شهر دارای تحصیلات مرتبط با جغرافیا هستند، نشان می‌دهد که جغرافیدانان توانایی خوبی برای برعهده گرفتن مسئولیت‌های مهم کشوری دارند.

عضو هیأت علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز افزود: واقعیت اینکه گاه نگاه مسئولان به رشته‌های علمی درست نیست. مثلاً تا چه اندازه در حل مشکلات فرهنگی و جامعه شناختی مثل موضوع اعتیاد و طلاق و افسردگی‌های موجود در جامعه از اساتید و محققان جامعه‌شناسی استفاده می‌شود؟ و چه اندازه از این متخصصان در صدر کارهای اجتماعی هستند؟ با این نوع نگرش آیا می‌توان گفت که علم جامعه‌شناسی مقصر است یا فارغ‌التحصیلان جامعه شناسی کوتاهی کرده‌اند؟ رشته جغرافیا هم از همین نگرش مسئولان ضربه می‌خورد. چنین نیست که جغرافیدانان کم‌کاری کرده باشند.

رئیس دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز درباره همکاری این دانشکده با سازمان‌های مختلف، گفت: با توجه به سیل اخیر در کشور هماهنگی‌ای بین دانشکده برنامه‌ریزی علوم محیطی و سازمان هواشناسی با نظر استانداری شکل گرفت که راه‌های مواجهه با سیل بررسی شود و نقشه سیل‌خیزی حوضه‌های استان تهیه شود. هر منطقه‌ای از کشور باید شناسنامه و هویت جغرافیایی داشته باشد که این امر مهم به اراده سیاسی، برنامه‌ریزی، بودجه و زمان نیاز دارد. در صورت تأمین همه این‌ها جغرافیا می‌تواند نقش اصلی خود را ایفا کند. همکاری‌های مفید و مؤثری هم بین دانشکده و استانداری وجود دارد و جلساتی با حضور استادان جغرافیا و مسئولان استانی برگزار می‌شود. ترسیم نقشه‌های سیل‌خیزی و پیش‌بینی در این زمینه‌ها هم از جمله اقدامات جغرافیدانان است که در حال انجام است.

عضو کارگروه اقلیم‌شناسی و هواشناسی هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب، افزود: اکثر همکاران گروه سنجش از دور در دانشکده ما با سازمان‌های مختلف همکاری‌هایی دارند؛ مثلاً در زمینه انتخاب بهترین مکان‌های احداث لوله‌های گاز و معدن مس سونگون همکاری‌هایی صورت گرفته است. برای تعیین نقاط دفن مناسب زباله‌های شهری و موارد دیگر نیز پروژه‌هایی تعریف می‌شود. البته حقیقت این است که امر پژوهش در کلیت نظام اداری ما ضعیف و مظلوم است، در هر سازمان و وزارتخانه‌ای به محض نیاز به بودجه برای موارد ضروری از جمله پرداخت حقوق پرسنلی، بخش پژوهش است که بودجه‌اش کم یا قطع می‌شود و این بودجه به بخش‌های دیگر تعلق می‌گیرد.

وی یکی دیگر از توانایی‌های جغرافیدانان را تعیین کاربری اراضی عنوان کرد و افزود: جغرافیا و جغرافیدانان وکیل و سخنگوی طبیعت هستند. مسئولان در هنگام احداث طرح‌های بزرگ سازه‌ای همانند سدها باید با جغرافیدانان و متخصصان آمایش سرزمین مشورت کنند و از تخصص آنها در هدایت و مدیریت سرزمین بهره ببرند. نگاه صرف مهندسی به طبیعت محکوم به شکست است. همانطوری که در کشورهای پیشرفته نگاه صرفاً سازه‌ای، دیگر جایگاهی ندارد.

این استاد دانشگاه درباره لزوم حمایت دولت از طرح‌های احیای اکوسیستم، گفت: معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست ایران و مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه مدام از اینکه سازمان آب استان‌های همجوار، حق‌آبه دریاچه ارومیه را نمی‌دهند، انتقاد می‌کنند؛ مشخص است که به دلیل مشکلات متعدد از جمله تأمین آب شهرهای مجاور و تأمین هزینه مالی احداث و نگهداری سدها، حق‌آبه دریاچه ارومیه داده نمی‌شود. در چنین مواقعی دولت باید وارد عمل شود و هزینه احیای اکوسیستم را بر عهده بگیرد. در اکثر موارد اکوسیستم مانند یک بچه بی‌سرپرست یا بد سرپرست!! مورد بی‌مهری قرار بگیرد.

وی با اشاره به تأثیر تحریم‌ها بر روند کار جغرافیدانان، گفت: در آزمایشگاه هواشناسی ماهواره‌ای موجود در دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز، از 30 کانال ماهواره‌ای فقط از یک کانال آن می‌توان استفاده کرد، چرا که 29 کانال ماهواره‌ای آن؛ عمدتاً به دلیل تحریم و در اولویت بعدی، به علت مشکلات مالی غیرقابل دسترس است. بدون استفاده از داده‌های ماهواره‌ها و پردازش دقیق آنها، نمی‌شود وقوع سیلاب و طوفان را پیش‌بینی کرد.

صراف افزود: با بسته شدن این کانال‌ها، همکاران ما نمی‌توانند مطالعات زیست‌محیطی داشته باشند. یکی از این کانال‌ها، جریانات و سامانه‌های جوی و توده‌های هوا را نشان می‌دهد که به دلیل تحریم‌ها، دسترسی به این کانال متوقف شده است. هم‌چنین مطالعات درباره آتش‌سوزی جنگل‌ها و وضعیت مراتع و تالاب‌ها، دیگر با عدم استفاده از این کانال‌های ماهواره‌ای، امکان‌پذیر نیست.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: اگر ما به داده‌ها دسترسی نداشته باشیم، نمی‌توانیم نیازهای سازمان‌ها و نهادها را هم برآورده کنیم. با امکان دسترسی به این کانال‌ها، تحلیل داده‌های آن‌ها نیازمند داشتن ابزارها و سخت‌افزارهایی به ارزش حدود دویست میلیون تومان است. با داشتن این کانال‌ها و ابزارهای متناسب می‌توان حوادث غیرمترقبه را پیش‌بینی و مدیریت کرد. مدیران کشور برای رفع خسارات سیل و زمین لرزه، بودجه‌های هزار میلیاردی تعیین می‌کنند ولی برای پیش‌گیری از آن‌ها بودجه مناسبی تخصیص داده نمی‌شود. ضربه‌ای که تحریم‌ها به علم می‌زند، کم نیست. برای مسئولان موضوعاتی مهم و در اولویت است که ممکن است موجب تشنج‌های اقتصادی و اجتماعی شود، ولی موضوعاتی مانند تحریم علمی چندان در اولویت نیست.

صراف درباره اهداف نصب گیرنده ماهواره‌ای، گفت: تشخیص بلادرنگ رخدادهای آب و هوایی، درصد ریزگردها و تشخیص آنها قبل از ورود به کشور و استان، تشخیص بلادرنگ آتش سوزی‌ها در جنگل‌ها و مراتع کشور و استان، پایش اتوماتیک منابع آبی حوضه دریاچه ارومیه، تشخیص کاربری اراضی و تعیین درصد کاربری‌های اراضی آب‌بر در کل حوضه آبریز دریاچه ارومیه از جمله اهداف نصب گیرنده ماهواره‌ای است. علاوه بر این‌ها، تشخیص مخاطرات جوی در مسیر پرواز هواپیماها و امکان ارائه سرویس به شرکت‌های هواپیمایی در محدوده پرواز آنها در خاورمیانه هم از اهداف نصب گیرنده ماهواره‌ای است.

استاد دانشگاه تبریز ادامه داد: فقط تصور کنید که با استفاده از داده‌های خروجی این آنتن هواشناسی بتوان از سقوط فقط یک فروند هواپیما (مشابه حادثه پیش آمده برای هواپیمایی در چند سال پیش در فرودگاه ارومیه) جلوگیری کرد و آنگاه مشخص می‌شود که دویست میلیون تومان در مقابل هزینه جبران نشدنی جانی مسافران و هزینه‌های هنگفت مالی و عدم اعتماد به پروازهای هواپیمایی داخلی و خدشه به حیثیت سیاسی و ملی کشور، مبلغ قابل ملاحظه‌ای نبوده است. در دی ماه سال 89، یک فروند هواپیمای مسافربری بوئینگ 727 متعلق به هواپیمایی ایران‌ایر با 105 سرنشین در حوالی شهر ارومیه سقوط کرد؛ علت اصلی سقوط، مواجهه با توده هوای نامناسب دارای شرایط یخبندان توأم با بارش بوده است که همین مسئله باعث یخ‌زدگی روی سطوح بال و بدنه هواپیما و نهایتاً موجب سقوط هواپیما شده است.

وی در پایان درباره ارتباطات بین‌المللی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز با دانشکده‌های جغرافیای کشورهای دیگر گفت: روابط بین‌المللی چندان گسترده نیست؛ ولی تفاهم‌نامه‌هایی با کشورهای دیگر منعقد شده که عملی شدن آنها به مسائل سیاسی و اقتصادی وابسته است. با ترکیه، آذربایجان و ارمنستان تفاهم‌نامه‌های خوبی داریم که در حال عملیاتی شدن است.