بزرگنمایی:

تبسم مهر به نقل از ایسنا، زلزله‌ای به بزرگی 7.3 در مقیاس بزرگای گشتاوری شامگاه یکشنبه 21 آبان 1396 در نزدیکی ازگله، استان کرمانشاه در نزدیکی مرز ایران و عراق در 32 کیلومتری جنوب غربی شهر حلبچه عراق ایران رخ داد. کانون زمین‌لرزه 5 کیلومتری شهر ازگله کرمانشاه بود و زلزله‌نگاری آمریکا کانون این زلزله را 32 کیلومتری حومه شهر عراقی حلبچه اعلام کرد. شهر ازگله نزدیک‌ترین شهر به کانون زلزله (5 کیلومتر) بود. عمق زمین لرزه 11 کیلومتر بوده که به علت عمق کم و مدت زیاد در کل منطقه شمال غرب کشور احساس شد.

سازمان فضایی ایران بر اساس دسترسی به داده‌های ماهواره‌ای، اطلاعات مناسبی از این زلزله استخراج کرده است که به گفته معاون توسعه کاربرد و خدمات فضایی سازمان فضایی ایران داده‌های به دست آمده از این زلزله در سایت آژانس فضایی اروپا بارگذای شده است.

سازمان فضایی ایران با تحلیل تصاویر ماهواره‌ای رادار قبل و بعد از وقوع زلزله در مناطق غربی کشور، اقدام به تولید نقشه میزان جابه‌جایی پوسته زمین در مناطق زلزله‌زده ( ایران و عراق) کرد و در این تحلیل از تصاویر ماهواره‌ای رادار Sentinel-1 متعلق به آژانس فضایی اروپا استفاده شد. تصاویر مربوط به روزهای 20، 21، 26 و 27 آبان ماه 1396 می‌شود.

تحلیل داده‌های راداری فوق نشان می‌دهد، بیشترین میزان جابه‌جایی پوسته زمین در راستای قائم در داخل ایران و در اطراف روستای "قلمه ذهاب" در شمال غرب شهر "سرپل ذهاب" به میزان حدود 90 سانتی‌متر به سمت بالا به وقوع پیوسته است. همچنین بیشترین میزان فرونشست زمین در اطراف کانون زلزله به میزان حدود 30 سانتی‌متر بوده است. میزان جابجایی در راستای قائم در شهر سر پل ذهاب حدود 30 سانتی‌متر و در شهر قصر شیرین حدود 7.5 سانتی‌متر تخمین زده شد.

پایش حریق از دیگر زمینه‌های مطالعاتی این سازمان است که از آن جمله می‌توان به آتش‌سوزی هوالعظیم اشاره کرد. تالاب هویزه یا هورالعظیم بزرگترین تالاب استان خوزستان و یکی از بزرگترین تالاب‌های ایران است که یک سوم آن در ایران و مابقی در کشور عراق واقع شده است، به گونه‌ای که مساحت هورالعظیم در بخش عراق برابر 66.600 هکتار و در بخش ایران برابر با 35.300 برآورد شده است.

این تالاب در تابستان سال جاری شاهد وقوع آتش‌سوزی‌های مکرر بود و با توجه به وجود سامانه ماهواره‌ای کشف و پایش حریق در سازمان فضایی ایران، آتش‌سوزی‌های هورالعظیم از 20 خرداد سال جاری به صورت روزانه با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای با توان تفکیک مکانی 250 متر و به صورت هر 5 روز یک بار با تصاویر ماهواره‌ای با توان تفکیک مکانی 10 متر مورد تحلیل و پردازش قرار گرفت.

بررسی‌های این سازمان نشان داد ظرف 2 ماه گذشته (از نیمه دوم خرداد ماه تا نیمه دوم مرداد ماه سال جاری) بیش از 4.800 هکتار از اراضی تالاب واقع در بخش عراق به صورت کامل، طعمه حریق و پوشش گیاهی آن دچار تخریب کامل شد، به طوری که این حریق از بخش غربی و مرکزی هورالعظیم آغاز و به مرور به مناطق شرقی تالاب و مرزهای ایران نزدیک شده است. از 9 تیرماه شدت آتش‌سوزی‌ها در منطقه به شدت افزایش یافت، ضمن آنکه از 24 تیرماه جاری در منتهی الیه جنوب شرقی منطقه و در مرز ایران نیز شاهد وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده بودیم.

پایش زلزله در تعامل با سازمان‌های بین‌المللی

دکتر علی صادقی نائینی، معاون توسعه کاربرد و خدمات فضایی سازمان فضایی ایران در گفت‌وگو با ایسنا ارزیابی آنومالی‌های دمایی منطقه‌ای و فرونشست زمین را از جمله حوزه‌های مطالعاتی این مرکز نام برد و افزود: در حوزه زلزله نیز با توجه به تعاملاتی که با سازمان‌های بین‌المللی داریم، در صورتی که رخدادهای لرزه‌ای رخ دهد، ما تصاویر ماهواره‌ای را دریافت کرده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهیم.

وی مشابه این عملکرد را در زلزله کرمانشاه در سال گذشته، زلزله کرمان و زلزله سفید سنگ استان خراسان رضوی عنوان کرد و ادامه داد: در این زلزله‌ها داده‌های مرتبط را دریافت و نواحی آسیب دیده را برآورد می‌کنیم، ضمن آنکه جابه‌جایی پوسته زمین را در راستای افقی و قائم مورد تحلیل قرار دادیم.

صادقی اضافه کرد: تجربه زلزله کرمانشاه به اندازه‌ای موفق بود که به عنوان یک نمونه موفق استفاده از فناوری فضایی در پایش زلزله در سایت آژانس فضایی اروپایی قابل دسترسی است.

فرونشست زمین

صادقی با اشاره به وقوع فرونشست در کشور، خاطرنشان کرد: در حال حاضر این ظرفیت در کشور وجود دارد که با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای به صورت ماهانه می‌توانیم میزان فرونشست زمین را با دقت میلی‌متری گزارش دهیم.

معاون سازمان فضایی اظهار کرد: بر اساس داده‌های به دست آمده از سال 1394 تا کنون در دشت ورامین و مناطقی غربی و جنوب غربی حدود 20 سانتی‌متر فرونشست داشته است.

وی با بیان این‌که میزان فرونشست در اطراف تهران شدیدتر است، افزود: گزارش‌های مرتبط با این پدیده، تهیه و برای نهادهای مرتبط مانند سازمان مدیریت بحران و شرکت ملی گاز ارسال شده است.

صادقی در عین حال تاکید کرد: رصد فرونشست زمین از جمله حوزه‌هایی است که اعتقاد داریم بخش‌های خصوصی وارد شوند و بسترهای لازم برای حضور این بخش مانند دانش فنی و داده‌های آن موجود است.

بررسی آنومالی‌های دمایی با فناوری‌های ماهواره‌ای

معاون توسعه کاربرد و خدمات فضایی سازمان فضایی ایران با تاکید بر اینکه مطالعه آنومالی دمایی مطالعه پیچیده‌ای است، توضیح داد: داده‌هایی ماهواره‌ای از دما ناشی از دمای زمین و هوا است و در صورتی که در ناحیه‌ای حریقی اتفاق بیفتد، از آنجایی که دارای دمای بسیار بالایی است، ما می‌توانیم به طور دقیق محل حریق را اعلام کنیم.

صادقی با اشاره به جاری شدن سیل در گزنک و گزانه ناشی از سیل دماوند، ادامه داد: اینکه این آنومالی ناشی از دمای درون زمین است و یا تغییر دما است نیاز دارد که در سطح زمین ایستگاه‌های هواشناسی ایجاد شود تا دمای هوا را مورد تحلیل دائم قرار دهد و در کنار آن تصاویر ماهواره‌ای را قرار دهیم تا بتوانیم این رخداد را به تغییرات درون زمین نسبت دهیم و یا تغییرات اقلیم.

وی تمرکز مطالعاتی این سازمان را پایش حریق دانست و ادامه داد: آتش‌سوزی‌ها دمایی بالاتر از 300 درجه سانتی‌گراد دارد و ما با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای و بدون نیاز به ایستگاه‌های هواشناسی زمینی می‌توانیم محل دقیق آتش‌سوزی را تشخیص دهیم.

صادقی، آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم را از جمله رخدادهای حریق در سال جاری عنوان کرد و افزود: تعداد حریق‌های رخ داده در سال جاری تفاوتی با سال‌های گذشته نداشته است، ولی آنچه که حریق‌های سال جاری را حادتر کرد، آتش‌سوزی‌های تالاب هوالعظیم بوده است و در تابستان امسال روزی نبوده که حریق در این منطقه نداشته باشیم.

پایش ریزگردها با فناوری فضایی

معاون توسعه کاربرد و خدمات فضایی سازمان فضایی ایران با اشاره به راه‌اندازی سامانه پایش ریزگرد در این سازمان، خاطر نشان کرد: در این سامانه به صورت روزانه داده‌های منطقه‌ خاورمیانه را دریافت کرده و مورد تحلیل قرار می‌دهیم و وسعت و تراکم گرد و غبار را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم که داده‌های آن از طریق سایت سازمان فضایی در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد.

وی با تاکید بر اینکه داده‌های مرتبط با توفان‌های گرد و غبار از سال 1396 در این سازمان وجود دارد، یادآور شد: این داده‌ها نشان می‌دهد چه استان‌هایی بیشترین میزان روزهای گرد و غبار را داشتند.

به گفته این محقق از ابتدای سال جاری استان سیستان و بلوچستان بیشترین میزان تعداد وقوع گرد و غبار را در کشور داشته است.

صادقی با اشاره به وضعیت گرد و غبار در شهرهای شمالی کشور، توضیح داد: از ابتدای سال جاری 5 استان "گیلان"، "مازندران"، "گلستان"،‌"اردبیل" و "زنجان" توفان گرد و غبار نداشتند و یا سامانه‌ ما این توفان‌ها را کشف نکرده است.

وی با بیان اینکه در تهران توفان‌های گرد و غبار به ثبت رسیده است، ادامه داد: توفان‌های گرد و غبار جنوب غرب در استان خوزستان منشا خارجی دارد و توفان‌های گرد و غبار در استان‌های مرکزی منشا داخلی دارد.

ارزیابی فضایی دریاچه ارومیه

وی سنجش تراز آب دریاچه ارومیه از طریق تصاویر ماهواره‌ای را از دیگر اقدامات سازمان فضایی در حوزه رصد بحران‌های طبیعی نام برد و یادآور شد: اطلاعات به دست آمده نشان می‌دهد وسعت دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته تغییری نداشته، اما نسبت به دو سال گذشته شاهد کاهش وسعت این دریاچه هستیم.

صادقی با تاکید بر اینکه تراز سطح دریاچه ارومیه از 40 سال پیش تاکنون پایش شده است، خاطر نشان کرد: اما از ابتدای سال 95 تاکنون هر دو هفته یک بار مساحت این دریاچه مورد ارزیابی قرار گرفته است و بر اساس آخرین گزارش‎ مربوط به پایان شهریورماه سال جاری مساحت آن حدود هزار و 500 کیلومتر مربع برآورد شده است.

تصاویر ماهواره‌ای از تراز آب دریاچه ارومیه در روزهای 11 و 27 مهرماه سال جاری

معاون سازمان فضایی با بیان اینکه در مقایسه با مدت مشابه سال 95حدود 20 درصد وسعت دریاچه ارومیه کاهش داشته است، خاطرنشان کرد: فروردین و اردیبهشت ماه بیشترین سطح و شهریور و مهرماه کمترین سطح آب در این دریاچه وجود دارد. در فصل پاییز و زمستان نیز با توجه به بارش‌ها، سطح آب دریاچه بیشتر می‌شود.

وی از ارزیابی وضعیت تراز آب دریاچه‌های "مهارلو" و "بختگان" خبر داد و یادآور شد: در حال حاضر با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و با کمک فناوری سنجش از دور، در فواصل منظم این پایش انجام شده و سطوح آبی آنها استخراج می‌شود و بررسی‌ها نشان می‌دهد که این دریاچه‌ها از سال گذشته به طور کامل خشک شده‌اند.