بزرگنمایی:

تبسم مهر - رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور گفت:50 درصد مدارسی که به تعبیر افشانی رئیس اسبق سازمان نوسازی مدارس «بمب ساعتی بودند»، بازسازی شدند اما 50 درصد دیگر هنوز هستند.

خبرگزاری فارس - آموزش و پرورش: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور در سال 1354 به منظور «احداث، توسعه، ترمیم و نوسازی ساختمان مدارس، تهیه لوازم و تجهیزات مورد نیاز آنها و نیز تعیین معیارها و استانداردهای مطلوب فضاهای آموزشی و پرورشی»، در وزارت آموزش و پرورش تأسیس شد اما پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، این سازمان اقدامات مؤثری داشت و به عنوان بازوی عمرانی به ساخت و تأمین فضاهای آموزشی و پرورشی در سراسر ایران اسلامی و خارج از کشور پرداخت.
این سازمان در سال‌های اخیر در بحث مقاوم‌سازی ورود خوبی داشته است و با کسب دانش تخصصی «مقاوم سازی» توانست موفق به دریافت جایزه بین‌المللی ساساکاوا شود.
سازمان نوسازی مدارس کشور هم اکنون با رویکرد تخریب و بازسازی مدارس فرسوده، مکان‌یابی دقیق، علمی مدارس با افق دید بلند مدت، ایمن‌سازی مدارس و احداث و توسعه «مدارس سبز» مبتنی بر مدیریت سبز و با هدف فرهنگ‌سازی اهمیت مسائل زیست محیطی فعالیت می‌کند.
در ماده 2 قانون تأسیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، برخی وظایف شامل «انجام بررسی‌های لازم برای استقرار مدارس در مناطق مختلف کشور (مکان‌یابی مدارس)»، «بررسی و تهیه نقشه‌های ساختمان مدارس در هر منطقه متناسب با شرایط اقلیمی»، «تهیه برنامه برای ساختمان‌های مدارس» و «احداث بنای مدارس، توسعه، ترمیم و نوسازی مدارس موجود» است.
سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور به عنوان معاونت عمرانی وزارت آموزش و پرورش مشتمل بر حوزه ستادی در پایتخت و ادارات کل تابعه در 31 استان کشور است؛ برخی وظایف حوزه ستادی سازمان شامل تعیین ضوابط و استانداردهای فضاهای آموزشی و پرورشی، تعیین شیوه‌های اجرایی مؤثر در بازسازی فضاهای آموزشی مناطق آسیب دیده، تهیه برنامه‌های اجرایی برای تأمین فضاهای آموزشی و پرورشی، تهیه نقشه‌های ساختمانی و تأسیساتی فضاهای آموزشی و پرورشی، تنظیم پروژه‌های اجرایی و تنظیم پیش‌نویس و مبادله موافقت‌نامه طرح‌های عمرانی، تهیه الگوی توزیع اعتبارات متمرکز بین طرح‌ها و ادارات کل استان‌ها، تأمین تجهیزات و وسایل اداری، آموزشی، کارگاهی، آزمایشگاهی و رفاهی مورد نیاز فضاهای آموزشی، پرورشی و اداری از محل اعتبارات ملی و جذب و توسعه مشارکت‌های مردمی است.
به رغم تمام تلاش‌هایی که سازمان نوسازی مدارس کشور انجام داده است اما هنوز وضعیت تعدادی زیادی از مدارس کشور، نابسامان است و شاهد مدارس فرسوده، خشت و گلی و کپری هستیم از سوی دیگر، سیستم گرمایشی مدارس هنوز به شرایط مطلوب نرسیده است و همواره در فصل سرما، نگرانی از آتش‌گرفتن یک کلاس درس، تن‌ها را می‌لرزاند.
به سراغ مهراله رخشانی‌مهر رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور رفتیم و در خصوص وضعیت فضاهای آموزشی کشور به گفت‌وگو نشستیم.

فارس: در ابتدای انقلاب، چه تعداد مدرسه در کشورمان داشتیم؟
رخشانی‌مهر: سرانه فضاهای موجود آموزشی ما در سال‌های قبل از انقلاب 1.4 مترمربع بود؛ سرانه به معنای، مترمربع فضاهای موجود تقسیم بر تعداد دانش‌آموزان است.
فارس: عمر یک مدرسه از زمانی که ساخته می‌شود تا زمانی که قابل استفاده نیست، چقدر است؟
رخشانی‌مهر: وقتی می‌خواهیم یک ساختمان را طراحی کنیم، در محاسبات یک ضریب به نام ضریب N تعریف می‌کنیم و به N که عمر مفید است، عدد می‌دهیم؛ طبیعی است هرچقدر پول دهیم، آش می‌خوریم یعنی عمر مفید بنا را ما تعریف می‌کنیم.
طبیعتاً وقتی عمر مفید بیشتری می‌خواهید باید مصالح مرغوب‌تر و بهتری به کار ببرید و پول بیشتری هزینه کنید؛ بنابراین اینکه عمر مفید یک مدرسه چقدر است، باید بررسی کرد که عمر مفید را در طراحی، چقدر لحاظ کرده‌اند.
عمر مفید مدارسی که ما امروز تخریب و بازسازی می‌کنیم حدود 45، 50 سال است.
فارس: یعنی 5 تا 10 سال قبل از انقلاب ساخته شده‌اند؟
رخشانی‌مهر: در یک مقطعی تعداد زیادی مدرسه ساخته شد. 2500 مدرسه در سال‌های 53 به مناسبت جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی احداث شد یعنی می‌گفتند چون جشن 2500 ساله داریم، 2500 مدرسه می‌سازیم؛ بخشی از مدارس که تخریب و بازسازی می‌شود، همین مدارس 2500 ساله است.
فارس: مدارس از چه زمانی بر اساس آیین‌نامه زلزله ساخته شده‌اند؟
رخشانی‌مهر: اولین ویرایش آیین‌نامه زلزله در کشور سال 1367 تا 1368 تصویب و برای اجرا ابلاغ شد و معنایش این است که قبل از آن، آیین‌نامه‌ای ویژه ایران نداشتیم یعنی ممکن است مدارس بر اساس آیین‌نامه‌های کشور دیگر که با شرایط لرزه‌نگاری کشور ما همخوانی ندارد، ساخته شده‌اند.
آیین‌نامه زلزله چندین بار ویرایش شده است و امروز که مدرسه می‌سازیم بر اساس آخرین ویرایش می‌سازیم و در حقیقت آن مدارس که بر اساس ویرایش اول ساختیم را باید بر اساس ویرایش آخر به‌روز کنیم.
فارس: بعد از انقلاب اسلامی ایران، شرایطی فراهم شد که تعداد زیادی از دانش‌آموزان جذب مدارس شوند و روند مدرسه‌سازی رو به رشد بود؛ درباره این روند توضیحی می‌دهید؟
رخشانی‌مهر: ما بعد از انقلاب چند نقطه پیک مدرسه‌سازی داشتیم و اینها نشان‌دهنده نگاه ویژه حاکمیت و نظام به موضوع آموزش بوده است.
اولین پیک مدرسه‌سازی به اول انقلاب برمی‌گردد و این طرح هم تفکر شهید رجایی بود؛ شهید رجایی از قبل هم به حوزه آموزش و پرورش و وضعیت نابسامان فضاهای آموزشی اشراف داشت و ساخت و ساز فضاهای آموزشی را آغاز کرد و بعد از شهادت وی نیز این طرح با نام «مدارس طرح شهید رجایی» ادامه پیدا کرد.
در آن مقطع برای جبران کمبود مدرسه، فضای آموزشی زیادی ساخته شد؛ نقطه بعدی مدرسه‌سازی، سال 77 است و اولین بار جامعه خیرین مدرسه‌ساز کشور سال 77 اعلام وجود کردند و از آن زمان خیرین مدرسه‌ساز خیلی مدرسه ساختند که در حال حاضر 20 درصد مدارس کشور را خیرین ساختند و اکثریت برای سال 77 به بعد است و نقطه بعد هم تصویب اعتبار برای مقاوم‌سازی، تخریب و بازسازی مدارس است.
مدارس ما نسبت به مدارس اول انقلاب متفاوت است؛ در آن مدارس عمدتاً امکاناتی پیش‌بینی نشده بود اما الان برای مدارس آزمایشگاه، سالن ورزش، نمازخانه و کتابخانه پیش‌بینی می‌شود.
فارس: ابعاد هر کلاس درس بر اساس استاندارد چقدر باید باشد؟
رخشانی‌مهر: در حال حاضر بر اساس «استاندارد 697»، هر کلاس درس 45 مترمربع است و در زمان قبل از انقلاب 45 مترمربع تعریفی نداشت؛ در حال حاضر سرانه دانش‌‌آموزی 5.2 مترمربع است و این در حالیست که جمعیت دانش‌آموزی رشد داشته است.
ما اگر در ساخت و ساز کند بودیم و سرعت کافی نبود حتماً عقب می‌ماندیم و سرانه 5.2 مترمربع نشان می‌دهد که سرعت خوبی داشتیم.
فارس: زمانی که آقای افشانی رئیس سازمان نوسازی مدارس بود از اصطلاح بمب ساعتی برای فضای فرسوده مدارس استفاده کرد؛ بعد از آن، قانون مقاوم‌سازی، تخریب و بازسازی فضاهای فرسوده آموزشی تصویب شد اما الان هم فضای فرسوده داریم؛ آیا می‌توانیم از واژه بمب ساعتی برای مدارس فرسوده استفاده کنیم؟
رخشانی‌مهر: بعد از پیگیری آقایان افشانی، بوربور و رئیسی(رؤسای سابق سازمان نوسازی مدارس کشور)، 50 درصد مدارسی که به تعبیر آقای افشانی بمب ساعتی بودند، بازسازی شدند اما 50 درصد دیگر هستند.

فارس: یعنی بمب‌های ساعتی هنوز هستند؟
رخشانی‌مهر: بله. به همین دلیل بود که در برنامه ششم توسعه، 3 میلیارد دلار را از محل ذخیره ارزی مصوب کردند. در برنامه چهارم و پنجم توسعه، حساب ذخیره ارزی پول داشت و هنوز بود و به راحتی از آن بهره‌برداری شد ولی واقعیش این است که در برنامه ششم توسعه، ذخیره ارزی از محل ورودی نفت ندارد بلکه یک سری مطالبات است درباره کسانی که وام گرفتند و الان مطالبات خود را برمی‌گردانند و برای این هم آیین‌نامه‌ای نوشتند که محل برداشتش هم کاملاً متفاوت است.
عملا از محل این حکم برنامه ششم توسعه نتوانستیم بهره‌برداری و استفاده کنیم و آن 50 درصد مدارس را تخریب و بازسازی کنیم.
فارس: این 3 میلیارد دلار در چه مرحله‌ای است و اگر تخصیص یابد، سازمان نوسازی با آن چقدر پیش می‌رود؟
رخشانی‌مهر: به هر حال 3 میلیارد دلار عدد درشتی است و طبیعتاً بخش جدی از این مدارسی که باید تخریب و بازسازی شوند را می‌توانیم ساماندهی کنیم.
درباره بودجه‌مان بگویم که در سال جاری تخصیص 110 درصدی داشتیم و اعتبار ما 520 میلیارد تومان در لایحه سال 97 بوده و در لایحه سال 98 به رقم 1850 میلیارد تومان رسیده است و سازمان برنامه و بودجه برای حوزه ساخت مدارس غوغا کردند اما این اعتبار برای برطرف کردن نیازهای آنی و روزمره ماست و ما نمی‌توانیم با این پول و اعداد و ارقام آن تحولی که در ذهن شماست را ایجاد کنیم.
ما کمبودها را با این برطرف می‌کنیم مثلا جمعیت در جایی متمرکز شده است باید مدرسه بسازیم یا مدارس نیمه‌کاره را ساماندهی کنیم اما برای مدارس فرسوده با این اعداد و ارقام نمی‌شود کاری کرد.
یعنی باید یا برش خاصی در بودجه داده شود یا از محل حساب ذخیره ارزی به تعهدات عمل کرد یا شاید بتوان از صندوق توسعه ملی انجام شود که اذن رهبر معظم انقلاب را نیز نیاز دارد.
قبلاً اعتبار 3 میلیارد دلار در کمیسیون فرعی اقتصادی دولت مطرح شد و منوط به تصویب آیین‌نامه‌ای در هیأت دولت شد که این آیین‌نامه تهیه شده است و قرار است در کمیسیون اصلی اقتصادی دولت مطرح شود؛ در تلفیق بودجه هم بندی مصوب شد که 20 درصد از ورودی‌ها و موجودی حساب ذخیره ارزی به سازمان نوسازی مدارس در راستای 3 میلیارد دلار اختصاص یابد.

فارس: به ساخت مدارس طی سال‌های گذشته اشاره کردید اما در گوشه و کنار و در فضای مجازی از مدارسی می‌شنویم که بلااستفاده مانده‌اند؛ سؤالی در اذهان عمومی وجود دارد که چرا باید مدرسه‌ای ساخته شود که خالی بماند؟ و نکته دیگر این است که در برخی سخنرانی‌هایتان عنوان کردید که مدارس را نباید به بخش‌های دیگر داد؟ تکلیف این مدارس خالی چه می‌شود؟
رخشانی‌مهر: مدرسه‌ای که به دانشگاه پیام‌نور و دانشگاه آزاد می‌دهند که در روستا نیست؛ این مدرسه با زیربنای بالا در نقطه اصلی شهر است؛ بنابراین علی‌رغم اینکه دانش‌آموز در شهر است و می‌توان به مدرسه فرستاد، مدارس را به جاهای دیگر می‌دهند که ما مخالفیم.
در حاشیه شهر هم مدرسه‌ای نداریم که خالی باشد و ما حتی در حاشیه شهرها کمبود مدرسه داریم؛ به نظرم این مشکل تنها مسئله نوسازی مدارس نیست.
در بحث مکان‌یابی مدارس باید چند پارامتر را در نظر گرفت اول اینکه جمعیت فعلی است و مورد دیگر جمعیت آن منطقه در 50 سال آینده است؛ نکته بعدی دسترسی به خیابان اصلی است و خیلی از پارامترها در جانمایی مدرسه مؤثر است؛ البته خیلی از این موارد رعایت می‌شود اما به عنوان مثال در یک منطقه خشکسالی می‌شود و مردم روستا به شهر مهاجرت می‌کنند.
در یک زمانی در یک مدرسه 500 دانش‌آموز است اما چند سال بعد این دانش‌آموزان می‌روند، مدرسه را چه باید کرد؟ ما طرحی را با عنوان «مکان‌یابی مدارس ناظر بر تحولات جمعیتی 50 سال آینده» بر اساس سند زیرنظام و تجهیزات با کمک دانشگاه خواجه نصیر اجرا می‌کنیم؛ خروجی این طرح در بیاید، بخشی از مشکلات ما را کم می‌کند.
اما در یک روستا برای 5 یا 10 دانش‌آموز چه باید کرد؛ یک روش طرح روستا مرکزی است که دانش‌آموزان را با سرویس مدرسه به روستای دیگری می‌برند و درس می‌خوانند؛ اما برخی خانواده‌ها حاضر نیستند که فرزندشان را به مدرسه روستای دیگر بفرستند.
فارس: البته خود همین فرستادن دانش‌آموز به روستا یا شهر دیگر هم خطرات دارد و ما گاهگاهی خبر تصادف سرویس مدارس را می‌شنویم.
رخشانی‌مهر: خب شما بگویید چکار کنیم؟ باید کلاسی را بسازیم و بگوییم که حتی یک دانش‌آموز هم از تحصیل باز نماند و اگر چند سال بعد هم خالی ماند، ایرادی ندارد؛ یا مجتمع‌هایی را پیش‌بینی کنیم و سرویس ایاب و ذهاب در نظر بگیریم.

فارس: آموزش الکترونیک هم روش دیگری است که می‌توان پیش‌بینی کرد.
رخشانی‌مهر: بله، اما زیرساخت‌ها هم باید فراهم شود مشکل یک لپ‌تاب یا کامپیوتر نیست که به دانش‌آموز بدهیم؛ بحث تربیتی چه می‌شود؟ آموزش از راه دور برای دوره دانشگاه پیام‌نور اجرا شد که خوب هم جواب داد اما دانشجو پرورش یافته است.
فارس: سال‌هایی بحث معماری ایرانی ـ اسلامی مطرح شد یا مدارسی که حیاط مرکزی بود؛ چقدر این مدل از مدارس در کشور دنبال می‌شود؟ و همچنین مدارس بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش؟ اکثر مدارس کشور از ابتدای انقلاب 5 کلاسه بودند اما در سند تحول بنیادین 3ـ3ـ3ـ3 مطرح شده است و در فاز اول اجرای آن 3ـ3ـ6 پیش‌بینی شد و مجبور شدند بخشی از فضای مدرسه را تبدیل به کلاس درس کنند، برای این موضوع چه کردید؟
رخشانی‌مهر: همایش معماری ایرانی ـ اسلامی در این جهت برگزار می‌شود که ما با کمک دانشگاه‌ها در نظر داریم هشتمین دوره آن را در روزهای 12 تا 14 اسفندماه در یزد برگزار کنیم.
فارس: درباره مدارس بر اساس سند تحول بنیادین چه کردید؟
رخشانی‌مهر: 54 پروژه مجتمع آموزشی را در کشور اجرا می‌کنیم که به دلیل کمبود اعتبارات در مرحله‌ای نیمه‌تمام مانده‌اند؛ امیدواریم تا مهر ماه سال آینده بتوانیم یک تعدادی از مدارس را افتتاح کنیم.
فارس: آغاز ساخت این مدارس از چه سالی بوده است؟
رخشانی‌مهر: از سال 91 آغاز شده است.
فارس: موردی بوده است که افتتاح شود؟
رخشانی‌مهر: حدود 20 مدرسه از این تعداد افتتاح شده است.
فارس: به رغم اینکه بارها و بارها، گفتید که سیستم‌های گرمایشی مدارس حتی در مکان‌هایی که گاز نداریم، بخاری‌های استاندارد نفتی است اما تصاویری در فضای مجازی مشاهده می‌شود که از هیزم است.
رخشانی‌مهر: ما مدرسه‌ای نداریم که با هیزم گرم است؛ یک بخش آن شیطنت است. یک وقتی است که شوفاژ خراب می‌شود و معلم دسترسی ندارد که فردی را برای تعمیر بیاورد و از وسایل دیگری استفاده می‌کند که این موضوع پخش می‌شود.
فارس: همین چراغ والور در مدرسه غیردولتی موردی بود که به حادثه انجامید؟
رخشانی‌مهر: آن موضوع در مدرسه غیردولتی بود.
فارس: نمی‌توان گفت که مدارس غیردولتی به شما ربطی ندارد؟
رخشانی مهر: وزیر نمی‌تواند چنین حرفی را بزند اما ما می‌توانیم.
فارس: مگر کسی که می‌خواهد مدرسه غیردولتی تأسیس کند، از شما مجوز نمی‌گیرد؟
رخشانی‌مهر: یک سؤال، شما دارید رانندگی می‌کنید و گواهینامه هم نگرفتید و تصادف می‌کنید آیا باید به پلیس بگویند چرا به این فرد گواهینامه ندادید؟ اولا مدرسه اسوه زاهدان از ما مجوز نگرفته بود؟ 
فارس: آن مدرسه مجوز نگرفته بود اما در هر حال باید مدارس غیردولتی از شما مجوز بگیرد؟
رخشانی‌مهر: بله، مدارسی که از ما مجوز گرفتند، اگر استانداردهای ایمنی را نداشته است، تأیید نکردیم در برخی موارد مثل معماری، به آنها فرصت یکساله دادیم تا اصلاح کنند. در مدارسی که مجوز دادیم، پای نظارت ایستادیم. اما نظارت در حین فعالیت بر عهده نوسازی مدارس نیست.
فارس: چند وقت یکبار باید مدارس غیردولتی باید مجوز خود را تمدید کنند؟
رخشانی‌مهر: بستگی به مدارس دارد از یک سال تا 3 سال 
فارس: درباره ساختمان‌هایی بگویید که دیوار ندارند، حتی وزیر آموزش و پرورش به مدرسه‌ای اشاره کرده بود که گاو وحشی به یک دانش آموز در آن حمله کرده بود؟
رخشانی‌مهر: در مواردی شاهدیم یک مدرسه خشت و گلی که دیوارش هم خشت و گلی است، دیوار ریخته است؛ این مدارس در بحث تخریب و بازسازی جمع‌آوری می‌شوند.
فارس: چرا برخی مدارس سرویس بهداشتی ندارند؟
رخشانی‌مهر: مدرسه نو که می‌سازیم سرویس بهداشتی دارند؛ اینها مدارس قدیمی هستند که این امکانات را ندارند که البته باید جمع‌آوری شود. یا مدارسی داریم که سرویس بهداشتی آن خراب شدند که نیاز به تعمیر دارند.
فارس: درباره تجهیزات مدارس باید متناسب با سن دانش‌آموزان باشد، چقدر این موضوع رعایت می‌شود؟
رخشانی‌مهر: در حوزه دفتر فنی، همکاران ما کار می‌کنند که قبلا هم این موضوع بود؛ اما در برخی موارد یک سری خریدهای متمرکز بدون انجام محاسبات انجام شده است یعنی میز و نیمکت اضافه متناسب با یک دوره سنی خریداری شده است که به گروه سنی دیگری اختصاص داده شده است.یعنی میز و نیمکت برای دانش‌آموزان دبستانی به تعداد زیاد خریداری شده و در مدرسه متوسطه هم توزیع شده است. 

فارس: برای ساماندهی آن برنامه دارید؟
رخشانی‌مهر: ما تناسب تجهیزات را در مدارس جدید رعایت می‌کنیم اما تجهیزات جایگزین دیگر مسؤولیت ما نیست؛ ما مدرسه را می‌سازیم، تجهیز می‌کنیم و به آموزش و پرورش می‌دهیم و می‌گوییم خوب نگهداری کنید اما تعمیرات اساسی را انجام می‌دهیم در هر حال نگهداری خوب برنامه ماست.
فارس: معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزیر آموزش و پرورش از احداث زمین چمن و ساخت سالن صخره‌نوردی در مدارس خبر دادند، این موضوع در چه مدت عملی می‌شود؟
رخشانی‌مهر : باید اعتبار آن تأمین شود که حتما اجرا می‌کنیم.
فارس: ممنون که در این گفت‌وگو شرکت کردید.
انتهای پیام/