بزرگنمایی:

به گزارش خبرنگار علمی تبسم مهر ، ارسال پیام های فوری/ instant messages بعد از سیستم پیام کوتاه /sms اواسط دهه 90 میلادی به عرصه زندگی بشر وارد شد. سیستم پیام کوتاه از خط تلفن استفاده می کند و اولین پیام اس ام اس در دسامبر 1992 در انگلیس با این متن ارسال شد: کریسمس مبارک. 
همزمان با رواج تلفن های هوشمند، نرم افزارهای پیام رسان راهکاری برای مقابله با مشکل کاربران بودند: اس ام اس در بسیاری کشورها گران بود و وقتی سیستم اس ام اس در صدر قرار داشت. اپلیکیشن های پیام رسان مانند واتس اپ و کیک/kik (نرم افزار پیام رسان کانادایی) در سال 2009 وارد بازار شدند . 
حجم استفاده از سیستم اس ام اس در سال 2012 به اوج رسید؛ اما رقیب آن یعنی پیام رسان ها سال بعد توانستند برای اولین بار میزبان پیام های بیشتری از سیستم اس ام اس باشند. 
پیام رسان واتس آپ به تنهایی در سال 2015 روزانه 30 میلیارد پیام را در روز در سراسر دنیا منتقل کرد؛ در حالی که 20 میلیارد پیام در همان زمان با اس ام اس جابجا می شد. 
همزمان با ارائه اینترنت های سریع و بی سیم در بسیاری از بازارها، پیام رسان ها به سرعت به قطب های چندرسانه ای تبدیل شدند که کاربران به آسانی می توانستند با استفاده از آنها عکس، مقاله، ویدیوهای زنده یا ضبط شده یا هر نوع پیام دیگری ارسال کنند. 
امروزه پیام رسان های مختلفی در سطح دنیا یا کشورهای مختلف فعال هستند و هر کدام کاربرانی دارند، برای نمونه پیام رسان لاین که ابتدا در ژاپن توسعه داده شده 203 میلیون کاربر، پیام رسان وایبر 260 میلیون، و واتس اپ به عنوان شاخه پیام رسان شبکه اجتماعی فیس بوک یک میلیارد و 300 میلیون (آمار از صفحه ویکی پدیا) کاربر دارد. همچنین پیام رسان هایک/hike مسنجر که توسط هند توسعه داده شده و بیشتر در این کشور استفاده می شود 100 میلیون و پیام رسان کاکائو/kakao در کره جنوبی 49 میلیون کاربر دارد. 
بسیاری از این پیام رسان ها در سیستم های ott مخفف over the top system (برتر از هر سیستمی) تعریف می شوند، این سیستم ها امکانات زیادی برای کاربر فراهم می کنند. به طور کلی او تی تی ها دسته ای از اپلیکیشن ها یا نرم افزارهایی هستند که فارغ از سیستم عامل وسیله الکترونیکی در هر محیطی اجرا می شوند و به این دلیل به آن ott می گویند، البته نسخه های متفاوتی برای استفاده از این اپلیکیشن ها در سیستم عامل ویندوز، یا آی او اس یا اندروید وجود دارد ولی ویژگی اصلی این نرم افزارها این است که با اینترنت کار می کنند و از اساس نرم افزار آنلاین هستند و نه آفلاین. 
نرم افزار تلگرام که از حوالی سال 93 و بعد از فیلترینگ وایبر به اقامتگاه مجازی ایرانی ها، محل کسب و اطلاع رسانی فراوان و به موازات آن عرصه ای برای بعضی بداخلاقی ها و حتی اقدامات مجرمانه تبدیل شد، به دلایل مختلفی از جمله معرفی رمزارز گرام توسط این نرم افزار یا توافق نکردن مسئولان آن برای انتقال سرورها به داخل کشور اواسط اردیبهشت 97 فیلتر شد. همزمان وزارتخانه ها و نهادهای مرتبط به حمایت مالی و معنوی از پیام رسان های داخلی مانند سروش، بله، گپ و ایتا رو آوردند و کانال های خود را در پیام رسان تلگرام بستند و در این پیام رسان ها به اطلاع رسانی پرداختند. 
اما مدت زمانی بعد حمید فتاحی معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس هیات مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت خبر داد: این پیام رسان ها در مجموع 15 میلیون نفر کاربر دارند و احتمالا 5 پیام رسان باید از گردونه خارج شوند. از دیگر سو نتایج آخرین نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در خرداد ماه و حدود 1 ماه بعد از فیلترینگ تلگرام نشان داد 79 درصد از استفاده‌کنندگان پیام ‌رسان تلگرام، پس از فیلتر در تلگرام مانده‌ اند. 
فیلترینگ تلگرام به عنوان یک پیام رسان متن باز، با فناوری رایانش ابری و امکانات ویرایشی و ارسال محتواهای مختلف و حتی گفت وگوی آنلاین و بازگشت مجدد آن به مدد فیلترشکن ها، تعداد کم کاربران پیام رسان های داخلی به ویژه در مقایسه با نرم افزارهایی مانند تلگرام (حدود 45 میلیون کاربر ایرانی) و حتی واتس آپ، سوالات زیادی را پیرامون سرنوشت نهایی این پیام رسان پدید آورده است.
یک کارشناس فناوری اطلاعات روز سه شنبه در گفت وگو با خبرنگار علمی تبسم مهر در مورد این دو خصوصیت تلگرام یعنی متن باز و مبتنی بودن آن بر رایانش ابری توضیح داد: پیام رسان تلگرام نوعی پیام رسان متن باز بر اساس رایانش ابری است، متن باز یعنی منبع و کدهایی که تلگرام با آن نوشته شده روی اینترنت وجود دارد و برنامه نویس ها می توانند به آن دسترسی داشته باشند، از همین منابع بود که برنامه نویس ها توانستند هاتگرام و تلگرام طلایی را بنویسند. 
محمدحسین کاشی زاده افزود: فرهنگ متن باز این است که توسعه دهنده اصلی پیام رسان کدهای اصلی را در اختیار همه قرار می دهد ولی کدهای کانفیگ (پیکره بندی اصلی سیستم و اینکه روی سرورهای مختلف کار کند یا از چه مقدار هارد و رم و به صورت کلی چه مقدار زیر ساخت لازم دارد) را ارائه نمی کند. 

***توافقی که تلگرام زیرپا گذاشت 
وی در مورد سرورهای تلگرام گفت: سرورهایی که به عنوان سرورهای مرکزی یاد می شود، در انگلستان ثبت شده است، پیش از این بر اساس توافقی که با ایران شده بود قرار بود بخشی از سرورهای CDN به داخل ایران آورده شود، که این امر محقق شد و در زمانی سرعت تلگرام در ایران خیلی بالا بود، تا وقتی که تلگرام با ایران همکاری نکرد و سی دی ان/ CDN (شبکه توزیع محتوا یاcontent delivery network) در ایران خاموش شد. منظور از محتوا در این عبارت بیشتر محتوای حجیم؛ مانند ویدئو، صدا و پیام های زنده است. ضمن اینکه وقتی می گوییم تلگرام بر اساس رایانش ابری است، امکان دارد بخشی از داده ها در سرورهای داخل ایران باشد و بخشی در کشوری دیگر، مهم توافقی است که با مسئولان پیام رسان می شود تا بخشی از سرویس ها داخل کشور بیاید. 

***چرا رمزارز گرام عرضه نشد؟ 
وی در مورد تاخیر شش ماهه در راه اندازی رمزارز گرام نیز که قرار بود از ماه ژوئن (تیر/مرداد) راه بیافتد، توضیح داد: می دانیم بیشترین کاربران تلگرام داخل ایران بودند، بعد از ایران در روسیه، ترکیه، هند و ایتالیا کاربر دارد. ضمن اینکه تعداد 200 میلیون کاربری که گفته می شود تلگرام دارند درست نیست و در بهترین حالت حدود 150 میلیون نفر در جهان از آن استفاده می کنند که از این تعداد بیش از 45 میلیون نفر ایرانی ها یا کسانی هستند که با ایرانی ها ارتباط دارند، وقتی تلگرام در ایران و روسیه فیلتر شد به نظر می رسد صاحبان تلگرام مدل های ارائه یا سیاست اقتصادی خود را عوض کردند و حتی خود پاول دوروف نیز با انتشار چند توئیت اعلام کرد در حال بازنگری برای سیاست های عرضه ارز دیجیتال ویژه خود به نام گرام است. 
کاشی زاده افزود: پیام‌ رسان تلگرام توانست با جذب سرمایه 850 میلیون دلاری دیگری توسط عرضه اولیه ارزهای رمزنگاری‌ شده (ICO)، مجموع کل سرمایه‌ های اندوخته از این طریق را به مبلغ 1.7 میلیارد دلار برساند. البته هدف تلگرام جذب 1.2 میلیارد دلار بود که مبلغ بیشتری جذب کرد. این ارز به دو صورت؛ یعنی دعوت از تعدادی محدود سرمایه‌گذار بخش خصوصی (600 میلیون دلار) و عرضه به عموم مردم (600 میلیون دلار دیگر) که تنها مرحله اول انجام شد و در همین مرحله اول هم فروش آن به ایرانی ها ممنوع بود. حتی برای این کار ارز اولیه خود را برای افزایش سرمایه برای توسعه شبکه به حدود 80 نفر از ثروتمندان دنیا فروخت تا از محل درامد آن بتواند پلت فرم بلاک چین/block chain ویژه خود را توسعه داده و روی آن رمزارز مد نظر را ارائه کند. 
«در مجموع به نظر می رسد سیاست اعلام شده در حوزه ارز دیجیتال به این صورت اعلام شده که تلگرام حداقل 52 درصد از گرام را در اختیار خود نگه می‌دارد، 44 درصد را می‌فروشد و 4 درصد هم برای کارمندان خود نگه می‌ دارد. فیلترینگ تلگرام در ایران و روسیه به نوعی به تلگرام ضربه زد، در غیر اینصورت از نظر فناوری دلیل مشخصی برای تاخیر در عرضه این رمزارز نیست». 
وی در پاسخ به این سوال که آیا امکان فیلتر کردن رمزارز به تنهایی و به عنوان یکی از مولفه های این پیام رسان وجود ندارد؟ گفت: نه این امکان وجود ندارد؛ زیرا حتما رمزارز را در بخشی اصلی از مولفه ها قرار می دهد که یا باید کل پیام رسان را فیلتر کرد یا بخشی از آن را و در هر صورت این ارز به عنوان فعالیت اصلی این پیام رسان قرار خواهد گرفت. 

***ارائه رمزارز گرام در اکوسیستمی بزرگ تر 
مشاور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز با حساس خواندن این موضوعات دیدگاه شخصی خود را بیان کرد و گفت: مسائل طرح شده مهم ولی پاسخ دادن به آنها از جایگاه مشاور وزیر حساسیت دارد؛ لذا پاسخ بنده تنها یک دیدگاه شخصی است و لزوما نظر وزارت ارتباطات نیست. در مورد دلیل معرفی نشدن رمزارز گرام، به طور کلی رمزارزها وقتی ارزش پیدا می کنند که حتی المقدور در یک اکوسیستم بزرگ تبادل و از آنها استقبال شود و به ندرت نیاز به تبدیل به پول معمولی داشته باشند. برنامه تلگرام احتمالا آن است که در اکوسیستم بزرگ خودش چنین امکانی را فراهم کند. 
دکتر محمدحسین دوایی افزود: البته با توجه به امکان نداشتن خرید رسمی رمزارزها در ایران، ایجاد گردش مالی گسترده رمزارز گرام در کشور امکان موفقیت چندانی ندارد. البته اگر چنین امکانی وجود داشت، از منظر افزایش حجم نقدینگی مجازی در گردش حتما تبعات اقتصادی خودش را می داشت، اگرچه ممکن بود تا حدودی هم سبب تسهیل کسب و کارها بشود؛ مسائل مرتبط با پولشویی و فرار مالیاتی هم جزو تبعات منفی آن است. قطعا تا زمانی که سیاست کشور در قبال رمزارزها تبیین و اعلام نشود، نمی توان برای آینده برنامه ریزی درستی انجام داد. 

***مرتبط نبودن برنامه نویسان داخلی با متخصصان و شرکت های خارجی 
چرایی موفق نبودن پیام رسان های داخلی در جذب کاربران هم پرسشی است که کاشی زاده در پاسخ به آن اظهار داشت: ما به دلایل مختلف از جمله تحریم، شرایط اقتصادی یا فرهنگی، در مرز دانش فناوری اطلاعات نیستیم و با صاحبان و پدیدآورندگان اصل فناوری ارتباط نداریم، مثلا هرگز نمی توانیم با شرکت آمریکایی اوراکل/ oracle فعال در زمینه فناوری اطلاعات یا شرکت اس کیو ال/SQL شرکت نرم افزاری آمریکایی ارتباط بگیریم، در مجموع شرکت های مطرح فناوری اطلاعات هم یا در آمریکای شمالی یا اروپای غربی هستند که به دلایل مختلف مایل به همکاری نیستند. 
این کارشناس فناوری اطلاعات توضیح داد: از طرف دیگر پیام رسان ها باید مدام روزامد شده و از محتوای آن، امنیت و مولفه های جدید محافظت شود، نمی توان یکبار نوشت و پنج سال استفاده کرد. گروه های ایرانی توسعه دهنده پیام رسان ها به واسطه محدودیت های موجود نتوانستند مستقیم و غیرمستقیم ارتباط بگیرند، داده های خود را به روز کنند و با روش صحیح و خطا جلو رفتند و برای مدیریت و نگهداری پیام رسان در اندازه ملی دچار مشکل شدند. حتی شبی که تلگرام فیلتر شد، چند پیام رسان ایرانی از دسترس خارج شدند؛ زیرا کاربرها به یکباره افزایش یافت و این پیام رسان ها هرگز تجربه یک میلیون و دو میلیون کاربر واقعی را نداشتند که به صورت مداوم در شبکه مشغول به فعالیت باشند. 

***توانمندسازی گروه های برنامه نویس داخلی در دستور کار نبود 
«تلگرام در چهار تا پنج سال مسائل خود را حل کرد و از روز اول 200 میلیون کاربرد نداشت، با 700 هزار کاربر شروع کرد، ضمن این که هیچ وقت این شرکت مشکلاتی نظیر تحریم و منابع مالی و... را نداشته است و هر مشکل فنی یا اجرایی برای تلگرام پیش آید بلافاصله بهترین های این حوزه را استخدام کرده و یا با شرکت های اصلی صاحب فناوری در آمریکا ارتباط می گیرد؛ اما شرکت های ایرانی نمی توانند این کار را بکنند. از طرف دیگر پیام رسان های ایرانی تجربه نداشتند. تجربه ای که تلگرام در پنج سال کسب کرد، این پیام رسان ها در شش ماه می خواستند به دست آوردند و در نهایت با آزمون و خطا جلو رفتند؛ در حالی که ذائقه کاربران ایرانی با پیام رسانی بی نقص؛ مانند تلگرام آشنا شده بود و نمی شد با نرم افزار ساده ای که فقط نیاز اولیه اش را برطرف می کند جایگزین شود». 
کاشی زاده این موارد را دلایل ناکامی پیام رسان های داخلی برشمرد و گفت: یا باید وقت بیشتری به گروه های پیام رسان داخلی داده می شد، یا وقتی در حال مذاکره با صاحبان تلگرام بودیم، به صورت موازی گروهی ایرانی را همراه متخصصان تلگرام می کردیم تا دانش فنی و تخصص خود را به این گروه یا گروه های ایرانی آموزش بدهند. ضمن اینکه تلگرام در روزهای اولیه مذاکره کاربران زیادی نداشت و با کاربران ایرانی افزایش اعتبار یافت. 
این کارشناس و مشاور فناوری اطلاعات در پاسخ به این سوال نیز که آیا پیام رسان های داخلی می توانند با توسعه کسب و کارهای پایه موجب علاقه بیشتر کاربران شوند، اظهار داشت: پیام رسان ها می توانند با همکاری با سازمان های مختلف سرویس های دولت به مشتری/G to C یا کسب و کار به کسب و کار /B to B را روی این پیام رسان ها بیاورند و در این صورت فرد برای اینکه بعضی کارهای اداری خود را سریع انجام دهد، به طور خودکار از این پیام رسان ها استفاده خواهد کرد. 

***مدل اقتصادی پایدار؛ نقطه ضعف پیام رسان های داخلی 
دکتر دوایی نیز در مورد موفق نبودن پیام رسان های داخلی معتقد است: کلا پیام رسان های داخلی از نظر مدل اقتصادی پایدار دچار مشکل هستند. چالش اعتماد هم البته مطرح است و به مسئولان امر برمی گردد که باید زمینه چنین اعتمادی را برای مردم فراهم کنند. با توجه به امکان بالقوه پیام رسان های ایرانی برای ارائه خدمات برتر به مخاطبان حتما باید روی مدل کسب و کار پایدار تمرکز کنند. موضوعات فنی و فناوری هم چالش دیگری است که به اعتقاد من اگر دو عامل گفته شده حل شود، با تکیه بر خلاقیت جوانان مستعد ما این چالش هم قابل حل خواهد بود. 
وی در پاسخ به این سوال که چرا در این صورت پیام رسان تلگرام موفق بوده است، گفت: بنیانگذار تلگرام پیشاپیش بنیه اقتصادی بزرگی داشت و هدف میان مدتش افزایش کاربر در سراسر جهان بود. توسعه رمزارز جدید در این اکوسیستم بزرگ خیلی بیشتر از هزینه ای که کرده اند برای او آورده خواهد داشت.