تبسم مهر به نقل از ایسنا، «تشویق» از
وسایل و ابزار فوق العاده مهمی است که در تربیت، بهره بسیار از آن می‌توان
برد، عاملی است بسیار قوی برای به حرکت انداختن فرد و گاهی گروه‌ها، حاصل
تشویق ممکن است فایده‌ای برای آدمی نداشته باشد ولی همین که حس خودپسندی او
را اقناع می‌کند و به او اطمینان می‌دهد که عملش عاقلانه و مورد تایید
بوده است موجب دلگرمی و نشاط او می‌شود.
از طریق تشویق می‌توان از نیروی
یک فرد یا جامعه حداکثر فایده را برد و تمام خواسته‌های خود را با دست
دیگران برآورده ساخت. در تربیت، والدین می‌توانند با تشویق فرزند را به
کاری وا دارند که مورد نظر آنهاست و از کاری باز دارند که بدان راضی
نیستند.
شک نیست که والدین برای فرزند
خود چیز بدی را نمی‌خواهند، آنچه را که آرزو می‌کند در مسیر خیر و سعادت
اوست، ولی فرزند آن را درک نمی‌کند. بدین نظر محرکی چون تشویق و گاهی هم
تنبیه برای به حرکت در آوردن او به سوی هدف مورد نظر الزامی است. ما در
تشویق با تکیه بر نقطه‌ای مثبت که در فرزندمان یافته‌ایم او را به تلاش و
کوشش وادار می‌کنیم تا همان رفتار مثبت را تکرار کنند.
فرزندان هنگام عصبانیت احساس
می‌کنند که حقشان ضایع شده و والدین نسبت به آنها بی تفاوت بوده‌اند، در
این شرایط حتی پرخاشگری می‌کنند، اما والدین نباید این حرف‌ها را به دل
بگیرند و اصولاً ردشدن از کنار این رفتارها بهترین واکنش است.
تربیت فرزندان و اصولا پدر و
مادر بودن، وظیفه‌ای دشوار و حساس است. اگر فرزند شما در برابر ساده‌ترین
درخواست‌ها و معمولی‌ترین حرف‌های شما حاضر جوابی کرد، از سر لجبازی حرف
نزد، با سر جواب منفی داد و شانه بالا انداخت، چه کار می‌کنید؟
وقتی خواسته‌های فرزندان با نظر و
اقتدار والدین تعارض پیدا می‌کند، آنها احساس ناامیدی می‌کنند و استفاده
از واژه‌هایی که دیگران را عصبانی یا ناراحت می‌کند، به بچه‌ها احساس غرور
می‌دهد، اما با این حال نباید تمام رفتارهای گستاخانه آنها را، مبارزه طلبی
تلقی کرد.
متخصصان علوم تربیتی معتقدند یکی
از مؤثرترین راه‌ها برای آموختن رفتار درست به فرزندان، تشویق آنها هنگامی
است که مطابق نظر شما حرف می‌زنند یا عمل می‌کنند.
سن «نه گفتن»
سنین 15 ماهگی به بعد، اصولا
مشهور به سن «نه گفتن» است و کودکان تا 3-2 سالگی به نافرمانی و لجاجت متهم
می‌شوند. درحالی که این رفتار نشان دهنده سیر تکاملی فرزندان و واکنش
طبیعی برای کسب شخصیتی مستقل از والدین است.
البته در هنگام تلاش فرزندان
برای رسیدن به استقلال در این سنین، آنها با محدودیت‌هایی در توانایی خود
برای انجام بخشی از کارها روبه رو و در نتیجه دچار نوعی تضاد و تناقض
می‌شوند که این مسأله نیز به نوبه خود کودکان را دچار اضطراب می‌کند." کتاب
روانشناسی تربیتی، علی شریعتمداری
نباید بگذاریم فرزندان با لجاجت به خواسته خود برسند
اعظم عاشوری، فوق تخصص
روانپزشکی کودکان و نوجوانان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد:
والدین اصولا در سنین 15 ماهگی تا 3 سالگی فرزندان، آنان را بدخلق و لجباز
می‌خوانند. از این رو بهترین راهکار در این شرایط درگیر نشدن با کودکان و
ساده گذشتن از کنار مسائل است.
وی با تأکید بر این که در سنین
مذکور نمی‌توان با تحلیل و منطق با فرزندان کنار آمد، افزود: در صورت رفتار
مناسب والدین در این شرایط، نوع برخوردهای کودکان نیز به مرور زمان تغییر
می‌کند.
مشاور و مددکار اجتماعی نیروی
انتظامی گیلان با بیان اینکه فرزندان خواسته‌هایی داشته و خواهان تسلیم
والدین به انجام آنها هستند، را مسأله‌ای عادی دانست و گفت: اگر والدین
تسلیم رفتارهایی چون پای کوبیدن فرزندان برای رسیدن به خواسته‌های خود
شوند، بچه‌ها احساس می‌کنند راه رسیدن به هدف‌های شان از طریق همین
رفتارهاست و در این صورت دیگر نمی توان از فرزندان در این مورد ایرادی گرفت.
این فوق تخصص روانپزشکی کودکان و
نوجوانان تاکید کرد: نباید بگذاریم فرزندان با لجاجت به خواسته خود برسند،
در ضمن، مقابله با آنها نیز کار درستی نیست. در این شرایط بهترین عملکرد،
بی محلی نسبت به رفتارهای لجوجانه فرزندان است. در این شرایط کج خلقی‌ها
کاهش یافته و رفع می‌شود.
جریمه کودکان را با شکسته شدن خط قرمزها شروع کنید
عاشوری با بیان اینکه تنها باید
نافرمانی‌هایی در حد جیغ و داد کودکان را نادیده گرفت، تصریح کرد: اگر
بچه‌ها از حد خود فراتر رفته و شروع به زدن، پرت کردن وسایل، توهین و در
اصل شکستن خط قرمزها کردند، باید بدون توجه به سن، آنها را جریمه کرد.
وی ادامه داد: در هنگام جریمه،
باید فرزندانتان را در محلی مشابه قرنطینه که تاریک و ترسناک نبوده و در
عین حال امن باشد، به نحوی که با ماندن در آن محل، حوصله وی سر رود، قرار
دهیم و زمان ماندن در آن محل را هنگام قطع لجاجت، محاسبه کنیم. البته
بسیاری از والدین در این شرایط به پزشکان شکایت می‌کنند که در هنگام تنبیه
کودکان به این شیوه، آنها از محل بیرون آمده یا اینکه آن قدر جیغ و داد
می‌کنند که والدین نگران آنها می‌شوند. اما روانپزشکان توصیه می‌کنند
والدین در این شرایط باید در این محل را ببندند و به هیچ وجه نگران سرو
صدای زیاد آنها نشوند.
این فوق تخصص روانپزشکی کودکان و
نوجوانان اضافه کرد: عده‌ای از والدین نیز در هنگام تنبیه فرزندان خود در
شرایطی که از آنها ناراضی هستند، با عذرخواهی فرزندان روبه رو می‌شوند و در
این شرایط گاهی با عذرخواهی، از تنبیه آنها منصرف شده یا به تنبیه ادامه
می‌دهند.
عاشوری بیان کرد: توصیه می‌شود
جریمه فرزندان با گذشتن آنها از خط قرمزهای تعیین شده، باید حتما صورت
گیرد، حتی اگر فرزندان از عمل خود معذرت خواهی کنند.
مشاور و مددکار اجتماعی نیروی
انتظامی گیلان گفت: با عذرخواهی فرزندان می‌توان جریمه را کاهش داد، اما
باید توجه داشت عذرخواهی کلامی کافی نیست، بلکه باید در قبال آن از فرزندان
خواست برای جبران، کاری را انجام دهند.
تشویق فرزندان باید همواره 3 تا 5 برابر تذکرهای منفی باشد
وی با اشاره به این موضوع که
تشویق فرزندان باید همواره 3 تا 5 برابر تذکرهای منفی باشد، افزود: بسیاری
از لجبازی‌های فرزندان به این علت است که والدین در هنگام انجام رفتارهای
مناسب، فرزندان خود را تشویق نمی‌کنند. آنها نیز تشخیص نمی‌دهند که رفتار
مناسب چیست، بنابراین باید رضایت خود را در برابر رفتار صحیح فرزندانمان
نشان دهیم.
عاشوری خاطرنشان کرد: اغلب پیش
می‌آید که والدین متوجه دروغگویی فرزندان خود می‌شوند. البته به عقیده
کارشناسان این حالت بسیار طبیعی است. دروغگویی فرزندان همواره به یک صورت
نیست، گاهی آنها حرف‌هایی خلاف واقع می‌گویند و تخیلات خود را در قالب
داستان سرایی غیر واقعی بیان می‌کنند .
گاهی نیز دروغگویی فرزندان برای سرگرم کردن والدین است. در هر دو مورد،
والدین باید به خوبی به حرف فرزندانشان گوش دهند و حرف‌های خلاف واقع آنها
را به هر نحو اصلاح کنند.
هماهنگ عمل کردن والدین در تربیت فرزندان ضروری است
این فوق تخصص روانشناسی کودکان و
نوجوانان با اشاره به اینکه گاهی فرزندان برای جلب رضایت والدین دروغ
می‌گویند، تصریح کرد: گاهی والدین زمینه دروغگویی فرزندان خود را فراهم
می‌کنند. در شرایطی که مطمئن هستیم فرزندمان کار خلافی انجام داده است،
لزومی ندارد در آن مورد از وی سؤال کنیم تا او نیز به ما دروغ بگوید.
وی ادامه داد: البته جریمه کودکان با دروغگویی باید 2 برابر شود، هم به علت عمل خلاف انجام شده و هم به علت حرف‌های دروغ فرزندان.
عاشوری، با بیان اینکه بسیاری از
والدین نیز در هنگام واکنش به اعمال خلاف فرزندان خود، دچار اختلاف نظر
می‌شوند و آن را در حضور فرزندان بروز می‌دهند، هماهنگ عمل کردن والدین در
تربیت فرزندان ضروری است، والدین نباید فرزندان را در اختلاف نظرهای خود در
زمینه تربیت آنها دخالت دهند. در این شرایط، هرکدام که طرف مخالف محسوب
شود با واکنش فرزندان برای پناه گرفتن روبه رو خواهدشد. بنابراین باید
بی‌طرفانه فقط نقش گزارشگر را در اتفاق روی داده ایفا کند.
تشویق فرزندان باعث تقویت و پرورش رفتارهای مثبت می‌شود
وی گفت: والدین برای تربیت صحیح
فرزندان خود به یاد داشته باشند که هماهنگ عمل کنند، توجه لازم به رفتارهای
مناسب فرزندان داشته باشند، «بله» یا «نه» های خود را با اصرارهای کودک
تغییر ندهند، برای رفتارهای نامناسب حتما جریمه را لحاظ کنند و قوانین خود
را با اصرار کودک تغییر ندهند، قوانین تربیتی را برای فرزندان روشن کنند،
توقعات زیادی از فرزندان نداشته باشند، تشویق را بیشتر از تنبیه لحاظ کنند.
مشاور و مددکار اجتماعی نیروی
انتظامی گیلان در خصوص اصول تشویق و تنبیه، گفت: یکی از مهمترین و
کارآمدترین ابزارهای تربیتی، تشویق کردن است. از آنجا که کودک تمایل بسیار
زیادی به جلب توجه و تایید شدن دارد، به تشویق و تحسین واکنش مثبت نشان
می‌دهد و به او اطمینان خاطر می‌دهد که مورد توجه قرار گرفته است. از این
رو تشویق کردن، نه تنها موجب تقویت و پرورش رفتارهای مثبت می‌شود بلکه
آرامش و نشاط کودک را درپی خواهد داشت.
وی اضافه کرد: تشویق به جا و به
موقع باعث رشد اعتماد به نفس در کودکان می‌شود. تشویق بر خلاف تنبیه از
عوامل باز دارنده می‌باشد و از عواملی است که به کودکان نیرو می‌دهد. کودکی
که تشویق می‌شود از کار خود احساس رضایت می‌کند. اصولا تشویق در نهاد کودک
تاثیر فوق العاده‌ای دارد و او را به انجام کارهای نیکوتر و بهتر سوق
می‌دهد. اگر کودک با انجام دادن کارهای خوب مورد تحسین قرار گیرد به آن
کارها متمایل می‌شود و بر عکس .
این فوق تخصص روانشناسی کودکان و نوجوانان با بیان اینکه والدین باید در تشویق نکاتی را منظر قرار دهند، ادامه داد: علت تشویق باید برای کودک مشخص باشد، یعنی کودک شما باید بفهمد که به چه علت مورد تحسین والدین قرار گرفته است.
تشویق باید هر چند وقت یکبار و در برابر کارهای برجسته کودک باشد، نه به
صورت همیشگی و برای هر کاری زیرا در این صورت تاثیر خود را از دست می‌دهد و
برای کودک مثل رشوه گرفتن است نه پاداش .
همچنین به استعدادهای کودکتان توجه کنید اگر کودکتان در زمینه خاصی
توانایی دارد حتما آن را شناسایی کنید و با تشویق آن باعث ایجاد پشتکار و
میل به تمرین بیشتر او شوید.
تنبیه‌های قهری از بهترین روش‌های تربیتی کودک هستند
این روانپزشک در خصوص شیوه صحیح
تشویق و تنبیه کودکان، بیان کرد: تنبیه در لغت به معنی آگاه کردن و در
اصطلاح نوعی تحریک عاطفی از غیر راه مهرورزی و گاهی با خشونت و امری قابل
تشویق است. این تحریک که صورت هشدار و در نهایت نتیجه بازدارندگی از انجام و
ادامه یک عمل را دارد ممکن است به‌صورت نشان دادن حالت نارضایتی و غم و
اندوه و تأسف از عمل باشد و یا به‌صورت وارد آوردن ضربه بر بدن با دست یا
با وسیله‌ای دیگر. همچنین ممکن است به صورت اجرای برنامه‌ای آزاردهنده باشد
بدین گونه که او را از شیی مورد علاقه‌اش محروم کرده و از دستیابی به هدف
دوست داشتنی او را باز دارند.
وی اضافه کرد: فرزند تنبیه را
برای خود، برخوردی ناروا می‌شناسد و آن را برای خود هشدار یا خطری به‌حساب
می‌آورد. تنبیه همه گاه بدنی نیست در موارد بسیار می‌تواند صورت اخلاقی،
روانی و عاطفی داشته باشد، این سخن بدان خاطر است که برخی از والدین و
مربیان تصور دارند که تنها با چوب و فلک و شلاق باید فرزند پیش رفت کند و
فرزند حتما باید کتک بخورد تا آن کار تنبیه به حساب آید.
عاشوری بیان کرد: باید توجه
داشته باشید که تنبیه‌های قهری و راهنمایی به دور از نصیحت، از بهترین
روش‌های تربیتی کودک هستند. برای مثال اگر کودکی رفتار ضد ارزشی از خود
نشان داد، والدین بدون اینکه از تنبیه بدنی استفاده کنند می‌توانند با
روش‌های قهری مانند محرومیت کودک از چیزهایی که به آن علاقه دارد استفاده
کنند .
بهترین روش تربیتی در نوجوانان، برقراری رابطه دوستانه است
مشاور و مددکار اجتماعی نیروی
انتظامی گیلان خاطرنشان کرد: در نوجوانان نیز بهترین روش تربیتی، برقراری
رابطه دوستانه است طوری که فضایی آماده باشد تا فرزند مشکلات خود را به
والدین بگوید و پدر و مادر با مشارکت فرزند و بدون تحمیل نظر خودشان
راه‌هایی برای رفع مشکل پیش روی او بگذارند.
وی اضافه کرد: از نظر تربیتی
تنبیه وسیله‌ای است حساس و خطرناک و باید سعی شود تا حدود امکان آن را به
کار نگیرند، مگر آنگاه که فرد در مسیر لغزش و انحراف باشد و سد راه او جز
از آن طریق امکان‌پذیر نباشد و یا می‌خواهیم طفلی را به راه صلاح آوریم و
شیوه‌ای جز این شیوه در اختیار نباشد. آنگاه که از تنبیه برای اصلاح و
بازداشتن فرد از کاری استفاده می‌شود باز هم باید اندیشید و از روی حساب
باشد. درباره کیفیت و میزان و شیوه عمل باید فکر کنید که صدمه جدیدی بر
کودک وارد نیاید و وضع او را از بد، بدتر نکند.
این روانپزشک گیلانی با بیان
اینکه در طول زندگی همه رفتارها و عملکرد کودکانمان مناسب و مورد رضایت ما
نیست، گفت: گاهی رفتارهایی از کودکانمان سر می‌زند که لازم است با آن
برخورد جدی صورت گیرد اما نکته مهم این است که چگونه باید کودکان را از یک
عمل باز داشت. کودکان باید بیاموزند که کردارشان توام با نتایج و عواقبی
است. بدون این عواقب کودکان افرادی خودخواه بار می‌آیند و این وظیفه والدین
است که به یک کودک بیاموزد که شخصی مهربان، منصف، صادق و درستکار باشد. از
آن‌جایی که بیشترین یادگیری کودکان از طریق الگوها و نمونه‌هاست اینکه ما
از به کار بردن کلمات خشن و تنبیه‌های غیر انسانی استفاده نکنیم، بسیار
حایز اهمیت است.
وی اضافه کرد: مرزها و
محدودیت‌هایی را مقرر کنید. والدین باید بدانند که چه نوع محدودیت‌هایی ختم
به چالش همیشگی و دائمی کودک می‌شود. والدین لازم است به حرف خودشان عمل
کنند آنچه که حالا خوب و پسندیده نیست فردا و پس فردا هم نباید پسندیده
باشد. هیچگونه انحرافی از مقررات نباید داشته باشید و الا کودک گیج و سردر
گم می‌شود.
تنبیه باید متناسب با عمل باشد
مشاور و مددکار اجتماعی نیروی
انتظامی گیلان با تاکید بر اینکه تنبیه باید متناسب با عمل باشد، افزود:
تنبیه‌های کوچک برای بدرفتاری‌های کوچک و تنبیه‌های بزرگ برای بی ادبی‌های
بزرگ باشد، خونسرد و آرام باشید، والدین باید بسیار تلاش کنند که تعادل خود
را از دست ندهند زیرا ممکن است حرف‌ها و یا کارهایی انجام دهند که در
آینده ختم به پشیمانی گردد. از همه اینها گذشته آنها فقط کودک هستند و
کودکان اشتباهات زیادی مرتکب می‌شوند و البته گاه ارتکاب این رفتارها صرفا
برای آزمایش اطرافیان است.
وی ادامه داد: امتیازات و حقوق
ویژه را قطع کنید، اگر فرزندی کاری بسیار ناشایست را انجام داد، امتیازات
خاصی مانند حق تماشای تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری و ... را از او سلب
کنید، مدت تنبیه از روی میزان نادرستی عمل انجام شده مشخص می‌شود. «تذکر
دادن»، برخی از اشتباهات در حد تنبیه نیستند بلکه لازم است به کودک اخطار
داده شود که اگر به این رفتار ادامه دهد تنبیه خواهد شد. اطمینان حاصل کنید
که به طور واضح و با لحنی قاطع به کودک تذکر داده‌اید که اگر ادامه دهد
تنبیه‌اش خواهید کرد مثلا اگر کودکتان موقع صرف شام خودسری می‌کند به او
بگویید که اگر ادامه دهی تو را به اتاق انزوا خواهم برد و اجازه شام خوردن
دسته جمعی را نداری. اطمینان حاصل کنید که متوجه تذکر شما هست و گرنه در
آینده هم، شما را جدی نمی‌گیرد.