بزرگنمایی:

تبسم مهر - رئیس موسسه تحقیقات آب با تاکید بر اینکه مخالف گفتن واقعیت‌ها به جامعه نیستیم، گفت: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس مبنی بر تنش آب، مبنای علمی مشخص و قوی ندارد.

خبرگزاری مهر ؛ گروه جامعه - محسن پورعرب: دی ماه سال جاری مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طی گزارش آخرین وضعیت آب شرب در کشور از جنبه‌های مختلف را بررسی کرد. بر اساس این گزارش در تابستان سال 1397 به دلیل کاهش بارشها در سال آبی 1397-1396 و برخی دلایل دیگر، مناطق زیادی از کشور تحت تنش آب شرب قرار گرفت. در این تابستان جمعیت شهری و روستایی بالغ بر 36 میلیون نفر (معادل 46 درصد جمعیت کشور) تحت تنش آب شرب قرار گرفت.
این گزارش در ادامه افزوده که پیش بینی‌ها حاکی از آن است که با فرض ادامه روند موجود، در سال 1400 جمعیت تحت تنش آب شرب به 80 درصد جمعیت کل کشور می‌رسد. مسئله قابل تاملی که به نظر می‌رسد به دور از واقعیت باشد. چرا که اگر با چنین فرضیاتی وضعیت آبی کشور در سال 1400 پیش بینی شود بدون شک کشور دچار بحران‌های عدیده ای خواهد شد. به همین منظور گفتگویی را با دکتر مرتضی افتخاری، رئیس موسسه تحقیقات آب کشور داشتیم تا ابعاد مختلف این گزارش را بررسی کنیم. افتخاری معتقد است که شاخص‌های اندازه گیری و روشهای استفاده شده در این گزارش مبنای علمی مشخص و قوی ندارد. بنابراین مطرح کردن مواردی نظیر اینکه 80 درصد جمعیت کشور در سال 1400 دچار تنش ابی خواهند شد از پایه بی اساس است. در ادامه برخی از نکاتی که وی درباره این گزارش مطرح کرده است را می‌خوانید.
سه اشتباه بزرگ!
مرتضی افتخاری با اشاره به پژوهش فوق اظهار داشت: اولین نکته ای که باید به آن اشاره کرد، استفاده از واژه آب شرب در این گزارش است. بهتر بود که به جای آب شرب از آب شهری و روستایی استفاده می‌شد چراکه زمانی که از آب شرب استفاده میکنیم، خوانندگان گمان میکنند منظور آب شرب نوشیدنی است. در حالی که در اینجا منظور آب شهری و روستایی است که شامل آب بهداشت، شرب و ... می‌شود.
دومین نکته ای که در این گزارش حائز اهمیت است مربوط به جدول تنش آبی است که جدول شماره 6 است. در این جدول سه وضعیت زرد و نارنجی و قرمز تعریف شده است. در این جدول شاخص، پیک مصرف در تابستان مدنظر قرار گرفته است. از طرفی جمعیتی که در این جدول تحت تنش آبی قرار گرفته را هم معطوف به همان بازه زمانی تابستان در نظر گرفته است. با این شرایط این نوع شاخص گذاری ایراد دارد. از طرفی این نوع شاخص گذاری به منبع مشخصی ارجاع داده نشده که الگوی مشخصی را معرفی نماید. کافی است برخی از این اعداد و ارقام ذکر شده را بالا و پایین کنیم، آنجاست که این جدول دچار تغییرات زیادی خواهد شد. لازم به ذکر است که تمامی شهرها در یک بازه زمانی مشخص پیک مصرف آب را نخواهند داشت و اینکه پیک مصرف در تابستان در کل روزها اتفاق نخواهد افتاد. بنابراین اینکه بخواهیم این شاخص‌ها را به کل روز و ماه و بعد کل کشور تعمیم دهیم دچار اشتباه شده ایم.
نکته سوم مربوط به پیش بینی تنش‌های آبی برای سال 1400 است. بر اساس شاخص‌های سال آبی 97 – 96 سال آبی 1400 نیز پیش بینی شده است. اول اینکه در این گزارش روش این پیش بینی توضیح داده نشده است. دوم اینکه ممکن است در سال 1400 ما دچار خشکسالی نباشیم و وضعیت ترسالی خوبی داشته باشیم. بنابراین اگر برای سال 1400 پیش بینی شرایط بحرانی را میکنیم، خوب است که سناریوهای خوش بینانه را نیز مدنظر قرار دهیم. در نظر بگیرید که همین سال آبی کنونی در سال‌های آینده تکرار شود. آیا باز هم این حد از تنش آبیی که پیش بینی شده است را خواهیم داشت؟ ذکر این نکته حائز اهمیت است که شاخص اندازه گیری تنش آبی در سال 1400 در این گزارش موضعی، مقطعی و لحظه ای است که این نوع شاخص گذاری دچار اشکال است.
واقعیت‌های گفته شده مبنای علمی ندارند
افتخاری در پاسخ به این سئوال که هدف چنین گزارش هایی در این مقاطع زمانی چه می‌تواند باشد؟، گفت: به نظر می‌آید که چنین گزارش هایی به دنبال کمک کردن به شرایط آبی کشور هستند، اما روش مناسبی را انتخاب نکرده اند. این گزارش یک سری نقاط قوت و یکسری نقاط ضعف به همراه دارد. با این حال اینکه بخواهیم با چنین گزارش هایی پیش بینی کنیم که در سال 1400 حدود 50 میلیون نفر یا 80 درصد جمعیت کشور دچار تنش آبی خواهند شد پیامدهای منفی فراوانی را در جامعه و افکار عمومی خواهد داشت. ما مخالف گفتن واقعیت‌ها به جامعه نیستیم اما واقعیت هایی که پایه علمی مشخصی و قوی‌تری داشته باشند.
لزوم تعیین توارن بین تولید و مصرف آب
رئیس موسسه تحقیقات آب نیز با تاکید بر این مسئله که باید بین تولید و مصرف آب یک توازن ایجاد شود، اظهار داشت: متاسفانه در شرایط کنونی روند مصرف از تولید سبقت گرفته است. تقریبا از تمامی ظرفیت‌های آبی کشور از جمله سد سازی و انتقال آب و انتقال حوضه به حوضه استفاده کرده ایم اما سیستم‌های مصرف هنوز تحت کنترل نیستند و به همان روش قدیمی در حال کار هستند. البته در برخی از مناطق اصلاح شده است. به عبارتی در حال حاضر دچار خشکسالی بین مصرف و تولید هستیم. مثل این میماند که پدر خانواده هرچقدر هم که درآمد داشته باشد به علت ولخرجی‌های اعضای خانواده بازهم دچار بحران مالی باشند. بنابراین اگر بخواهیم در آینده دچار بحران نشویم باید مصرف آب را مدیریت کنیم. در حال حاضر دچار بحران مصرف آب هستیم که اگر این بحران دیده نشود در آینده دچار بحران کمبود آب خواهیم شد.
وی همچنین با اشاره به این مسئله که روال کنونی تولید و مصرف آب باید اصلاح شود، تصریح کرد: اگر روال کنونی مصرف آب مدیریت نشود در آینده دچار مشکلاتی خواهیم شد. نه به این معنا که دچار بحران شویم اما قطعا دچار مشکلات عدیده خواهیم شد. باید مصرف آب را مطابق شرایط کشور کنیم. در حال حاضر میزان مصرف آب برابر با تولید آب کشوری نیست که شرایط کم آبی را تجربه می‌کند.
پازل 100 تکه ساماندهی مصرف آب
مرتضی افتخاری در ادامه در پاسخ به این سوال که مسئولیت ساماندهی مدیریت مصرف آب با چه کسی و چه نهادی است، بیان داشت: ساماندهی موضوع آب در کشور به مانند یک پازل 100 تکه است که شاید 30 تکه آن مربوط به وزارت نیرو باشد، اما مابقی آنها مربوط به سایر نهادهایی است که در موضوع آب دخیل هستند. قوه قضاییه و قوه مقننه در این مسئله نقشی مهم را می‌توانند ایفا کنند. به عنوان مثال در حوزه کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی نقش مهمی در سهمیه بندی آب زمین‌های کشاورزی دارد. باید آب را بر اساس ظرفیت‌های کشور اختصاص دهد. یا سازمان محیط زیست در جلوگیری از آلوده شدن آبها نقش به سزایی دارد که باید به شدت پیگیر باشند و اجازه ندهند آب‌های کشور به راحتی با پسماندها آلوده شوند. همانطور که اشاره کردم قوه مقننه می‌تواند با قانون گذاری در این حوزه نقش کلیدی را ایفا کند.
در برخی از کشورهای دنیا درباره تعدادی از رودخانه‌ها قوانین خاصی را وضع کرده اند. خوب چرا ما از چنین الگوهایی پیروی نکنیم. چرا امروز باید وضعیت رودخانه کارون این چنین باشد؟ در نتیجه مسئولیت ساماندهی مدیریت مصرف آب به نهادها و سازمان‌های متعددی مربوط می‌شود.
ضرورت اجرای برخی الگوهای مصرف
رئیس موسسه تحقیقات آب همچنین با تشریح این موضوع که استفاده از برخی روش می‌تواند به جلوگیری از مشکلات آبی در سال‌های آینده کمک کند، گفت: می‌توانیم در تمامی شهرهای کشور بخشی از منابع آب را به آب شرب نوشیدنی مردم اختصاص دهیم. تقریبا هر نفر در روز 5 لیتر آب شرب نوشیدنی نیاز دارد. با این شرایط میتوانیم منابع با کیفیت را به آب نوشیدنی اختصاص و در برخی از ایستگاه‌های مشخص به مردم تحویل دهیم. چیزی شبیه سیستم بسته بندی آب را می‌توان اجرایی کرد.
در حال حاضر در بندرعباس در فصل تابستان به دلیل برخی از مشکلات مربوط به کیفیت آب، تحویل آب شرب نوشیدنی با کیفیت در ایستگاه‌های مشخص به صورت خودجوش در بین مردم رایج شده است. یا در برخی از نقاط دیگر کشور منبع آب شرب نوشیدنی در منازل تعبیه شده است. اگر چنین الگوهایی در تمامی شهرهای کشور اجرایی شود آن موقع می‌توان آب سیستم لوله کشی را به سایر مصارف اختصاص داد. آبی که دیگر نیاز نیست با دقت بالا تصفیه شود. در این حالت کمک قابل توجهی به شرایط آبی کشور می‌شود و می‌توان از هدر رفت آب جلوگیری کرد. البته چنین روش هایی از نظر علمی ثابت شده و قابل اجرا هستند اما به نظر می‌رسد در شرایط فعلی کشور قابل اجرا نباشد چراکه منابع قابل توجهی را نیاز دارد.