بزرگنمایی:

تبسم مهر - شرح جامع جامع‌الالحان عبدالقادر مراغی به کوشش آرین رحمانیان به همت بنیاد فرهنگی هنری رودکی در سال 1397 منتشر شد.

به گزارش خبرنگار مهر ، عبدالقادر بن غیبی الحافظ المراغی به احتمال زیاد در بین سالهای 8 ـ 757 ق. در مراغه به دنیا آمد. مراغی نام خود را در کتابهای مقاصد الالحان و جامع الالحان، عبدالقادر بن غیبی الحافظ مراغی ذکر کرده است، اما نام و لقب او در منابع گوناگون به صورتهای مختلفی ذکر شده است. از جمله از وی با نامهای نظام الدین، کمال الدین، ابن غیبی و عبدالقادر گوینده نیز یاد برده شده است.
شاید بتوان گفت جامع الالحان مهمترین اثر مراغی باشد. این کتاب دائره المعارفی از قواعد و اصول موسیقی است که در یک مقدمه، دوازده باب و یک خاتمه گردآوری شده است. مقدمه جامع الالحان دارای پنج فصل است که در آن مراغی به تعریف موسیقی، کیفیت حدوث صناعت موسیقی، موضوع موسیقی، مبادی موسیقی و علت غایی فن موسیقی پرداخته است.
در باب اول، مراغی به تعریف صوت، تعریف نغمه و چگونگی تولید آن، چگونگی رسیدن صدای تولید شده به گوش و علت بمی و زیر صدا می‌پردازد. باب ثانی به بحث درباره تقسیم دستان‌ها مطابق شیوه ارموی، محاسبه بعد بقیه و تقسیم وتر به نغمات هفده گانه اختصاص داده شده است.
در باب ثالث مراغی درباره ابعاد یا فواصل موسیقایی، نسبتهای عددی آنها و روش محاسبه، اضافه کردن یک فاصله به فاصله دیگر، کم کردن یک فاصله از فاصله دیگر وعواملی که موجب تنافر می‌شوند می‌پردازد.
باب چهارم به بحث درباره انواع مختلف ذی الاربع ها(تترا کورد) و ذی الخمس ها(پنتا کورد) و چگونگی ترکیب آنها می‌پردازد. همچنین در این فصل نحوه به وجود آمدن دایره‌ها یا ادوار گوناگون مورد بحث آن قرار می‌گیرد.
باب پنجم چهار فصل دارد. در این چهار فصل مراغی به بررسی شیوه کوک کردن و به دست آوردن نغمه‌های گوناگون از وترهای مختلف عود می‌پردازد. در باب ششم مراغی انواع ادوار مشهوره یا دوازده مقام را تحلیل و بررسی می‌کند.
در فصل دوم این باب طبقات ادوار شرح داده شده است. در فصل سوم و چهارم باب ششم آوازهای شش گانه و شعبات بیست و چهارگانه مورد بررسی قرار گرفته اند. همچنین در این باب نظریات و اعتراضات قطب الدین شیرازی به صفی الدین ارموی مورد نقد قرار گرفته است.
باب هفتم دارای سه فصل است، فصل اول: در اشتباه ابعاد به یکدیگر، فصل دوم در بیان تشارک نغم ادوار با یکدیگر و فصل ثالث در ترتیب اجناس در طبقات ابعاد عظمی و ذکر اعداد آنها.
در باب هشتم که دارای سه فصل است، مراغی اسامی یونانی و عربی نغمه‌های ملایم را ذکر می‌کند. همچنین وی به ارتباط میان مقام ها، آوازها و شعبات و وجه تشابه و نزدیکی آنها می‌پردازد.
در باب نهم، روش‌های تقسیم در تارهای عکس و مستقیم، انواع کوکهای نامتعارف و قواعد نواختن وترهای سایر و راجع بررسی شده است.
باب دهم به انگشت گذاری‌های دشوار در عود، تعلیم خوانندگی، مرکب خوانی و سازشناسی اختصاص داده شده است.
بای یازدهم مبحث ایقاع یا ریتم است. این باب دارای چهار فصل است. مراغی در این باب به تعریف ایقاع و ارکان آن می‌پردازد. وی دورهای ایقاعی که در گذشته و زمان او به کار رفته می‌رفته را برشمرد و تشریح کرده است. در پایان این باب وی به شرح ادوار ایقاعی که خود او ساخته است می‌پردازد.
در باب دوازدهم موضوعانی مانند تأثیر نغمه‌ها و ادوار گوناگون بر حالا روحی و عاطفی انسان، اصابع سته و طریقه یا مدهای دستانی، انواع فرم‌های موسیقایی وماجرای سی نوبت مرتب که مراغی در ماه رمضان در دربار تبریز ساخته بود مورد بررسی قرار گرفته است.
خاتمه جامع الالحان دارای شش فصل است: مراغی در این خاتمه به موضوعات متعددی می‌پردازد. یکی از این موضوعات آداب اجرای موسیقی توسط اجراکنندکان است. مناسبت خوانی و اینکه در هر مجلس چه موسیقی، آواز و اشعاری باید انتخاب شود از دیگر موضوعات خاتمه جامع الالحان است.

در مقدمه علی‌اکبر صفی‌پور، مدیرعامل بنیاد رودکی آمده است: کتاب جامع الالحان عبدالقادر مراغه ای، یکی از مهمترین آثار موسیقیدان بزرگ و نامدار ایرانی است که در قرن هشتم می‌زیست. شاید بتوان عبدالقادر مراغی را آخرین موسیقیدان بزرگ تمدن ایرانی ـ اسلامی در فاصله بین قرن سوم تا هشتم هجری قمری دانست؛ دوره ای که در آن جهان اسلام به ویژه ایران در تمامی زمینه‌های علمی و فرهنگی به شکوه و عظمت بی نظیری دست یافت.
در حوزه موسیقی، سنت موسیقایی غالب در سرزمین‌های اسلامی از ترکیب چند سنت اصلی و سایر حوزه ها، از جمله فلسفه، ریاضیات، پزشکی، جغرافی و ... از دیگران بیشتر بود. فارابی به عنوان یکی از یکی از بزرگترین فیلسوفان جهان اسلام، در حوزه موسیقیایی عملی و نظری نیز یکی از قله‌های اصلی این سنت موسیقایی غنی بود. او با ترکیب نظریات موسیقایی یونان باستان با اصول نظری و عملی موسیقی ایرانی و عربی، پایه گذار جریان علمی ـ عملی بزرگی در موسیقی گردید که پس از وی توسط نظریه پردازان بزرگی چون ابن سینا، صفی الدین ارموی و مبارک شاه بخاری، قطب الدین شیرازی و عبدالقادر مراغی بسط و گسترش یافت. بنابراین عبدالقادر مراغی را می‌توان آخرین حلقه در سلسله موسیقیدان بزرگی دانست که طی پنج قرن، اصول نظری و عملی موسیقی را نه در ایران بلکه در تمامی سرزمین‌های اسلامی تدوین، تشریح و گسترش دادند. شاید بتوان اهمیت عبدالقادر مراغی و مهمترین اثر وی، یعنی جامع الالحان را نیز همین امر دانست. در حقیقت جامع الالحان مراغی چکیده نظریه و تجربه تمامی موسیقیدانان پیش از عبدالقادر است.
اهمیت مطالعه و پژوهش پیرامون چنین اثر سترگ و پربار نه تنها از لحاظ تاریخی دارای اهمیت است، بلکه برای شناخت و درک فرهنگ موسیقایی معاصر ایران و سرزمین‌های مجاور نیز بسیار ضروری است.