بزرگنمایی:

تبسم مهر - اعضای انجمن انرژیهای تجدیدپذیر معتقدند که ایران 5برابر آلمان پتانسیل استفاده از انرژی خورشیدی دارد و این فناوری می‌تواند به کمک خاموشی بیاید اما چالشهایی مانند خودتحریمی وجود دارد.

خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری، میترا سعیدی کیا : انرژی خورشیدی منحصر به فردترین منبع انرژی تجدید پذیر در جهان است و منبع اصلی تمامی انرژی‌های موجود در زمین به شمار می‌آید. این انرژی به صورت مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند به اشکال دیگر انرژی تبدیل شود. با توجه به محدود بودن منابع سوخت‌های فسیلی و مشکلات ناشی از احتراق این سوخت‌ها مانند آلودگی روز افزون هوا، استفاده از فناوریهای خورشیدی مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته و در حال حاضر کشورهای زیادی وجود دارند که به دنبال استفاده از نور خورشید برای تامین انرژی خود هستند.
در همین راستا در صدد بر آمدیم تا میزبان محمدحسن غفوری، سید محمد جواد موسوی و بهنام ترکاشوند از اعضای هیئت مدیره انجمن انرژی‌های تجدید پذیر ایران وابسته به اتاق بازرگانی در خبرگزاری مهر باشیم تا موضوع انرژی خورشیدی در ایران را مورد بررسی قرار دهیم.
بررسی پتانسیل ایران در زمینه استفاده از انرژی خورشیدی، اشتغالزایی ناشی از توسعه انرژی خورشیدی، بررسی چالشهای استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر خصوصا انرژی خورشیدی و ... از جمله موضوعات مطرح شده در این نشست بود که مجموع این گفتگو در دو قسمت منتشر می‌شود.
مشروح قسمت اول این نشست به شرح زیر است؛
* به گفته بسیاری از متخصصان، ایران از وضعیت خوبی در زمینه تابش خورشید برخوردار است و کشور ما ظرفیت بالایی برای بهره برداری از این انرژی دارد از این رو می‌خواهیم در خصوص پتانسیل ما برای استفاده از این انرژی خدادادی در مقایسه با سایر کشورهای دارنده این فناوری توضیحاتی ارائه دهید.
غفوری: تابش خورشیدی در بیشتر مناطق ایران حدود دو برابر کشوری مانند آلمان است. بیشترین تابش خورشید در کشور آلمان در جنوب آن است که برابر 1100 کیلووات ساعت بر متر مربع است. در حالی که کمترین تابش در ایران در استان‌های شمالی گیلان و مازندران است که از بیشترین تابش آلمان بیشتر است.

ترکاشوند: نه تنها تابش در ایران دو برابر آلمان است، بلکه مساحت کشور ایران حدود چهار برابر مساحت کشور آلمان است. کشور ایران دارای دشت‌های وسیع و مناسب برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی است؛ براحتی می‌توان گفت اغلب نقاط ایران ظرفیت استفاده از انرژی خورشیدی را دارد؛ حتی در مناطقی که کشاورزی و آب وجود نداشته باشد استفاده از این ظرفیت موثر است.
موسوی: در آلمان تاکنون حدود 40 هزار مگاوات سیستم‌های خورشیدی کوچک و بزرگ احداث شده است. تعداد سیستم‌های نصب شده به نزدیک 2 میلیون سیستم می‌رسد. تصور کنید که این تولید پراکنده چه تحرکی در بخش خصوصی این کشور بوجود آورده است. از طرفی آلمان برنامه دارد تا سال 2030، 65 درصد از برق مصرفی خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین کند.
*چه کشورهای دیگری هستند که ظرفیت خوبی برای استفاده از انرژی‌های خورشیدی دارند و تا کنون به چه میزان از بهره برداری در این زمینه دست یافته اند؟
موسوی: در انگلستان 12 هزار مگاوات ظرفیت خورشیدی نصب شده است. در کشورهای امریکای جنوبی نیز شاهد رشد زیادی هستیم. کشور شیلی تاکنون بیش از 2 هزار مگاوات ظرفیت خورشیدی نصب کرده است. در برزیل 1600 مگاوات خورشیدی و 12 هزار مگاوات ظرفیت بادی نصب شده است. در کشور هند، 34 هزار مگاوات ظرفیت بادی و 21 هزار مگاوات ظرفیت خورشیدی نصب شده است.
کشور همسایه ترکیه تاکنون 12500 مگاوات ظرفیت تجدیدپذیر بدون در نظر گرفتن برق‌آبی احداث کرده است و در پاکستان تاکنون 1845 مگاوات مجموع ظرفیت خورشیدی و بادی نصب شده است.
*در سال جاری در تابستان قطعی‌های برق داشتیم آیا می‌توان برای حل این مسئله، از انرژی‌های خورشیدی استفاده کرد؟ آیا انرژی خورشیدی می‌تواند به تامین برق در تابستان برای کاهش خاموشی‌ها کمک کند؟
ترکاشوند: ما تاکنون 5 نیروگاه خورشیدی در استان همدان احداث کرده ایم که ظرفیت مجموع آنها به 40 مگاوات می‌رسد. همانطور که می‌دانید بیشترین تابش خورشید و در نتیجه بیشترین تولید برق این نیروگاه‌ها در تابستان و در زمان پیک برق در روز، یعنی از ساعت 12 الی 15 بوده است. برق خورشیدی کمک زیادی به تامین برق در تابستان در این منطقه کرد.
غفوری: درباره انرژی بادی در ایران نکته بسیار جالب این است که انرژی بادی ایران چه در شرق کشور که معروف به بادهای 120 روزه سیستان است و چه در منطقه گیلان و منجیل و دشت قزوین، همگی از حدود خردادماه شروع می‌شود و اوج می‌گیرد و در کل تابستان بیشترین وزش باد را داریم. اگر منحنی تولید برق در نیروگاه‌های بادی قزوین و نیز شرق کشور که انجمن تهیه کرده را مشاهده کنید، متوجه می‌شوید که بیشترین تولید برق بادی در تابستان و مطابق با پیک مصرف برق در کشور بوده است. جالب است که این تولید برق از بعد از ظهرها شروع می‌شود و تا نیمه شب ادامه می‌یابد، یعنی می‌توان گفت که برق بادی، پیک دوم مصرف را در کشور پوشش می‌دهد.
ترکاشوند: باید دقت کنیم که در اوج گرمای تابستان، راندمان توربین‌های گازی در نیروگاه‌های حرارتی بدلیل گرمای هوا کم می‌شود. نکته دیگر اینکه ما نیروگاه‌های گازی نصب می‌کنیم بدلیل اینکه در ساعاتی از سال از پیک مصرف عبور کنیم که مطمئنا روش درستی نیست.
غفوری: انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر طرحی ارائه کرده است با نام« 98-1000». این نام به این معناست که تا تابستان 98، مجموع هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر به مدار بیاید. ظرفیت نصب شده فعلی تجدیدپذیر در کشور برابر 670 مگاوات است. این هدف گذاری البته با برنامه و درخواست هایی همراه است، از جمله عدم تاخیر در پرداخت بهای برق نیروگاه ها، براوردن شرایط اقتصادی مورد نیاز برای سرمایه گذاری مانند نرخ‌های خرید برق مناسب، تعدیل منطقی، جلوگیری از بروکراسی‌ها و ...
کل کسری برق در تابستان سال 97 برابر چهار هزار مگاوات بوده است که 700 مگاوات آن توسط نیروگاه‌های تجدیدپذیر شرکت‌های زیر نظر انجمن تجدیدپذیر تامین شد موسوی: کل کسری برق در تابستان سال 97 برابر چهار هزار مگاوات بوده است که 700 مگاوات آن توسط نیروگاه‌های تجدیدپذیر شرکت‌های زیر نظر انجمن تجدیدپذیر تامین شد. این میزان برابر با 20 درصد از کسری برق که باعث خاموشی‌ها بوده است، می‌شود.
* یکی از مزایایی که برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به آن اشاره می‌شود، ایجاد اشتغال است. انرژی‌های تجدیدپذیر در چه مراحلی اشتغال ایجاد می‌کنند؟
غفوری: اشتغال انرژی‌های تجدیدپذیر از فرایند مکان یابی، مطالعات فنی، مالی و اقتصادی آغاز می‌شود؛ مطالعات زمین، مطالعات شبکه، مطالعات خاک و ...
این مرحله را مهندسین مکانیک، سیویل، متخصصین جی آی اس و زمین شناسی و ... انجام می‌دهند. شرکت‌های مشاور مهندسی و مالی در این مرحله قرار دارند. این مرحله می‌تواند از 6 ماه تا یکسال به طول بینجامد.
سپس در مرحله احداث نیروگاه، پروسه حمل و نقل تجهیزات، عملیات تسطیح، رمینگ، کانال‌های برق، ساختمان پست، نصب سازه ها، نصب پنل‌ها و اینورترها، برق کشی، و ... همه از نیروی کار استفاده می‌شود. این مرحله حدود 6 ماه به طول می‌انجامد. در این مرحله بیشتر از تکنسین‌ها و کارگران استفاده می‌شود. پس از پایان دوره ساخت نیز مرحله بهره برداری قرار دارد که حداقل 20 سال زمان می‌برد. در این مرحله تکنسین‌های نیروگاه و نگهبان‌ها در نیروگاه‌ها کار می‌کنند و البته پرسنل اداری برای حسابداری، صدور صورتحسابها و دریافت بهای برق و ...
به اضافه اشتغالی که در تولید تجهیزات نیروگاه از پنل خورشیدی و اینورتر گرفته تا کابل و سازه و ترانس و ... ایجاد می‌شود.

*پس به طور حتم می‌توان گفت که استفاده از انرژی خورشیدی در کشورمان اشتغالزایی خوبی را به ارمغان می‌آورد. وضعیت اشتغالزایی از این طریق در کشورهای دارای این تکنولوژی چگونه بوده است؟
موسوی: در کشور چین نزدیک به 4 میلیون نفر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مشغول به کار هستند. در کشور آلمان حدود 330 هزار نفر در حوزه تجدیدپذیر اشتغال پیدا کردند. با توجه به اینکه می‌دانیم آلمان یک کشور پیشرفته در زمینه خودرو محسوب می‌شود و کل شاغلین این بخش 800 هزار نفر هستند، بنابراین عدد 330 هزار نفر شغل در تجدیدپذیر، عدد بسیار بزرگی است. در کشور برزیل نزدیک به 900 هزار نفر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مشغول به کار هستند. در هندوستان هم که به تازگی به این موضوع دست پیدا کرده‌اند، در سه سال اخیر توانسته 430 هزار نفر را مشغول به کار کند.
*میزان اشتغالزایی در ایران به واسطه انرژی‌های تجدیدپذیر چقدر است؟
در حال حاضر حدود 20 هزار نفر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مشغول به کار هستند؛ تعداد 200 شرکت فعال در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر بصورت مستقیم و تعداد بیشتری بصورت غیر مستقیم فعال هستند موسوی: در حال حاضر حدود 20 هزار نفر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مشغول به کار هستند؛ تعداد 200 شرکت فعال در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر بصورت مستقیم و تعداد بیشتری بصورت غیر مستقیم فعال هستند که انجمن در حال ساماندهی این شرکتها است. برخی از شرکت‌ها نقش مشاوره ای دارند، برخی پیمانکار یا تامین کننده تجهیزات هستند و برخی شرکت‌های سازنده نیروگاه و بهره بردار هستند. همچنین چندین شرکت تولید کننده تجهیزات انرژی‌های تجدیدپذیر نیز در کشور وجود دارند.
*در این پروسه چقدر از فارغ التحصیلان دانشگاههای خودمان و در چه رشته هایی استفاده شده است؟
موسوی: بیشتر افرادی که در پروسه راه اندازی نیروگاههای خورشیدی به کار گرفته می‌شوند از فارغ التحصیلان کشور در حوزه‌های مهندسی، برق، عمران، مکانیک هستند و همچنین حوزه‌های حسابداری، مالی، مدیریتی و ...
برای هر نیروگاه چندین موقعیت مکانی توسط متخصصین بررسی می‌شود و گاه نیاز به آزمایشگاههای تست خاک نیز وجود دارد که تکنسین‌ها این کار را انجام می‌دهند. در پروسه راه اندازی نیروگاهها و سامانه‌های خورشیدی اشتغال مستقیم و غیر مستقیم وجود دارد.
غفوری: درباره توانایی انرژی‌های تجدیدپذیر در ایجاد اشتغال باید گفت که این موضوع متاسفانه هنوز از دید دولت و سازمان برنامه و بودجه کشور پنهان مانده است. انرژی‌های تجدیدپذیر امروزه در جهان به عنوان موتور اشتغال و توسعه شناخته می‌شوند و یک فرصت برای دولتها هستند. انرژی‌های تجدیدپذیر از معدود زمینه هایی است که می‌تواند در تمام نقاط ایران و نه فقط در کلان شهرها، باعث ایجاد توسعه شود، زیرا خورشید نه فقط بر سر تهران و کلان شهرها، بلکه بر سراسر ایران می‌تابد، چه منطقه برخوردار باشد چه محروم. خیلی عجیب است که با توجه به بحران اشتغال در کشور و معضلات آن، دولت و سازمان برنامه هنوز به این پتانسیل پی نبرده اند و تلاش نمی‌کنند با تمام توان از آن استفاده کنند. برای مثال انرژی‌های تجدیدپذیر سهمی از تبصره 18 قانون سالانه بودجه ندارند. این تبصره مستقیما به موضوع اشتغال می‌پردازد.
موسوی: اشتغال در انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار با اهمیت است ضمن این که کالای استراتژیک برق تولید می‌شود، از طرفی اشتغال برای فارغ التحصیلان دانشگاه ها، تکنسین‌ها و کارگران در مناطق محروم ایجاد می‌کند و این یکی از بحث‌های مهم ما به شمار می‌رود.
*چرا موضوع اشتغال تجدیدپذیرها یا کلا توسعه تجدیدپذیر تاکنون مورد توجه دولت نبوده است؟ آیا به صرفه نبودن و داشتن دیدگاه غلط به این موضوع مشکل ایجاد کرده یا مشکل از توانمندی متخصصان داخلی است؟
غفوری: یکی از دلایل عدم توجه دولت به موضوع انرژی‌های تجدیدپذیر تصور آن است که انرژی‌های تجدیدپذیر گران هستند. دولت، برق تجدیدپذیر با قیمت متوسط 400 تومان بر کیلووات ساعت می‌خرد. در حالی که طبق محاسباتی که در انجمن انجام شده است، قیمت تمام شده یک کیلووات ساعت برق نیروگاه‌های فسیلی در ایران، بالای 700 تومان است. ولی بدلیل اینکه گاز بصورت تقریبا رایگان به نیروگاه‌ها داده می‌شود، و سپس یکبار دیگر نیز در خروجی نیروگاه ها، به برق یارانه داده می‌شود، برق با قیمت بسیار ارزان به دست مصرف کننده و به دست مسئولین می‌رسد و تصور می‌کنند که قیمت برق واقعا 70 تومان تمام می‌شود.
میزان یارانه انرژی که کشور ایران تخصیص می‌دهد طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی در جهان رتبه اول و برابر با 45 میلیارد دلار است. این رقم برابر بودجه عمومی کشور در سال جاری است. کشورهای جهان همه در یک دوران گذار، به سمت کاهش یارانه‌های انرژی پیش رفته اند و الان سال هاست که سیاست یارانه انرژی یعنی یارانه به مصرف انرژی به عنوان یک سیاست مخرب اقتصادی شناخته می‌شود.
*توسعه فناوریهای تجدیدپذیر که سهم عمده آن را فناوری خورشیدی بر عهده دارد، چقدر می‌تواند در توسعه مناطق محروم و روستایی کمک کند و چگونه؟
موسوی: اگر به موضوع اشتغال تجدیدپذیرها در مناطق محروم توجه شود، برای مثال اشتغال تجدیدپذیرها در استان سیستان و بلوچستان یا در استان کرمان، انرژی‌های تجدیدپذیر پتانسیل فراوانی برای توسعه این مناطق دارند. درخواست ما از دولت و از نمایندگان مجلس این است که به انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان یک فرصت بسیار مناسب برای توسعه مناطق محروم کشور توجه کنند و این فرصت را از دست ندهند. استانی مانند استان سیستان و بلوچستان، دارای پتانسیل فراوان انرژی بادی و خورشیدی است. چرا ما نباید این پتانسیل را به برق تبدیل کنیم و در کنار آن، باعث ایجاد توسعه و اشتغال شویم. استان سیستان و بلوچستان می‌تواند به قطب تولید برق تجدیدپذیر و هاب صادراتی برق تجدیدپذیر کشور تبدیل شود.
ترکاشوند: همه 5 نیروگاه احداث شده شرکت ما در استان همدان در مناطق روستایی و محروم بوده است و توانستیم در مرحله احداث و بهره برداری از نیروهای بومی کمک بگیریم و به نوبه خودمان موجب ایجاد اشتغال شویم. اغلب نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور، چه بادی و چه خورشیدی در مناطق روستایی و محروم احداث شده اند.
برنامه ما احداث 120 مگاوات نیروگاه خورشیدی بود که پس از احداث 5 نیروگاه، البته متوقف شد.

*چرا متوقف شد؟ در مسیر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر حتما چالش هایی هم وجود دارد. این چالش‌ها چه بوده اند؟
ترکاشوند: چالش اصلی ما مشکل پرداخت صورت حساب‌های تولید برق نیروگاه‌ها است. متأسفانه مسیر بودجه انرژی‌های تجدیدپذیر دارای فراز و نشیب زیادی است. این مسیر از وزارت نیرو شروع می‌شود، به هدفمندی یارانه‌ها می‌رسد و در نهایت سازمان برنامه و خزانه تا در نهایت به وزارت نیرو و ساتبا می‌رسد که صورتحساب‌ها پرداخت شود. در سال گذشته، پرداختها 6 ماه تاخیر داشتند؛ در سال جاری نیز نزدیک به شش ماه است که تاخیر داریم. با این روش سرمایه گذار چگونه باید سرمایه ای که گذاشته را بازگرداند.
در سال 96، 400 میلیارد تومان از این بودجه توسط سازمان برنامه پرداخت نشد و گفتند اوراق خزانه می‌دهیم. این دیرکرد باعث شد سرمایه گذار از طرح‌های توسعه منصرف شود و اعلام کرد هر وقت این مشکلات حل شد من توسعه را ادامه می‌دهم.
*موضوع نوسانات ارزی در ماه‌های اخیر احتمالا روی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تاثیر گذاشته است. لطفا در این باره نیز توضیح بدهید.
ترکاشوند: با افزایش نرخ ارز، هزینه سرمایه گذاری نیروگاه‌های تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌های فسیلی در کشور افزایش یافت، ولی نرخ‌های خرید برق همان نرخ‌های سابق است. مشکل دوم اینکه در صورتحساب هایی که برای فروش برق تهیه می‌شود، ضریب تعدیل نرخ‌های خرید برق برای ماه‌های متوالی با نرخ بانکی محاسبه می‌شد. یعنی مقادیر دریافتی کمتر از مقدار افزایش واقعی نرخ ارز بود. خوشبختانه بانک مرکزی در نامه ای جدید، اعلام کرده است که نرخ بین بانکی مبنای محاسبه ضریب تعدیل قرار گیرد که این مقداری از مشکل را حل می‌کند. به دلیل اینکه سرمایه گذاری ما یورویی بوده با توجه به نوسانات ارز درآمدمان نصف شد. قانون فیپا هم کمکی نمی‌کند. افزایش نرخ ارز به ما زیان می‌زند هم برای سرمایه گذار داخلی و هم خارجی.
ما مجوز فیپا را داریم و وزیر اقتصاد پای مجوز ما را امضا کرده است. همین الان، هم نرخ ارز در حال تغییر است و هم شرایط و قوانین. متأسفانه شرایط مساعد نیست و از بانک مرکزی هم هر لحظه و هر روز بحث جدید می‌شنویم. سرمایه گذار خارجی هنوز در شرایط تحریم با ما کار می‌کند و حاضر است با ما کار کند. اینکه می‌گویند تحریم داخلی یعنی همین. سنگ جلوی پای ما می‌اندازند و مشخص نیست که دلیل این سنگ اندازی‌ها چیست. اگر این چالش‌ها ادامه پیدا کند نمی‌توان به توسعه انرژی تجدید پذیر رسید. این مشکلات نشان می‌دهد که تحریم داخلی هستیم چون نمی‌توانیم در داخل همکاری کنیم.

*آیا توان متخصصان ما در حوزه فناوری تجدید پذیر به ویژه خورشیدی آنقدر هست که در صورت حمایت بتوانند تمام فرایندهای مربوط به این حوزه را در داخل کشور تولید و به بهره برداری برسانند؟
در حال حاضر در کشور ما به تجدید پذیر به عنوان یک صنعت فانتزی نگاه می‌کنند؛ این صنعت لوکس نیست، تولید برق است اما به دلیل این ناآگاهی که در بخشهای تصمیم گیر کشور وجود دارد، اجازه رونق این صنعت به ما داده نمی‌شود
موسوی: اگر بسترهای حمایتی فراهم باشد، شرکت‌های تولیدی با پتاسیل بالایی از نظر فنی و علمی داریم که می‌توانند در زمینه تولید فعالیت کنند. مشکل ما بیشتر بحث حمایت مالی و سیاستی است و نوسان هایی که کشور در آن درگیر است. در حال حاضر در کشور ما به تجدید پذیر به عنوان یک صنعت فانتزی نگاه می‌کنند. ما فریاد می‌زنیم که این صنعت لوکس نیست، تولید برق است. اما به دلیل این ناآگاهی که در بخشهای تصمیم گیر کشور وجود دارد، اجازه رونق این صنعت به ما داده نمی‌شود.
اگر این نگاه مانند سایر کشورها اصلاح و تمرکز از نیروگاههای فسیلی کمتر شود، ما توان داخلی و حتی تولید پنل و کلیه موارد مربوط به فناوری خورشیدی را داریم.
پایه اصلی تولید پنل‌های خورشیدی سیلیس است و ایران یکی از معادن غنی این ماده است. اما به صورت خام آن را صادر می‌کنیم. در خارج از کشور عملیات فرآوری روی این ماده انجام و تبدیل به پنل می‌شود. برای مثال اکنون می‌توان گفت که در زمینه سازه‌های مورد استفاده در سیستم‌های خورشیدی توانایی بالایی داریم.
از سوی دیگر ما برای گرفتن یک مجوز یک سال و نیم باید دوندگی کنیم. در حالی که قانونگذار برای اینکه سرمایه گذار درگیر این اداره و آن اداره نشود، بحث پنجره واحد و کمیته سرمایه گذاری استان را مطرح می‌کند که در این کمیته همه اداره‌های استان حضور دارند. جالب است که ما در این کمیته رفتیم اما باز خود اداره‌ها هم گفته اند باید در اداره ما هم بررسی صورت بگیرد. خود تحریمی که گفتیم همین‌ها است.
ادامه دارد...