بزرگنمایی:

تبسم مهر - گنجاندن کتاب «انسان و محیط زیست» به دروس 12 سال تحصیلی دانش آموزان گرچه نشان از حساسیت زیست محیطی و آینده کشور در آموزش و پرورش دارد اما ارائه این درس انتقادهایی را نیز به همراه دارد.

به گزارش خبرنگار مهر ، 29 دی ماه روز هوای پاک بود. در بهترین حالت در سال، حدود 20 روز در تهران هوای پاک را تجربه می‌کنیم. این وضعیت کمابیش برای شهرهای بزرگ نیز قابل استناد است. علاوه بر این کشور ایران با 4 بحران زیست محیطی مهم درگیر است که شامل بحران آب، خاک، هوا و تنوع زیستی و علیرغم این وضعیت نه تنها مردم عادی که حتی عمده مسئولان کشور هم با هیچ یک از این بحران‌ها آشنایی کافی ندارند و این را در تصمیمات آنها که منجر به تشدید این بحران‌ها شده و می‌شود نیز می‌توان شاهد بود.
از سال تحصیلی 96-97 موضوع محیط زیست در کتاب «انسان و محیط زیست» برای دانش آموزان پایه یازدهم دوره دوم متوسطه گنجانده شد و به چارت برنامه درسی 12 سال تحصیلی دانش آموزان راه پیدا کرد.
کتاب «انسان و محیط زیست» یک درس مشترک بین همه دانش‌آموزان پایه یازدهم است. هدف این کتاب، آموزش محیط زیست به دانش آموزان است تا بتواند نسلی آگاه و مدبر تربیت کند. در این کتاب به معرفی سرمایه‌های طبیعی پرداخته شده است و راهکارهای استفاده درست و حفظ طبیعت را آموزش می‌دهد.
این کتاب در هفت درس تهیه شده است که شامل: «آب، سرچشمه زندگی»، «خاک، بستر زندگی»، «هوا، نفس زندگی»، «انرژی، حرکت، زندگی»، «زباله، فاجعه محیط زیست»، «تنوع زیستی، تابلوی زیبای آفرینش»، «محیط زیست، بستر گردشگری مسئولانه» است. اما شاید مهمترین نکته درباره این کتاب، نحوه تدریس و پایه تحصیلی که در آن گنجانده شده باشد که مورد نقد فراوان است و باعث می‌شود این حرکت شایسته که نسل آینده را نسبت به محیط زیست آگاه کنیم، در محاق قرار بگیرد.
مهرداد حق شناس که دو سالی است این کتاب را تدریس می‌کند و اتفاقا تحصیلاتش را در همین رشته محیط زیست پشت سر گذاشته است، درباره رویکرد این کتاب و نقدهایی که به آن وارد است، به خبرنگار مهر گفت: یکی از مسائل جدی این کتاب این است که به بخش‌های جذاب محیط زیست کم پرداخته شده است. مثلا حیات وحش و ویژگی‌های رفتاری جانوران در حال انقراض که می‌توانست فصل جذابی برای دانش آموزان رقم بزند در این کتاب نیست و در تمام کتاب هیچ اسمی از یوزپلنگ ایرانی برده نشده و به عکسی از این گونه در حال انقراض در کتاب بسنده شده است.
وی ادامه داد: این کتاب می‌خواهد دانش آموز را با چالش‌های محیط زیستی که کشور با آن درگیر است، آشنا کند و به دانش آموز نگاهی محیط زیستی بدهد اما اتفاقا به دلیل رویکرد خیلی محافظه کارانه ای که نسبت به توسعه غیرپایدار همچون سد سازی و انتقال آب و صنایع و معادن و... داشته حداقل حساسیت لازم را هم به دانش آموز منتقل نمی‌کند.
این مدرس دبیرستان بیان کرد: مشکل اصلی دیگر این درس ارائه آن در پایه ای است که دانش آموزان درگیر کنکور و تست زدن و... هستند. در اغلب مدارس از معلم‌ها خواسته می‌شود که هر چه سریع‌تر درس را به پایان برسانند به صورت فشرده در یک ترم تدریس کتاب را تمام کند تا جلسات زیادی برای دانش آموزان آزاد شود و به درس‌های کنکوری بپردازند.
حق شناس اظهار کرد: علاوه بر این در اغلب مدارس از معلم خواسته می‌شود که امتحان این درس را به صورت صوری برگزار کنند و در این درس نمره مناسب به دانش آموزان بدون توجه به برگه امتحانی اختصاص بدهند.
به گفته وی 7 فصل این کتاب در عمل به گونه ای است که باید در کل سال تدریس شود و در این باره گفت: چون حوزه محیط زیست فیلم‌های آموزشی بسیاری دارد و سفر و کارگاه آموزشی و ... نیز می‌توان برای آن ارائه داد تا این درس را جذاب کند، اتفاقا درسی است که تدریس آن زمان بر است. اما خیلی از مدارس از معلم می‌خواهند در یک نیم سال آن را به پایان برسانند که همین مسئله باعث می‌شود کلاس فشرده و غیر جذاب و بدون استفاده از محتوای کمک آموزشی و نکات اضافه ضروری برگزار شود.
وی با بیان اینکه این کتاب محتوای آموزشی خوبی دارد و به 4 بحران محیط زیست ایران می‌پردازد، اضافه کرد: اما در بخش‌های زیادی از کتاب، محتوای آن کاربردی نیست. نکات کاربردی ساده را می‌شد یاد داد که به آنها اشاره ای نشده است و این نکات را حتما باید معلم ارائه کند که معلم هم چون معمولا معلم زیست شناسی است و نه معلم تخصصی محیط زیست عملا این اتفاق نمی‌افتد. جالب اینجاست که بیشترین فارغ التحصیل بیکار در کشور را در رشته محیط زیست داریم و آموزش و پرورش می‌تواند این افراد را جذب کند. معلم زیست شناسی از بسیاری از نکات این کتاب اطلاعی ندارد.
این معلم با بیان اینکه این درس را در دو مدرسه تدریس می‌کند و در نظرسنجی در هر دو مدرسه این درس جزء جذاب‌ترین درس‌ها از دید دانش آموزان بوده، گفت: همه جذابیت درس به دخالت دادن دانش آموز در فرایند تدریس و اضافه کردن نکات مهم توسط معلم است.
وی در پایان پایه تحصیلی پیشنهادی برای ارائه این درس را پایه هفتم یا هشتم عنوان کرد و گفت: محتوای این درس نیاز به پیش نیازهای سنگین و پیچیده ندارد که دانش آموز پایه هفتم و هشتم نتواند آن را درک کند و بهتر است به جای پایه یازدهم و به این صورت فشرده این درس در پایه دیگری تدریس شود. البته عموم متخصصان اعتقاد دارند آموزش محیط زیست باید از پایه ابتدایی شروع شود و هر چه پیش می‌رویم نگاه تخصصی‌تر شود.