چند روزی است که کلید کاخ سفید به دست جو بایدن دموکرات رسیده، آنهم پس از کش و قوس و جارو جنجال‌هایی که فضای سیاسی آمریکا را بیش از پیش مسموم کرد. دونالد ترامپ که این روز‌ها هر جا نام او برده می‌شود عنوان «رئیس جمهور سابق آمریکا» نیز به دنبالش می‌آید، تا آخرین لحظه از پذیرش حقیقت شکست در انتخابات 2020 سرباز زد، گواه این مدعا نامه ای است که در اتاق بیضی کاخ سفید برای بایدن به جا گذاشت.

ترامپ به هر ابزاری دست آویخت تا شائبه توطئه انتخاباتی در اذعان عمومی و مقامات فدرال موثر بیفتد، اما نه اتهام زنی و طرح دعوی و لابی‌های پشت پرده به داد او رسید و نه هواداران خشمگینی که از دیوار‌های ساختمان کنگره آمریکا، که به باور خودشان نماد دموکراسی این کشور است، بالا کشیدند. همه این تحولات که رسوایی عبارت بهتری برای توصیف آن است درست در جایی رخ داد که سردمدارانش مدعی هستند مهد دموکراسی دنیاست.

حال بایدن بر ویرانه‌های بجا مانده از ترامپ نشسته، ویرانه‌ای که در چهار سال به بار آمده بعید است به این آسانی قابل احیا باشد. برآیند واکنش سران کشور‌های مختلف به آغاز ریاست جمهوری بایدن در یک عبارت خلاصه می‌شود: از‌ این پس دنیا نفس راحتی می‌کشد. همان مفهومی که از زبان رئیس جمهور کره جنوبی شنیده شد «آمریکا برگشت».

حکایت ریاست جمهوری دلال 74 ساله‌ای که نوامبر سال 2016 بدون هیچگونه سابق کشوری و لشکری در میانه ناباوری دموکرات‌ها رئیس جمهور آمریکا شد، جالب توجه است. ترامپ که زمانی مدیریت هتل‌ها و کازینو‌ها را عهده دار بود، در انتخابات ریاست جمهوری 2016 برای مدیریت آمریکا آنهم به شیوه متفاوت قد علم کرد. آنچه در ژوئن 2016 بیشتر به یک شوخی شبیه بود در نوامبر همان سال به واقعیتی باور نکردنی بدل شد و ترامپ با رای مردمی کمتر از رقیب کهنه کار سیاسی خود راهی کاخ سفید شد.

پای ترامپ که به کاخ سفید رسید هر آنچه باراک اوباما طی 8 سال رشته بود، پنبه شد. گویی آمده بود تا هر آنچه توافق است را زیر پا بگذارد و همه چیز را از نو و به دلخواه خودش بنویسد البته این بار به نام دونالد ترامپ. شعار «اول آمریکا» پوشش خوبی برای سرپوش گذاشتن بر اقدامات خارج از عرف سیاسی رئیس جمهور وقت آمریکا بود.

نتیجه 4 سال تاخت و تاز افسار گیسخته ترامپ آمریکایی ویران از کرونا، بیکاری و رکود اقتصادی در داخل و تنش‌های بیشمار در خارج را روی دست بایدن گذاشته است. حالا بایدن آمده تا این بار او میراث ترامپ را براندازد درست همان کاری که او در سال 2017 با میراث اوباما کرد.

باور مقامات و صاحبنظران سیاسی بر این است که چالش دلهره آوری که دولت بایدن با آن روبروست می‌تواند ترکیبی از تهدیدات امنیت ملی و سیاست‌های حزبی باشد که این روز‌ها به شدت زاویه دار شده است. چاک هیگل، وزیر دفاع دولت اوباما تجربه این روز‌های بایدن و تیمش را برای یک دولت نوپا بی سابقه توصیف می‌کند. وی که سابقه همکاری با تیم بایدن و هریس را دارد معتقد است بایدن باید به سرعت به سمت احیای اتحاد‌های از دست رفته با دوستان آمریکا برود و اطمینان خاطر دهد آمریکا باز هم برای رهبری دنیا به بازی برگشته است.

فارن پالیسی در نوشتاری به 10 چالش‌های سیاست خارجی آمریکا می‌پردازد که دولت بایدن و هریس این روز‌ها با آن دست به گریبان است.

همه چیز درباره چین

بسیاری از مقامات آمریکایی بار‌ها در محافل مختلف، چین را بزرگترین چالش کشورشان در عرصه سیاست خارجی عنوان می‌کنند. ترامپ از همان ابتدای دولتش جنگ با چین را کلید زد البته از نوع تجاری. رئیس جمهور سابق آمریکا بر این باور بود که چین از طریق تعرفه‌های تجاری اقتصاد آمریکا را به ورطه نابودی سوق می‌دهد. کرونا که آمد بهانه دولت آمریکا تغییر کرد. ویروسی که از ووهان سربرآورد توجیه خوبی برای مدیریت ناکارآمد کرونا در آمریکا بود. جنگی که از تعرفه‌های تجاری شروع شد و با کرونا ادامه پیدا کرد در نهایت به تنش‌های کنسولی هم کشید.

پیش بینی می‌شود رویکرد سختگیرانه ترامپ در قبال چین در دوره بایدن نیز ادامه یابد البته نه با همان کم و کیف بلکه با جارو جنجال کمتر و نیز در هماهنگی با متحدان. البته یک نقطه اشتعال برای درگیری احتمالی قابل تصور است و آن تایوان است. ترامپ تحریم‌های درازمدت تایوان را برداشته، تایوانی که چین آن را بخشی از خاک خود می‌داند. پاسخ متقابل چین حتمی خواهد بود البته احتمالا تمرکز این پاسخ مستقیما بر تایوان و نه آمریکا خواهد بود.

تعرفه تجاری که ترامپ آغازگرش بود حال به بایدن رسیده، او در ماه دسامبر به نیویورک تایمز گفت که هیچ اقدامی فوری برای برداشتن تعرفه‌ها انجام نخواهد داد. با این حال نگرانی مقامات پیشین آمریکا از این است که خشونت‌های اخیر حمله به کنگره با تداعی تهدید‌های امنیتی در آمریکا، لکه ماندگاری را بر پیشانی شهرت این کشور در میان دوست و دشمن به جا بگذارد و دولت جدید را در رقابت با چین در موضع ضعف قرار دهد.

برت برون، مدیر تعاملات خارجی پیشین کاخ سفید انتظار اینکه بایدن آمریکا را به شرایط دوره اوباما برگرداند را غیر واقعی می‌داند و می‌گوید سد دیپلماسی آمریکایی امیدوار است بتواند در برابر تهدیدات فزاینده چین و پیامد‌های ناگوار حوادث 6 ژانویه دوام بیاورد.

روسیه، تعارضی در سیاست خارجی ترامپ

رئیس جمهور سابق آمریکا در حالی که بار‌ها به انحای مختلف ارادت خود را به همتای روسش عنوان کرد و از دیدار ژوئیه 2018 هلسینکی با او سرمست بود، در تعارضی بی توضیح مسکو را از چاشنی تحریم‌های گسترده آنهم به بهانه مداخله در انتخابات، بحران کریمه و حملات سایبری بی نصیب نگذاشت.

انتظار می‌رود بایدن با بهره مندی از وجود مهره‌های باتجربه‌ای از جمله ویکتوریا نولاند و آندره کندال تایلور که به ترتیب مناصب کلیدی در وزارت امور خارجه و شورای امنیت ملی را در اختیار دارند، چرخ ضد روس دولت پیشین را متوقف نکند. دانیل فرید، دیپلمات کهنه کار دوره جورج بوش پیش بینی می‌کند کار چندان دشواری در این حوزه در برابر بایدن نیست.

فهرست چالش‌های اولیه امنیت ملی آمریکا در قبال روسیه هر چند بلند بالاست، اما چندان پر مخاطره به نظر نمی‌رسد. اولین گام پیمان استارت نو، آخرین پیمان کنترل تسلیحاتی میان آمریکا و روسیه است که دو طرف بر تمدید آن اتفاق نظر دارند. هک 12 آژانس فدرال، پروژه در حال اتمام نورد استریم 2 و مناقشه تازه مخالف دولت روسیه از جمله چالش های است که در زیر بخش روسیه به چشم می‌خورد.

بازگشت به صفحه ایران

ترامپ وعده خود برای خروج از طرح جامع اقدام مشترک یا همان برجام را پس از دو سال عملی کرد، حال بایدن آمده تا به گفته خودش دیپلماسی با ایران را از سر بگیرد. اما نظر به آنچه از مه 2018 به این سو بر سر برجام آمده، بازگرداندن شرایط به دوره اوباما قطعا به این سادگی نخواهد بود.

رئیس جمهور فعلی آمریکا صرفنظر از این واقعیت که توافق هسته‌ای ایران از سوی سلف او زیر پا گذاشته شد، بار‌ها بازگشت ایران به تعهدات خود ذیل برجام را شرط بازگشت به این توافق دانسته است. یکجانبه گرایی سلسله وار دولت‌های مختلف آمریکا با نادیده انگاشتن حقیقت پایبندی بیش از یک ساله ایران به برجام پس از خروج آمریکا از این توافق، این بار از زبان بایدن شنیده می‌شود. بایدن بازگشت ایران به تعهداتش و آمریکا به برجام را نقطه آغاز مذاکرات بعدی می‌داند. مذاکراتی که البته نظر به پیشینه بدعهدی آمریکایی ها، اتکا به اعتبار آن محل تردید است. زیرا علاوه بر تقلا‌های مداوم این روز‌های صهیونیست‌ها برای جلوگیری از احیای برجام، بسیاری از مقامات آمریکایی امیدوارند دولت بایدن از تحریم‌های بجا مانده از ترامپ به عنوان ابزاری در مذاکرات با تهران برای حصول توافق سخت بهره بگیرد.

آیا پایانی بر جنگ‌های بی پایان آمریکا ممکن است؟

بایدن همانند سلف خود با ادعای جنگ‌های بی پایان روی کار آمده است. همان جنگ‌های که خود آن را به پا کرده و در این سال‌ها هیزم به آتش آن ریختند. انتظار می‌رود دولت روی کار آمریکا برنامه خروج نظامیان آمریکا از عراق و افغانستان را پیگیری کند. البته تفاوت فراوانی میان وعده پایان جنگ تا عمل به آن وجود دارد.

بایدن در جایی خود را حامی ایده خروج نظامیان آمریکا از منطقه نشان داد، اما او نیز مدعای نخ نمای دیگر دولتمردان آمریکا برای ماندن در خاورمیانه را تکرار کرد: نگرانی پیرامون تروریسم و داعش. تفکر انحرافی که به دست خود آمریکایی‌ها در قالب داعش و القاعده شکل گرفته و زمانی مجوز لشکرکشی نظامی آن‌ها به خاورمیانه را امضا کرد، حال دستاویز ماندن آن‌ها در منطقه است. در خاورمیانه ترامپ میراث‌های ناخوشایندی را برای بایدن به یادگار گذاشت از جمله رویای آمریکایی رفتن بشار اسد هیچگاه محقق نشد بلکه دولت قانونی دمشق از حمایت ایران و روسیه نیز برخوردار است. تنش‌های مداوم به ترکیه بر سر حمایت از کرد‌های سوریه را نیز باید به ناملایمات پیش روی بایدن در خاورمیانه افزود.

پایان کابوس چهار ساله متحدان اروپایی واشنگتن 

در دوره چهار ساله ریاست جمهوری ترامپ نه فقط دشمنان آمریکا بلکه متحدان دیرینه این کشور از آماج رفتار‌های غیر قابل پیش بینی او در امان نبودند. آن‌ها کم از دست ترامپ برسر تعرفه‌های تجاری، توافق‌های بین المللی و هزینه‌های نظامی ناتو نکشیدند. آمدن بایدن به کاخ سفید قطعا برای اروپایی‌ها هم خبر مسرت بخشی خواهد بود. بعید به نظرمی رسد بایدن مسیر دشواری برای احیای روابط دیرینه فرآتلانتیک پیش رو داشته باشد.

البته دنبال روی بایدن از سیاست تحمیل هزینه‌های نظامی بیشتر بر متحدان ناتو دولت ترامپ قابل پیش بینی خواهد بود. اما تلاش‌های ترامپ برای کاهش نظامیان آمریکا در آلمان ممکن است در دولت بایدن روند معکوس به خود بگیرد. با این حال برخی مقامات اروپایی بر این باورند احیای اعتماد از دست رفته در دوره ترامپ، به دست بایدن ممکن نیست. به گفته یک مقام ارشد آلمانی، بی اعتمادی به راحتی از بین نمی‌رود. فرقی ندارد بعد‌ها قرار است چه رخ دهد. آمریکا برای همیشه به عنوان کشوری شناخته می‌شود که ترامپ را انتخاب کرده است.

عربستان، آمریکا و ترامپی که دیگر نیست

برخلاف متحدان اروپایی واشنگتن که صراحتا از رفتن ترامپ از کاخ سفید خرسند هستند، متحدان دیرینه آمریکا در منطقه غرب آسیا یعنی سعودی‌ها این روز‌ها داغدار از دست دادن حامی سر سختی، چون ترامپ در کاخ سفید هستند. دولتی که برغم مخالفت‌های کنگره، به حمایت پیگیر خود از عربستان ادامه داد و تلاش قانونگذاران کنگره را برای توقف حمایت نظامی از ریاض ناکام گذاشت. ترامپ حتی در ماجرای قتل جمال خاشقچی، روزنامه نگار منتقد سعودی با وجود اذعان دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا، حاضر نشد بن سلمان را پاسخگوی جنایت کنسولگری عربستان در استانبول کند.

اما بایدن به روشنی گفته که آمریکا در دوره او روابط خود با ریاض را مورد بازنگری قرار می‌دهد، حمایت از عربستان در جنگ یمن خاتمه می‌یابد و فروش گسترده سلاح به عربستان سعودی و امارات متحده عربی متوقف می‌شود. هر چند عربستان برای آمریکا از اهمیت ژئو استراتژیک برخوردار است و معلوم نیست تغییر سیاست‌های دولت بایدن در قبال سعودی‌ها تا چه اندازه چشمگیر باشد.

صهیونیست‌ها و دولتی که حامی سرسخت آنهاست

برای صهیونیست‌ها شاید اصل ماجرای رفتن ترامپ و آمدن بایدن فرق چندانی نداشته باشد. اسرائیل از اولویت‌های مهم امنیت ملی آمریکا محسوب می‌شود و مهم نیست که چه کسی در واشنگتن در راس کار است. اما برای صهیونیست‌ها و نخست وزیر آن‌ها دوره ترامپ حلاوتی دیگر داشت. زیر سایه خوش خدمتی ترامپ، بنیامین نتانیاهو هر آنطور که خواست سکان جاه طلبی‌های اشغالگرانه خود را چرخاند. حال او متحدان عربی بسیاری را در کنار خود دارد که از پشت پرده روابط پنهانی بیرون آمده اند، قدس را پایتخت رژیم خود می‌داند و داعیه اشغالگری خود بر جولان اشغالی را سند دار می‌بیند.

بایدن در ابتدا اقدامات ترامپ در خدمت به صهیونیست‌ها را نکوهش کرد و انتقال سفارت آمریکا به قدس اشغالی را کوته فکرانه دانست. اما لحن او در دوران کارزار انتخاباتی 2020 اندکی تغییر کرد. هر چند بایدن همچنان مدعی راه حل دو کشوری برای حل مناقشه فلسطین است، گفته است سفارت آمریکا را در قدس نگه می‌دارد و قرار نیست در دولت او به روند علنی سازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی خللی وارد شود.

جاده بن‌بستی که به کره شمالی می‌رسد

بی شک تقلا‌های ترامپ برای دیدار با رهبر کره شمالی نه در جهت حل اختلافات دو جانبه، بلکه اقدامی نمادین برای ثبت عکسی یادگاری با کیم جونگ اون و درج نام خود در توافق نامه‌ای بود که هیچگاه موجودیت نیافت. هر چند این دیدار‌ها در بوق و کرنا شد، امید آمریکا برای تحمیل خواست خود به کره شمالی به یاس تبدیل شد و کره شمالی خیلی زود مواضع قاطع و آزمایش‌های موشکی خود را از سر گرفت و آمریکایی‌ها را بر سر میز مذاکره همیشگی خود تنها گذاشت.

بروس کلینگر، تحلیلگر پیشین سی‌آی‌ای معتقد است کره شمالی در همان ماه‌های ابتدای دولت بایدن قاطعیت خود را به رخ خواهد کشید. تحریکات اولیه کره شمالی دولت‌های قبلی را به اتخاذ رویکرد سختگیرانه سوق داده است. رهبر کره شمالی هفته گذشته قاطعانه از بلندپروازی‌های تسلیحاتی خود گفت و به روشنی اعلام کرد دولت بایدن نمی‌تواند موجب دگرش رفتار کره شمالی شود. همه این‌ها بی شک مرهون مذاکرات خلع سلاحی است که ترامپ با آن بی اعتمادی بیشتر را به کره ای‌ها نشان داد.

تغییرات اقلیمی، چالشی جهانی که ترامپ نادیده گرفت

از اولین گام‌های دولت پیشین آمریکا خروج از توافق مهم آب و هوایی پاریس بود. ترامپ در اظهارات خود صراحتا عنوان کرد که اعتقادی به تغییرات اقلیمی ندارد. مهمی که در دوره ترامپ نایده گرفته شد با انتصاب جان کری از سوی بایدن به عنوان نماینده ویژه امور آب و هوایی آمریکا، قرار است مورد بازنگری قرار گیرد و توافق آب و هوایی پاریس قطعا از اولین توافق‌های خواهد بود که در دولت بایدن احیا می‌شود.

کرونا، مهمانی ناخوانده که در آمریکا لنگر انداخته است

برخلاف ترامپ که نه اعتقادی به کرونا داشت و نه برنامه مدونی برای مقابله با آن، بایدن گفته تمرکز دولت او بر مهار کرونا قرار دارد. پیوستن به سازمان جهانی بهداشت از اولین گام‌های او خواهد بود. او همچنین برای تحقق هدف مهار کرونا، یک طرح اقتصادی و درمانی 1.9 تریلیون دلاری با هدف مقابله با ویروس و تاثیرات اقتصادی روکرده است. او اندک زمانی پس اعلام پیروزی اولیه خود در انتخابات یک تیم متشکل از 13 مشاور بهداشتی را گردهم آورد تا زنجیره قربانی شدن آمریکایی‌های به دلیل ابتلا به کرونا را قطع کند.