به گزارش تبسم مهر ساعت 30 بامداد روز پنجشنبه 31 خرداد سال 69، عده‌ای برای تماشای مسابقات جام جهانی فوتبال در ایتالیا پای تلویزیون نشسته بودند و عده‌ای خسته از کار و تلاش روزانه مشغول استراحت بودند که به یکباره همه چیز در رودبار و برخی از شهرهای دیگر مناطق جنوبی استان گیلان تیره و تار شد. زمینی که همیشه مأمنی برای ساکنان آن بود این بار قهر کرد، روی برگردان و لرزید. آخرین شب بهار سال 69، آخرین شب زندگی بیش از 35 هزار زن و مرد، پیر و جوان و کودک و نوجوان گیلانی شد.
وسعت زلزله منجیل و رودبار به حدی بود که حتی تکان‌های ناشی از این زلزله در استان‌های تهران، آذربایجان شرقی، مرکزی، مازندران، سمنان، همدان و کردستان و شهر طارم استان زنجان هم احساس شد. در استان گیلان نیز بسیاری از شهرها شدت این زلزله را حس کرده و حتی زلزله در برخی از این شهرها نیز خسارت مالی و جانی به جای گذاشت. امروز با گذشت 30 سال از آن حادثه تلخ شاید کمتر کسی به یاد داشته باشد که در آن سال چنین حادثه‌ای اتفاق افتاده است اما درد و رنج ناشی از زلزله فاجعه بار خرداد سال 69 همچنان همراه مردم شهر منجیل و رودبار بوده و هر ساله با نزدیک شدن به زمان وقوع این حادثه تلخ حال و هوای ساکنان این شهرستان متفاوت می‌شود.
هنوز زمانی که با مردم این شهرها از آن سال و این حادثه صحبت می‌کنیم درد و رنج و غم ناشی از دست دادن عزیزانشان را در چشمان و گفتارشان می‌بینیم. دردی که امسال 30 ساله شد. شاید امروز با ساخت و سازهای انجام شده در شهرهای منجیل و رودبار و روستاهای آسیب دیده از این حادثه نشانی از زلزله فاجعه بار خرداد 69 به چشم نخورد اما بر خشت خشت بناهای ساخته در این مناطق نشان یک عزیز از دست رفته به چشم می‌خورد شاید اگر خوب گوش بسپاریم نوای «برمه لالا» (مرثیه محلی مردم رودبار که در زمان غم و اندوه سر می‌خوانند) به گوش برسد.
به گفته کارشناسان زلزله 7.4 ریشتری منجیل و رودبار یکی از 10 زلزله مرگبار جهان در یک قرن گذشته بوده است که در این حادثه بیش از 35 هزار نفر کشته، 60 هزار نفر زخمی و 500 هزار نفر بی‌خانمان شدند و حادثه سبب نابودی شهرهای رودبار، منجیل، لوشان و 700 روستای اطراف آن و همچنین خسارت عمده به 300 روستای دیگر شدبیش از 35 هزار نفر کشته، 60 هزار نفر زخمی و 500 هزار نفر بی‌خانمان شدند و حادثه سبب نابودی شهرهای رودبار، منجیل، لوشان و 700 روستای اطراف آن و همچنین خسارت عمده به 300 روستای دیگر شد. باز هم به گفته کارشناسان این زلزله بیش از 200 میلیارد دلار خسارت به این شهرها وارده کرد. بر اثر آن 100 خانه خشتی و گلی با خاک یکسان یا خسارات عمده دید.
آن سال‌ها همانند امروز تکنولوژی پیشرفت نکرده بود و رسانه‌های به اندازه امروز فعال نبودند شاید همین باعث شد تا مردم ایران و سایر نقاط جهان چهار روز بعد از وقوع این فاجعه از عمق دردناک آن باخبر شوند و تازه با ورود امدادگران و نیروهای کمکی به منطقه تازه عمق فاجعه مشخص شد و بعد از چهار روز سیل کمک‌ها به سمت استان گیلان و شهرهای منجیل و رودبار و روستاها و شهرهای آسیب دیده روانه شود.
امروز با گذشت 30 سال از آن فاجعه هنوز زمانی که با بازماندگان این حادثه صحبت می‌کنیم غم بزرگ از دست دادن عزیزان، دوستان، آشنایان و همسایگان را در لابه لای حرف‌هایشان حس می‌کنیم. گیلان یکی از استان‌های زلزله خیز ایران محسوب می‌شود و وقوع زلزله منجیل و رودبار تلنگری بود برای مسئولان این استان که در جهت آماده سازی و مقاوم سازی واحدهای مسکونی تلاش کنند تا در صورت وقوع حوادث مشابه کمتر شاهد چنین خسارت مالی و جانی باشیم اما آنچه که در تمام طول این سال‌ها مشاهده شده آئین نامه‌ها و دستورالعملی‌هایی است که تنها در حد یک کاغذ باقی مانده و اقدامی اساسی برای اجرای آن نشده است.
وضعیت در حوزه تاب آوری در برابر بحران مطلوب نیست
«پانته آ گیاهچی» مدیرکل اداره زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گیلان با بیان اینکه امروز سی امین سالگرد زلزله فاجعه بار منجیل و رودبار است، اظهار کرد: متأسفانه با گذشت سی سال از این حادثه تلخ هنوز تاب آوری لازم در برابر حوادث در سطح کشور به ویژه استان گیلان در مقابل بحران‌ها از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست.
وی با اشاره به پیشرفت‌های صورت گرفته بعد از وقوع حادثه زلزله منجیل و رودبار در حوزه مدیریت بحران‌ها، افزود: بعد از این حادثه ستاد مدیریت بحران در وزارت کشور ایجاد شد اما متأسفانه در تمام این سال‌ها شاهد توسعه و پیشرفت در زمینه مدیریت بحران‌ها نبوده‌ایم.
گیاهچی در ادامه با بیان اینکه ایران در مقایسه با کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای همسایه همانند ترکیه پیشرفت لازم را نداشته است، گفت: ترکیه بعد از حادثه زلزله خود ستادی همانند ستاد بحران ایران تشکیل داد که در طول همه این سال‌ها شاهد پیشرفت‌های خوبی در این ستاد در مدیریت بحران‌ها و حوادث به ویژه زلزله بوده‌ایم. مکزیک نمونه‌ای دیگر از کشورهای در حال توسعه است که بعد از زلزله سال 1985 ستادی به عنوان ستاد مدیریت بحران در حد یک سازمان تشکیل داد که امروز این ستاد به عنوان یک سازمان آموزشی و تخصصی در حوادث اقدام می‌کند.
وی تصریح کرد: متأسفانه در ایران به ویژه استان گیلان چنین تاب‌آوری در برابر حوادث و بحران‌ها به ویژه زلزله شکل نگرفتهمتأسفانه در ایران به ویژه استان گیلان چنین تاب‌آوری در برابر حوادث و بحران‌ها به ویژه زلزله شکل نگرفته است و با توجه به جمعیت بالا و فرسودگی زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها اگر زلزله‌ای مشابه زلزله منجیل و رودبار رخ دهد شاهد وقوع فاجعه‌ای انسانی و همچنین خسارت‌های فراوان مالی خواهیم بود.
مدیرکل اداره زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گیلان با اشاره به اهمیت توجه به حوزه ساخت و ساز و با تأکید بر ضرورت توجه به حوزه مهندسی ساختمان در ایران به ویژه استان گیلان، بیان کرد: در همان زمان نیز سازه‌هایی همانند سد سفید رود در منطقه وجود داشت به دلیل نوع مهندسی خوب آن، در این حادثه کوچک‌ترین آسیبی به این سازه وارد نشد و این نشان می‌دهد که در حوزه مهندسی درست اقدام شده است.
نظارتی که وجود ندارد
وی تأکید کرد: اگر در حوزه ساخت و ساز بناها و سازه‌ها دقت و نظارت بیشتری انجام شود شاهد خواهیم بود که خسارات ناشی از حوادث و بلایای طبیعی به ویژه زلزله بسیار اندک خواهد بود. البته این موضوع را نمی‌توان کتمان کرد که همیشه طرح‌های ارائه شده از سوی مهندسی با مشکل مواجه نبوده بلکه امکان دارد در زمان اجرای پیمانکار طرح دقت و نظارت کافی را نداشته و از مصالح با کیفیت استفاده نکند.
گیاهچی با تأکید بر ضرورت وجود نظارت در هر دو بخش از سوی مسئولان و دستگاه‌های متولی، افزود: در حوزه پژوهش در ایران و استان گیلان اقدامات خوبی صورت گرفته و همچنین در حوزه آئین نامه نظام مهندسی ساختمان نیز یکی از آئین‌نامه‌های بدون نقص را داریم که به همه جوانب کار توجه شده و تنها باید در این بخش درست اقدام شود.
وی با بیان اینکه ما دانش‌آموختگان بسیاری داریم و از نیروی انسانی متخصص و متعهد برخوردار هستیم، گفت: تنها نیازمند این هستیم که از این نیروی انسانی و ظرفیت‌های حوزه پژوهش به درستی استفاده شود. باید با اختصاص بودجه مناسب، کمیته‌ای متشکل از پژوهشگران، اداره کل زمین شناسی، مدیریت بحران، رسانه و خبرنگاران ایجاد شود تا از همه این ظرفیت‌ها در راستای افزایش تاب آوری در زمان بحران‌ها و انجام طرح‌ها و پروژه‌های با کیفیت استفاده کنیم و تنها در زمان سالروز اتفاق تلخ زلزله منجیل و رودبار گریزی به این حادثه نزنیم.
ضرورت بهره گیری از نیروی متخصص انسانی و پژوهش‌ها در حوزه بحران
مدیرکل اداره زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گیلان با اشاره به اینکه هر روز باید گام‌های سریع‌تری برداریم، اظهار کرد: باید از تجربیات کشورهای در حال توسعه همانند ترکیه و مکزیک در این زمینه الگوبرداری کنیم زیرا ایران به ویژه استان گیلان از نظر نیروی انسانی و آئین‌نامه‌ای ظرفیت‌های خوبی دارد.
وی به اهمیت توجه به آموزش هماهنگی و فرهنگ سازی و افزایش تاب آوری اجتماعی در زمان وقوع بحران‌ها اشاره و با بیان اینکه متأسفانه هنوز مردم از نکات ابتدایی چگونگی برخورد در زمان بروز حوادث به ویژه زلزله آگاه نیستند، ادامه داد: بسیاری از مرگ و میرها در زمان وقوع حوادث بر اثر ترس است.
گیاهچی با بیان اینکه باید ارزیابی‌ها و سطح آمادگی در زمینه مدیریت چنین بحران‌هایی ارتقا یابد، گفت: ایران کشوری زلزله خیز است و گسل‌های بی شماری وجود دارد و ما بر روی کمربند زلزله دنیا قرار داریم، باید بودجه لازم در این زمینه اختصاص یابد تا در زمان بحران و حوادث شاهد فاجعه کمتری باشیم، خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها باید در این زمینه اقدامات لازم را در برای آگاهی بخشی و ارتقای فرهنگ عمومی در زمان برخورد با این حوادث در دستور کار خود قرار دهند.
وی با اشاره به اینکه در استان گیلان 8 گسل اصلی و بیشمار گسل فرعی وجود دارداستان گیلان 8 گسل اصلی و بیشمار گسل فرعی دارد، تصریح کرد: البته طرحی در این زمینه تهیه شده که در طول سال‌های گذشته چندین بار در استانداری مصوب شده اما به درستی پیگیری نشده است. جدیداً نشستی با مدیران و مسئولان سازمان برنامه و بودجه استان گیلان برگزار و مقرر شده که رئیس این سازمان طی بازدیدی در هفته جاری، اجرای این طرح را مورد بررسی قرار داده و اقدامات لازم را انجام دهد.
مدیرکل اداره زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گیلان با بیان اینکه ما در حال حاضر نقشه‌های حدودی از گسل‌های استان داریم و باید به صورت دقیق این موضوع و حدود آن بررسی و شناسایی شود، افزود: باید حریم این مناطق به صورت دقیق مشخص و از سوی دستگاه‌های متولی از ساخت و ساز در این مناطق جلوگیری شود.
وی با بیان اینکه متأسفانه سازمان زمین شناسی در ایران تنها در حوزه پژوهش فعال بوده و قدرت اجرایی ندارد، گفت این سازمان باید دارای قدرت اجرایی باشد که پژوهش‌های انجام شده را در سطح کشور اجرایی کند نه اینکه پژوهش‌ها تنها در قالب مجموعه‌ای در کتابخانه ها و دستگاه متولی قرار گرفته و در طول سال حتی یک بار هم به این پژوهش‌ها مراجعه نشود.
گیاهچی با اشاره به اینکه خوشبختانه استان گیلان دارای نیروی انسانی متخصص در حوزه زمین شناسی است و باید برنامه‌ریزی‌های لازم برای بهره گیری از ظرفیت و پتانسیل این افراد در دستور کار قرار گیرد، ادامه داد: با توجه به آئین نامه اجرایی خوب در حوزه نظام مهندسی ساختمان می‌توانیم در راستای مقاوم سازی و افزایش تاب آوری در زمان بحران‌ها اقدامات خوبی انجام دهیم و دستگاه‌هایی که در حوزه ساخت و ساز فعال هستند با دقت و نظارت بیشتری اقدام کنند.