به گزارش خبرنگارتبسم مهر، متن زیر برشی از کتاب «معرفت امام زمان» اثر ابراهیم شفیعی سروستانی است که در ادامه می‌خوانید؛

سجایای اخلاقی امام زمان (عج)

سجایا و مکارم اخلاقی امام مهدی (ع) را به سه گونه می‌توان توصیف کرد: نخست، بر اساس آیات و روایاتی که در توصیف پیامبر گرامی اسلام وارد شده‌اند؛ زیرا آن حضرت از نظر ویژگی‌های اخلاقی نیز شبیه‌ترین مردم به حضرت ختمی مرتبت (ص) است. دوم، بر اساس روایاتی که شباهت‌های آن حضرت با انبیا و اوصیای الهی را بیان کرده‌اند و سوم بر مبنای روایاتی که به طور خاص به توصیف سجایای اخلاقی آن حضرت پرداخته‌اند.‌

الف) شباهت‌ها با پیامبر اکرم (ص)

قرآن کریم در آیات متعددی به توصیف پیامبر خاتم (ص) پرداخته و آن حضرت را به دلیل ویژگی‌های برجسته و منحصر به فردش ستوده است که از آن جمله می‌توان آیات زیر را برشمرد:

1. خداوند کریم، ویژگی نرم‌خویی پیامبر اکرم (ص) را یادآور شده است و می‌فرماید اگر چنین نبودی، مردم از پیرامون تو پراکنده می‌شدند:

فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْکُنْتَ فَظّا غَلیظَ القَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ.... [1]

پس با بخشایشی از [سوی] خداوند، با آنان نرم‌خویی ورزیدی و اگر درشت‌خویی سنگ‌دل می‌بودی، از دورت می‌پراکندند ….

2. در آیه‌ای دیگر، خداوند متعال به دل‌سوزی، احساس مسئولیت، خیرخواهی و مهر و محبت بی‌پایان رسول خاتم (ص) نسبت به امتش اشاره کرده است و می‌فرماید:

لَقَدْ جائَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُم بِالمُؤْمِنینَ رَئُوفٌ رَحِیمٌ. [2]

بی‌گمان، پیامبری از [میان] خودتان نزد شما آمده است که هر رنجی ببرید، بر او گران است. بسیار خواستار شماست؛ با مؤمنان، مهربانی بخشاینده است.

3. یکی دیگر از آیات قرآن، به رحمت بودن پیامبر اکرم (ص) برای همه جهانیان توجه کرده است و می‌فرماید: «وَ ما أَرسَلْناکَ إِلاّ رَحْمَهً لِلْعالَمینَ؛ و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستاده‌ایم». [3]

4. خداوند در آیه دیگری از قرآن در مقام ستایش خلق و خوی بی‌نظیر پیامبر اسلام می‌فرماید: «وَ إِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ؛ و به راستی، تو را خویی است سترگ». [4]

با توجه به آنچه گذشت، می‌توان گفت خاتم اوصیا نیز چون خاتم پیامبران، مظهر نرم‌خویی، دل‌سوزی، خیرخواهی، مهر، محبت، گذشت و خلق و خوی شایسته و سترگ بوده و رحمتی برای همه جهانیان است.

ب) شباهت‌ها با انبیا و اوصیای الهی

امام مهدی (ع) خاتم اوصیا و وارث همه انبیا و اولیای پیشین است و بنابراین می‌توان گفت آن حضرت جامع همه صفات و ویژگی‌های نیکوی انبیا و اولیای الهی است. چنان‌که در یکی از زیارت‌های حضرت صاحب‌الامر (ع) خطاب به ایشان عرض می‌کنیم:

السَّلامُ عَلی وارِثِ الأَنْبیاءِ وَ خاتَمِ الأَوْصِیاءِ… المُنْتَهی إِلَیهِ مَوارِیثُ الأَنْبِیاءِ وَ لَدَیْهِ مَوْجُودٌ آثارُ الأَصْفِیاءِ. [5]

سلام بر وارث پیامبران و خاتم اوصیا… آن که میراث تمام پیامبران بدو رسیده و آثار همه برگزیدگان نزد او موجود است.

در روایت‌های متعددی بر شباهت امام مهدی (ع) با پیامبران الهی تأکید شده است که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. امام مهدی (ع) در یکی از خطبه‌هایی که در آغاز قیامش ایراد می‌کند، بر شباهت و یگانگی خود با انبیا و اوصیای الهی تأکید کرده و می‌فرماید:

یا مَعْشَرَ الخلائِقِ أَلا وَ مَنْ أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلی آدَمَ وَ شیْثَ فَها أَنَا ذا آدَم وَ شَیْث، أَلا وَ مَن أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلی نُوحٍ وَ وَلَدِه سام فَها أَنَا ذا نُوحٌ وَ سامٌ، أَلا وَ مَنْ أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلی إِبراهیمَ وَ إِسماعیلَ فَها أَنَا ذا إِبراهِیمُ وَ إِسماعیلُ، أَلا وَ مَنْ أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلی مُوسی وَ یُوشَع فَها أَنَا ذا مُوسی وَ یُوشَع، أَلا وَ مَنْ أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلی عِیسی وَ شَمْعُونَ فَها أَنَا ذا عِیسی وَ شَمْعُونُ […]. [6]

ای مردم! هر کس می‌خواهد آدم و شیث را بنگرد، اینک منم آدم و شیث. هر کس می‌خواهد نوح و فرزند او سام را نگاه کند، [مرا ببیند] که من همان نوح و سام هستم. هر کس دوست دارد ابراهیم و اسماعیل را مشاهده کند، [به من بنگرد که] منم ابراهیم و اسماعیل. هر کس می‌خواهد به موسی و یوشع نگاه کند، پس این منم موسی و یوشع. هر کس علاقه‌مند است که عیسی و شمعون را ببیند، پس [مرا نظاره کند که] من همان عیسی و شمعون‌ام.

2. در نقل دیگری، آن حضرت خود را سزاوارترین مردم به پیامبران بزرگوار الهی از آدم (ع) تا خاتم پیامبران (ص) معرفی می‌کند و می‌فرماید:

[…] أَیُّهَا النّاسُ مَنْ یُحاجُّنی فی آدَمَ فَأَنا أَوْلَی النّاسِ بِآدَمَ، أَیُّهَا النّاسُ مَن یُحاجُّنی فی نُوحٍ فَأَنَا أَولَی النّاسِ بِنُوحٍ، أَیُّهَا النّاسُ مَنْ یُحاجُّنی فی إِبراهیمَ فَأَنَا أَولَی النّاسِ بِإِبراهیمَ، أَیُّهَا النّاسُ مَنْ یُحاجُّنی فی مُوسی فَأَنَا أَوْلَی النّاسِ بِمُوسی، أَیُّهَا النّاسُ مَنْ یُحاجُّنی فی عیسی فَأَنَا أَوْلَی النّاسِ بِعیسی، أَیُّهَا النّاسُ مَنْ یُحاجُّنی فی مُحمَّدٍ فَأَنَا أَوْلَی النّاسِ بِمُحَمَّدٍ (ص). [7]

ای مردم هر کس با من درباره آدم به بحث پردازد، پس من سزاوارترین مردم به آدم هستم؛ ای مردم هر کس با من درباره نوح محاجّه کند، پس من سزاوارترین مردم به نوحم؛ ای مردم هر کس با من درباره ابراهیم بحث و گفت‌وگو کند، پس من خود سزاوارترین مردم به ابراهیم هستم؛ ای مردم هر کس درباره موسی با من محاجّه کند، پس من سزاوارترین مردم به موسی هستم؛ ای مردم هر کس با من درباره عیسی بحث و گفت‌وگو کند، پس من سزاوارترین مردم به عیسی هستم؛ ای مردم هر کس با من درباره محمّد محاجّه کند، پس من سزاوارترین مردم به محمّد (ع) هستم.

در برخی روایات پاره‌ای از شباهت‌های امام مهدی (ع) با پیامبران بزرگواری چون حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی، یوسف، صالح، داوود، سلیمان، ایوب، یونس، عیسی (ع) و محمّد (ص) بیان شده است که از جمله آنها می‌توان به طول عمر، پنهان بودن ولادت، غیبت از قوم خود، هیبت و شکوهمندی، شیوه قضاوت، جهانداری، برخورداری از گشایش پس از گرفتاری، نورانیت، انقلاب خونین و خروج با شمشیر و… اشاره کرد. [8]

در زمینه شباهت‌های امام مهدی (ع) با اجداد طاهرینش نیز روایت‌های متعددی رسیده است که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. در بخش پایانی خطبه آغاز ظهور امام مهدی (ع) که پیش از این به آن اشاره شد، آن حضرت شباهت خود با پدران بزرگوارش را به مردم یادآور می‌شود و می‌فرماید:

[…] أَلا وَ مَنْ أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلی مُحَمَّدٍ وَ أَمیرِالمُؤْمِنینَ صَلَواتُ اللّهُ عَلَیهما فَها أَنَا ذا مُحمَّدٌ (ص) وَ أَمیرُالمُؤْمِنینَ (ع)، أَلا وَ مَنْ أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلی الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ 8 فَها أَنَا ذَا الْحَسَنُ وَالحُسَینُ، أَلا وَ مَنْ أَرادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلی الأَئِمَّهِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَینِ (ع) فَها أَنَا ذَا الأَئِمَّهُ (ع) أَجِیبُوا إِلی مَسْأَلَتِی، فَإِنّی أُنَبِّئُکُمْ بِما نُبِّئْتُمْ بِهِ وَ ما لَمْ تُنَبِّئُوا بِه. [9]

هر کس می‌خواهد به محمّد و امیر مؤمنان درود خدا بر آنها باد بنگرد، اینک منم محمّد درود خدا بر او و خاندانش باد و امیر مؤمنان درود خدا بر او باد هر کس دوست دارد حسن و حسین را مشاهده کند [به من بنگرد که]، منم حسن و حسین هر کس علاقه‌مند است که به امامان از نسل حسین درود خدا بر آنها باد بنگرد [پس اینک به من بنگرد که] من همان امامان درود خدا بر آنها باد هستم. به درخواست من پاسخ گویید که من به شما از همه آنچه از آن آگاه شده‌اید و آنچه از آن آگاه نشده‌اید، خبر می‌دهم.

2. در صلوات منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی [10] ویژگی‌ها و صفاتی که امام مهدی (ع) از پدران بزرگوار خویش به ارث برده بیان شده است:

أَللّهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّمْ وَ زِدْ وَ بارِکْ عَلی صاحِبِ الدَّعْوَهِ النَّبَوِیَّهِ وَ الصَّوْلَهِ الْحَیْدَرِیَّهِ وَ الْعِصْمَهِ الفاطِمیَّهِ وَ الْحِلْمِ الْحَسَنیَّهِ وَ الشُّجاعَهِ الحُسَیْنیِّهِ وَ العِبادَهِ السَّجادِیَّهِ وَ المَآثِرِ الباقِریَّهِ وَ الآثارِ الجَعْفَریَّهِ، وَ الْعُلُومِ الکاظِمیَّهِ وَ الحُجَجِ الرَّضویَّهِ وَ الْجُودِ التَّقَویَّهِ وَ النَّقاوَهِ النَّقَوِیَّهِ وَ الْهَیْبَهِ الْعَسْکَرِیَّهِ وَ الغَیْبَهِ الإِلهِیَّهِ القائِمِ بِالحَقِّ وَ الدّاعِی إلَی الصِّدقِ المُطْلَقِ،.... [11]

بارخدایا! رحمت‌های پیاپی فرست و درودهای خجسته خویش ارزانی دار، بر امام بزرگواری که صاحب دعوت محمّدی، صولت حیدری، عصمت فاطمی، حلم حسنی، شجاعت حسینی، عبادت سجادی، مفاخر باقری، آثار جعفری، علوم کاظمی، حجج رضوی، جود تقوی، نقاوت (پاکی) نقوی، هیبت عسکری و غیبت الاهی است. آن قائم به حق و دعوت کننده به سوی حقّ مطلق....

در برخی روایات به ویژگی‌های کلی امامان معصوم (ع)؛ یعنی ویژگی‌هایی که در همه آنها مشترک است، اشاره است که با توجه به آنها نیز می‌توان به برخی از اوصاف امام مهدی (ع) دست یافت.

برخی از این روایات به شرح زیر است:

1. امام صادق (ع) در پاسخ این پرسش که امام چگونه شناخته می‌شود، می‌فرماید:

بالسَّکینهِ و الوَقارِ […] وَ تَعرِفُهُ بِالحَلالِ و الحَرامِ وَ بِحاجَهِ النّاسِ إلَیهِ و لایَحْتاجُ إلی أَحَدٍ. [12]

[امام را] با آرامش و وقار […] و نیز با حلال و حرام و نیازمندی مردم به او، در صورتی که او خود به هیچ‌کس نیاز ندارد [، می‌توان شناخت].

2. امام رضا (ع) در بیان ویژگی کلی امامان معصوم (ع)، سخنان ارزشمندی دارد که بر اساس آن می‌توان به توصیف امام مهدی (ع) نیز پرداخت. آن حضرت می‌فرماید:

یَکونُ أَوْلی بِالنّاسِ مِنْهُمْ بِأَنْفُسِهِمْ، و أَشفَقَ عَلَیْهِمْ مِنْ آبائِهِمْ و أُمَّهاتِهِمْ و یَکُونُ أشَدَّ النّاسِ تَواضُعا لِلّهِ، عَزَّ وَ جَلَّ، و یَکوُنُ آخَذَ النّاسِ بِما یَأمُرُ بِهِ و أَکَفَّ النّاسِ عَمّا یَنهی عَنْهُ. [13]

او به مردم از خودشان سزاوارتر و از پدران و مادرانشان برای آنها دل‌سوزتر است. او از همه مردم در برابر خدا، متواضع‌تر و در عمل به آنچه خود بدان فرمان می‌دهد، سخت‌کوش‌تر و در دوری گزیدن از آنچه خود از آن نهی می‌کند، خوددارتر است.

3. حضرت رضا (ع) در ادامه می‌فرماید:

دَلالَتُهُ فِی العِلمِ وَ استِجابَهِ الدَّعْوَهِ و کُلِّ ما أَخْبَرَ بِهِ مِنَ الحَوادِثِ الَّتی تَحْدُثُ قَبلَ کَوْنِها، فَذلِکَ بَعهدٍ مَعهُودٍ إِلَیهِ مِنْ رَسُولِ اللّهِ (ص) تَوارَثَهُ عَنْ آبائِهِ عَنهُ. [14]

او [با دو نشانه] شناخته می‌شود: دانش [بی‌کران] و استجابت دعا و اینکه او از همه رویدادها، پیش از رخ‌دادنشان خبر می‌دهد. همه اینها به سبب پیمانی است که از سوی پیامبر خدا با او بسته شده و وی آن را به وسیله پدران خود از آن حضرت به ارث برده است.

خلاصه سخن اینکه آخرین پیشوای معصوم (ع) همه صفات کمال و خصال شایسته اجداد طاهرینش را به ارث برده و در تقوا و پرهیزکاری، عبادت و بندگی، طهارت و پاکیزگی، عصمت و پاکدامنی، درایت و تیزبینی، حکمت و فرزانگی، بلاغت و سخنوری، شجاعت و جنگاوری، فتوت و مردانگی، صلابت و پایداری، حلم و بردباری، سخاوت و بخشندگی، جلالت و شکوهمندی، عطوفت و مهرورزی، تواضع و فروتنی و… سرآمد همه جهانیان است. [15]

ج) ویژگی‌های خاص آن حضرت

در مورد خصال اخلاقی حضرت مهدی (ع)، به طور خاص، روایات متعددی از طریق شیعه و اهل سنّت نقل شده است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

1. امام علی (ع) در پاسخ مردی که از ایشان درباره نژاد و تبار امام مهدی (ع) پرسیده بود، می‌فرماید:

مِنْ بَنی هاشِمٍ مِنْ ذُرْوَهِ طَوْدِ العَرَبِ، وَ بَحْرِ مَغِیضِها إِذا وَرَدَت، وَمَخْفِرِ أَهْلِها إذا اُتِیَتْ، وَ مَعْدِنِ صَفْوَتِها إِذَا اکْتَدَرَتْ، لایَجْبُنُ إِذَا المَنایا هَکَعَتْ، وَ لایَخُورُ إِذَا المَنُونُ اکْتَنَعَتْ، وَ لایَنْکِلُ إِذَا الکُماهُ اصْطَرَعَتْ، مُشَمِّرٌ مُغْلَوْلِبٌ ظَفِرٌ ضِرْغامَهٌ حَصِدٌ مِخْدَشٌ ذِکْرٌ، سَیْفٌ مِنْ سُیُوفِ اللّهِ، رَأْسٌ، قُثَمٌ، نَشُؤَ رَأسُهُ فی باذِخِ السُّؤْدَدِ وَعارِزُ مَجْدِهِ فی أَکْرَمِ الْمَحْتِدِ، […] أَوْسَعُکُمْ کَهْفا، وَ أَکْثَرُکُمْ عِلْما، وَ أَوْصَلُکُمْ رَحِما. [16]

او از بنی‌هاشم [و] از [خاندانی است که همواره] بلندترین قله‌ها، پرآب‌ترین دریاها، مطمئن‌ترین پناهگاه‌ها و خالص‌ترین معدن‌های عرب [بوده] است. هنگامی که مرگ شبیخون زند او را ترسی در دل نباشد و چون مرگ روی نماید سستی و ناتوانی از خود نشان ندهد. و به هنگام زورآزمایی دلیران عقب‌نشینی نکند. او تلاش کننده خستگی‌ناپذیر، پرتوان، پیروزمند، شیر بیشه شجاعت، برکننده ریشه ستمگران، پشتوانه‌ای استوار، دلاوری قدرتمند، شمشیری از شمشیرهای خدا، سالار و پرخیری است که در خاندان جلالت و شرف بزرگ شده و ریشه مجد و بزرگواری‌اش در اصیل‌ترین ریشه‌هاست. […] پناهگاه او از همه شما گسترده‌تر، دانش او از دانش همه شما فزون‌تر و لطف او به خویشانش از همه شما بیشتر است.

2. ابن حماد در کتاب خود، از یکی از راویان اهل سنّت در مورد ویژگی‌های امام مهدی (ع) چنین نقل می‌کند:

عَلامَهُ المَهدِیِّ أَنْ یَکُونَ شَدیدا عَلَی العُمّالِ جَوادا بِالمالِ رَحیما بِالمَساکِینِ. [17]

نشانه مهدی این است که بر کارگزاران [دولت خویش]، سخت‌گیر، بسیار بخشنده و با مستمندان، مهربان است.

3. امام باقر (ع) در توصیف ویژگی‌های امام مهدی (ع) می‌فرماید:

إِنَّ الدُّنیا لاتَذْهَبُ حَتّی یَبْعَثَ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَجُلاً مِنّا أَهْلَ الْبَیْتِ یَعْمَلُ بِکَتابِ اللّهِ لایَری فِیکُمْ مُنْکَرا إلاّ أَنْکَرَهُ. [18]

پایان جهان فرا نمی‌رسد تا اینکه خداوند گرامی و بلندمرتبه مردی از ما اهل‌بیت را برانگیزد. او به کتاب خدا عمل می‌کند و هیچ منکری را در شما مشاهده نمی‌کند مگر اینکه با آن مخالفت می‌کند.

چنان‌که ملاحظه می‌شود ویژگی‌های موعود اسلامی چنان دقیق و بی‌کم و کاست بیان شده است که زمینه هرگونه اشتباه و خطا در تشخیص مصداق حقیقی این موعود را از بین می‌برد و راه را بر مدعیان دروغین می‌بندد.

امیدواریم که خداوند متعال توفیق دیدار شبیه‌ترین مردم به رسول خدا (ص) و طاووس اهل بهشت را روزی همه ما گرداند.