به گزارش خبرنگارتبسم مهر، حجت الاسلام و المسلمین سید علی طالقانی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه آموزشی فلسفه و کلام اسلامی مرکز تخصصی آخوند خراسانی در چهارمین مدرسه زمستانی کلام امامیه به تبیین موضوع «نظریه های شناخت خدا» پرداخت و منابع معرفتی معرفه الله و امکان آن را بررسی کرد.

وی گفت: در نظریه شناخت خدا که همان معرفت شناسی است، خود وجود شناخت به عنوان واقعیت مفروض در نظر گرفته می‌شود و سوال اساسی از چگونگی آن است. نظریه معرفت عمومی در سه سطح مطرح است: چیستی معرفت، منابع معرفت و امکان معرفت؛ در موضوع ما این سه محور عبارت است از چیستی معرفت الله، راه‌های معرفت الله و امکان معرفت الله.

وی در ادامه به تبیین حقیقت پرداخت و گفت: اساساً معرفت چیزی از جنس باور است و باور یک گرایش گزاره‌ای است. سوال این است که آیا معرفت الله یک گرایش گزاره‌ای است یا خیر؟

مدیر گروه آموزشی فلسفه و کلام اسلامی مرکز تخصصی آخوند خراسانی ادامه داد: راسل بین سه نوع معرفت تفکیک قائل شده است؛ شناخت که بر سه نوع «شناخت گزاره ای»، «شناخت چگونه ای» و «شناخت رودررویی و مواجهه ای» است و این سه نوع شناخت به یکدیگر تحویل نمی‌شود.

وی بیان کرد: به نظر می‌رسد در معرفه الله دست کم از معرفت چگونه نمی‌توان مستقیم بهره برد اما از شناخت مواجهه‌ای می‌توان بهره برد. تعریف معرفت به «باور صادق موجه» مربوط به معرفت گزاره‌ای است و اگر معرفت خداوند از نوع معرفت گزاره‌ای بماند، چنین تعریفی هم ندارد. به نظر می‌رسد که بر خلاف دیدگاه رایج معرفه الله از جنس معرفت گزاره‌ای نیست یا دست کم معرفت گزاره‌ای از معرفه الله یک معرفت زیربنایی نیست.

طالقانی در ادامه به تبیین موضوع «راه های شناخت یا منابع معرفت» پرداخت و گفت: مفروض این است که منابع متعددی در این زمینه وجود دارد، از قبیل «ادراک حسی»، «درون نگری (وجدان)»، «عقل»، «شهود (زبانی)»، «حافظه» و «گواهی».

وی اضافه کرد: در این حوزه این سوال مطرح است که عمق و گستره معنا بخش هر یک از این منابع چقدر است و آیا این منابع تولید کننده معرفت (مولد) هستند یا «یادآوری کننده معرفت (مذکّر)»، یا این منابع «صرفا مُعِد معرفت» هستند. و آیا این منابع موثق هستند؟

امکان شناخت معرفت

مدیر گروه آموزشی فلسفه و کلام اسلامی مرکز تخصصی آخوند خراسانی گفت: سوال مهم این است که آیا معرفت به خدا از جنس معرفت به امور عادی است یا اساساً از جنس دیگری است؟ به عبارت دیگر اگر معرفت گزاره‌ای است، آیا از جنس همان معرفت گزاره‌ای است که درباره همه امور داریم؟ مفروض متکلمین و حکماً (دست کم در کلام و فلسفه رسمی) این است که این دو معرفت از یک جنس هستند. سوال دیگر این است که آیا معرفت الله از جنس معرفت گزاره‌ای است یا معرفت آشنایی (فطری)؛ این معرفت آشنایی آیا نسبتی با تجربه دارد؟ آیا این شناخت، نسبتی با عالم ذر یا فطرت دارد؛ و اگر چنین ارتباطی با عالم ذر یا پیشین وجود دارد آیا نیاز به یادآوری دارد یا نیاز به تولید معرفت به صورت بدوی نه یادآوری وجود دارد؟

نظریه‌های شناخت خدا در اندیشه امامیه

وی در نهایت پس از بررسی جهات مختلف موضوع افزود: توقع ما این است که نظریه‌های شناخت خدا که به این پرسش‌ها پاسخی ارائه می‌دهند، بررسی شود که به دو شکل «ارائه شده» و «اقتراحی» می‌تواند باشد. این نظریات عبارت است از: نظریات فطرت بنیاد، نظریات وحی بنیاد، نظریات معرفه النفس، نظریه‌های آیت بنیاد و نظریه‌های شهود بنیاد.