به گزارش تبسم مهر رایزن فرهنگی ایران در چین، مقاله‌ای از وانگ لی پینگ (Wang li ping) استاد دانشگاه علوم سیاسی و قانون را برای مهر ارسال کرده است که در ادامه آن را خواهید خواند. در این مقاله نیز از جمله مسائلی که برجسته می‌شود، تعداد اندک کتابفروشی‌ها در ایران، بویژه نسبت آن با تعداد انتشاراتی‌ها در سطح کشور است.

چکیده

در ایران 5160 مؤسسه انتشاراتی وجود دارد و سالانه بیش از 60 هزار جلد کتاب چاپ می‌شود؛ در کل کشور 3300 کتابفروشی و 570 شرکت چاپ وجود دارد؛ ایران دارای تعدادی از سازمان‌های صنعت چاپ و نشر مانند انجمن نمایشگاه‌های فرهنگی و نمایشگاه بین المللی کتاب تهران است که به مدت 30 سال متوالی برگزار شده. پایتخت یعنی تهران مرکز انتشارات ایران است. آثار برخی نویسندگان اصلی ایران در چین ترجمه و منتشر شده است، در سال‌های اخیر کتاب‌های زیادی در زمینه تحقیقات ایران منتشر شده است، با این وجود، صرف نظر از تعداد یا تنوع کتاب‌های منتشر شده، صنعت چاپ و نشر داخل کشور چین توجه کافی به ایران ندارد.

ایران در قلب غرب آسیا واقع شده است و از مزیت جغرافیایی مهمی برخوردار است؛ ذخایر نفت و گاز ایران از بالاترین در جهان است و از مزایای منابع مهمی برخوردار است؛ ایران همچنین یکی از تأثیرگذارترین کشورهای جهان اسلام در خاورمیانه است و دارای مزایای سیاسی است. می‌توان گفت که ایران یک کشور مهم همکاری در «یک کمربند و یک جاده» است. دوستی بین چین و ایران قدمتی طولانی دارد، دو هزار سال پیش، تمدن باستان چین و تمدن فارسی با جاده ابریشم به هم وصل شدند. در سال‌های اخیر، به ویژه از آنجایی که ابتکار عمل «یک کمربند و یک جاده» به مدت پنج سال پیشنهاد شده است، همکاری‌های چین و ایران در زمینه تجارت، اقتصاد و فرهنگ عمیق‌تر شده است و این باعث ترقی و همکاری عملی و توسعه مشترک بین چین و کشورهای همسایه جاده ابریشم  شده است. در سال 2019، چین به عنوان میهمان ویژه در نمایشگاه بین المللی کتاب ایران شرکت کرد. درک کاملی از صنعت چاپ و نشر ایران، تقویت انتشار کتاب در ایران، برای همکاری و توسعه با کشورهای در امتداد «یک کمربند و یک جاده» و سرعت بخشیدن به انتشار چین در خارج از کشور، بدون شک دارای اهمیت عملی بسیار مهم است.

الف: وضعیت موجود صنعت نشر ایران

تهران مرکز انتشارات ایران است و بیشتر شرکت‌های بزرگ انتشارات، چاپ، توزیع و موسسات و همچنین متخصصان نشر در این شهر جمع شده‌اند. در ایران 5160 مؤسسه انتشاراتی وجود دارد که از این تعداد 3158 در تهران و مابقی 1975 در سایر شهرهای بزرگ قرار دارند. در بیش از 30 سال از زمان انقلاب اسلامی، ایران نزدیک به یک میلیون نوع کتاب منتشر کرده است. تقریبا هر روز حدود 350 اطلاعات جدید کتاب منتشر می‌شود و هر ماه بیش از 5000 نوع کتاب در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد. در بین سال‌های 2015 – 2011 به ترتیب 53447، 47598، 49367، 50201 و 62371 نوع کتاب منتشر شده است. در این پنج سال جمعاً 262984 نوع کتاب منتشر شده است. علاوه بر این، 155 سازمان چاپ و نشر کتاب الکترونیکی در ایران وجود دارد و عمدتا در تهران پراکنده‌اند و 30 انتشارات الکترونیکی فعال در ایران وجود دارد. 352 طراح گرافیک در کشور، مشغول طراحی چاپ و صحافی هستند و 183 عکاس حرفه‌ای مشغول در چاپ مشغول هستند و بیشتر این تکنسین‌های حرفه‌ای در تهران مستقر هستند. در زمینه نشر و فروش کتاب، 126 مرکز عمده فروشی کتاب در ایران وجود دارد و از آنها 94 در تهران مستقر است؛ در کل ایران 3300 کتابفروشی است که از این تعداد 825 در تهران مستقر است. در زمینه صنعت چاپ، در کل ایران  570 شرکت چاپ وجود دارد و از آنها 250 در تهران فعالیت می‌کنند. در کل ایران 171 مؤسسه صحافی وجود دارد که از این تعداد 107 مورد در تهران است. در سراسر ایران 241 شرکت کاغذی وجود دارد که بخش عمده آن در تهران مستقر است. انجمن چاپ نیز نقش مهمی در صنعت چاپ و نشر ایران ایفا می‌کند.

محبوب ترین و پرطرفدارترین کتاب‌های ایران کتاب‌های آموزشی و داستان است. کتاب‌های الکترونیکی نیز در ایران بسیار پرطرفدار است و خوانندگان می‌توانند به راحتی کتاب‌های الکترونیکی را بارگیری و دسترسی داشته و آنها را در تلفن‌های همراه خود مطالعه کنند. محبوبیت کتاب‌های الکترونیکی روز به روز بیشتر می٬شود، به ویژه در بین جوانان. علاوه بر این، خوانندگان کتاب‌های صوتی نیز در حال رشد هستند و علاقه‌مندان به شنیدن صدا نیز تمایل دارند هنگام رانندگی یا قبل از خواب به برخی از کتاب‌های صوتی گوش دهند.

 با توجه به تجهیزات و فن آوری محدود، تاریخ انتشار دیجیتال ایران بسیار کوتاه است. اولین تجهیزات چاپ دیجیتال در سال 2004 معرفی شد. اخیراً، در پنجمین نمایشگاه چاپ دیجیتال و چاپ رومیزی در ایران، رئیس یک شرکت بزرگ نشر گفت: «در زمینه چاپ دیجیتال، ایران در 15 سال گذشته عقب نمانده است. تا حدی ما با توسعه صنعت نشر دیجیتال که یک صنعت پرطرفدار در ایران است، هم گام هستیم.»

ب: سازمان صنعت نشر و نمایشگاه کتاب

نخست: سازمان صنعت نشر ایران: بسیاری از سازمان‌ها یا انجمن‌های صنعت نشر در ایران وجود دارند. از 51 سازمان و انجمن صنفی معتبر چاپ و نشر در کشور، 14 مورد در پایتخت تهران واقع شده‌اند. موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران ( IranCultural Fairs Institute) پیشروترین سازمان صنعت چاپ و نشر ایران است. این مؤسسه در سال 1992 تأسیس شد. این موسسه به عهده وزارت فرهنگ ایران سپرده شده، طی 20 سال گذشته مجموعه‌ای از برنامه‌های فرهنگی را برگزار کرده است که مهمترین آنها نمایشگاه کتاب بین المللی است که هر سال در بازار خارج از کشور (TIBF) است. دوم اینکه، از سال 1993 تاکنون نمایشگاه‌های کتاب مختلف و رویدادهای فرهنگی در سراسر کشور برای ترویج و گسترش کتابخوانی برگزار کرده است. این مؤسسه همچنین به عنوان نماینده محافل  چاپ و نشر ایران در نمایشگاه‌های بین المللی کتاب مانند فرانکفورت، بولونیا و پکن شرکت کرده است. این مؤسسه همچنین به فعالیت‌های انتشاراتی مشغول است و بیش از 230 نوع آثار از رمان، ادبیات و شعر معاصر فارسی منتشر کرد که برخی از آنها به زبان‌های مختلف خارجی ترجمه شده است.

مؤسسه خانه کتاب ایران (Iran BookHouse) که در سال 1993 تأسیس شد و اطلاعات و داده‌های انتشار گسترده‌ای  را ارائه می‌دهد و معتبرترین تولید کننده و ناشر اطلاعات و داده‌های انتشار کتاب ایران است. در ابتدا، این موسسه جدیدترین اطلاعات انتشار را از طریق دو انتشارات «جدیدترین کتاب‌های منتشر شده» و «کتاب‌های منتشر شده در این هفته» منتشر می‌کرد، اما با استفاده گسترده از اینترنت، این موسسه انتشار انواع مختلفی از اطلاعات منتشر شده را از طریق اینترنت آغاز کرد. این مؤسسه همچنین مجلات مختلفی از جمله «نقد و بررسی کتاب‌های آموزشی»، «نقد و بررسی کتاب‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی»، «نقد و بررسی کتاب‌های علمی»، «نقد و بررسی کتاب‌های تاریخی» و «نقد و بررسی کتاب های ادبی» منتشر می‌کند. این موسسه همچنین برای انتخاب پرفروش‌ترین کتاب‌ها و بهترین نویسندگان در داخل کشور، فعالیت‌های جوایزی از جمله «جشنواره نقد و بررسی کتاب» و جایزه علاقه مندان ادبی را ترتیب می دهد. «آژانس خبری کتاب ایران» ( Iran’s BookNews Agency) (همان خبرگزاری کتاب ایران) که تابعه این موسسه است، نهاد اصلی است که انواع اطلاعات کتاب‌های منتشر شده را منتشر می‌کند.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در سال 1937 تأسیس شد. تا سال 2016، این کتابخانه 7.5 میلیون نوع کتاب و انواع مختلفی اسناد را جمع آوری کرد و قدیمی‌ترین کتاب جمع آوری شده، لغتنامه عربی و لغتنامه فارسی است. از سال 1998 به بعد، تمام کتاب‌های منتشر شده در ایران قبل از انتشار به سیستم فهرست راهنما ثبت می‌شوند و صفحه اطلاعات حق چاپ را اضافه می‌کند. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مسئولیت بررسی و ورود داده‌ها را بر عهده دارد و هر ماه بیش از 5000 نوع اطلاعات داده‌های کتاب را وارد سیستم می‌کند.

جایزه کتاب جهانی (World Book Award) بالاترین جایزه افتخاری کتاب است که در سال 1993 توسط دولت ایران تاسیس شد. هدف این جایزه  اعطای  پاداش به کتاب ممتاز از کتاب‌هایمطالعات اسلامی و مطالعات ایرانی است که توسط نویسندگان و ناشران خارجی در سال گذشته نوشته و منتشر شده است. کتاب‌هایمطالعات اسلامی شامل کتاب‌هایی در مورد تاریخ اسلام، فرهنگ و تمدن اسلامی است؛ کتاب‌های مطالعات ایران شامل کتاب‌های مربوط به زبان فارسی و نوشتار فارسی، ادبیات و شعرهای فارسی و تمدن باستان فارسی است. کتاب‌ها و نویسندگان برنده جایزه به شخصه توسط رئیس جمهور ایران مورد تشویق قرار می‌گیرند.

«انجمن ناشران و کتابفروشان تهران» (Union of Tehran Publishers and Book Sellers ) در سال 1958 به منظور حمایت از حقوق اعضا، ترویج مبادلات و همکاری بین اعضا و ترویج توسعه صنعت نشر تاسیس شد. کمیته انجمن تعدادی کمیته ویژه برای شکایت، حقوق، واسطه گری، بازرسی، فناوری، آموزش و غیره دارد. این انجمن همچنین برخی از آموزش‌های حرفه‌ای آموزش نشر را ترتیب می‌دهد.

«انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاه» (Cultural Association of University Books Publishers) در سال 2003 تأسیس شد و در حال حاضر بیش از 40 مطبوعات دانشگاهی وجود دارد. این انجمن عمدتاً مشغول فعالیت‌های تبلیغاتی فرهنگی، تقویت ارتباطات و تماس‌ها با جامعه دانشگاهی و بررسی مشکلات پیش روی توسعه صنعت نشر است.

علاوه بر این، ایران دارای برخی انجمن‌ها یا سازمان‌های صنعتی کوچکتر است. به عنوان مثال، انجمن ناشران ایران (Iran’s Publishers Cooperatives Union)، که در سال 2001 برای تقویت پیوندهای داخلی ناشران تأسیس شده است؛ انجمن فرهنگی کارگران نشر زنان (Cultural Association of Woman Publishers)، که در سال 2009 تأسیس شده است، به طور عمده به زنان ناشران کمک می کند تا مشکلات عملی در چاپ و نشر را حل کنند.

همچنین تعدادی آژانس حق چاپ در سراسر ایران وجود دارد و برگترین از آنها عبارتند از: آژانس ادبیات کیا (Kia Literary Agency)، گروه بین المللی غزله FZE (Gazelle International Group FZE)، آژانس ادبی نوروزی (Nowrouz Literary Agency)، خانه ترجمه و آژانس ادبیات POI (POI Translation House & Literary Agency). این آژانس‌ها عمدتا به عنوان نماینده حق چاپ و خدمات ترجمه ناشران و نویسندگان ایرانی عمل می‌کند.

به منظور ترویج انتشار و نشر نشریات ایرانی در خارج از کشور، وزارت فرهنگ ایران عمدتاً از ترجمه و انتشار کتاب‌های مختلفی همچون ادبیات معاصر، هنر، مطالعات ایرانی و کتاب‌های کودک کمک مالی می‌کند.

دوم: نمایشگاه بین المللی کتاب تهران: این نمایشگاه بزرگترین و تاثیرگذارترین رویداد نمایشگاه کتاب در ایران است. اولین نمایشگاه در سال 1988 برگزار شد و سپس سالانه برگزار می‌شود. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران مهمترین رویداد فرهنگی ایران و یکی از نمایشگاه‌های مهم کتاب در خاورمیانه و آسیا است. نمایشگاه هر سال به طور متوسط بیش از 2000 غرفه داخلی و بیش از 100 غرفه دار خارجی دارد. در طول این نمایشگاه، رونمایی از کتاب‌های مختلف، مصاحبه حضوری با نویسندگان ایرانی، سخنرانی، کارگاه‌های نویسندگی و سایر برنامه‌های فرهنگی برگزار می‌شود. در ماه مه سال 2017، سی امین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران با حضور غرفه داران از 29 کشور جهان برگزار شد و بیشتر از 3 میلیون نفر از این نمایشگاه باردید کردند و بیش از 190000 نوع کتاب خارجی و بیش از 230000 نوع کتاب داخلی را به معرض نمایش گذاشتند.

به عنوان یک کشور دوست در آسیا، چین در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران پی در پی شرکت کرده است. در ماه مه سال 2017، بسیاری از انتشارات داخلی چینی در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران شرکت کردند و کتاب‌های موضوعی همچون «گفت‌وگوی شی جینپینگ در مورد حاکمیت کشور» و «مسیر چین و رویای چین» را به طور ویژه معرفی کردند. ایران همچنین مهمان ویژه بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب پکن در سال 2017 بود. در این نمایشگاه 13 موسسه انتشارات ایرانی و 3 آژانس حق چاپ ایرانی شرکت کردند و 950 نوع کتاب به نمایش گذاشته شد؛ 9 نویسندگان ایرانی در این نمایشگاه شرکت کردند و یک سری مباحث را نیز برگزار کردند. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران هر سال دارای یک کشور میهمان است و کشور ویژه  نمایشگاه سال 2019، چین خواهد بود.

پ: مبادلات و همکاری انتشاراتی بین چین و ایران

در سال‌های اخیر، چین و ایران فعالیت مختلفی در زمینه مبادلات و فرهنگی انجام داده‌اند، به عنوان مثال، چین موسسات کنفوسیوس را در دانشگاه‌های ایران تاسیس کرده است؛ دو کشور همچنین هفته فرهنگی و هفته فیلم در همزمان برگزار می‌کنند و ایران روش‌های ویزا را برای شهروندان چینی ساده کرده و... این مبادلات فرهنگی شرایطی را برای انتشار مبادلات بین دو کشور ایجاد کرده است. کتاب‌های رئیس جمهوری خلق چین آقای شی جین پینگ در مورد حاکمیت این کشور تجربه ارزشمندی را برای توسعه همه کشورها فراهم کرده و در ایران مورد استقبال قرار گرفته است. اثر ادبیات کلاسیک چینی«سَن گوء یَن یی» (San guo yan yi) به زبان فارسی ترجمه شده و در بین خواننگان ایرانی بسیار مجبوب است.

بیشترین چاپ کتاب‌های ایرانی در داخل کشور چین، آثار ادبی است. از دهه 1980 به بعد، چین آثار ادبیات ایران را در مقیاس گسترده ترجمه و منتشر کرده است. آثار نماینده نویسندگان اصلی ایرانی اساساً به زبان چینی ترجمه و منتشر شده‌اند. در سال 2017، اثر صادق هدایت «بوف کور» در چین ترجمه و منتشر شد. «بوف کور» که در سال 1936 منتشر شد یکی از مشهورترین، برجسته‌ترین و خیره کننده‌ترین آثار در تاریخ ادبیات مدرن ایران است.

کمتر از 300 نوع کتاب ایرانی در بزرگترین وی سایت کتاب چین وجود دارد، این کتاب‌ها را می‌توان به طور کل به چند دسته تقسیم کرد: دسته اول، کتاب‌های راهنمای سفر به ایران ترجمه شده و کتاب‌های در مورد ایران در داخل کشور چین منتشر شده‌اند. کتابهای نماینده این دسته شامل «سری کتاب‌های راهنمای سفر ایران» (انتشارات نقشه چین)، «زیباترین ایران» (انتشارات صنعت سبک چین)، «من در ایران بزرگ شدم» (انتشارات سَن لیان)، «دست چاپ  ایران، دست راست چین» (انتشارات آکادمی علوم اجتماعی چین) و «مجموعه به ایران وارد شوید و جهان را ببینید» (دنیای معاصر) و ...

دسته دوم، کتاب‌های تصویرگری کودکان است که توسط نویسندگان ایرانی ساخته شده است. دسته سوم، تعداد زیادی از تحقیقات پژوهشی ایران است که در سال‌های اخیر منتشر شده است، مانند «تحقیقات گسترده در رسانه‌های ایران: تحولات اجتماعی و سیر تکامل سیاسی» (انتشارات دانشگاه ارتباطات چین)، «تحقیقات سیستم سیاسی جمهوری اسلامی ایران» (انتشارات دانش جهان)، «مسئله هسته‌ای ایران و تحول الگوی جهان»، «قدرت جامع ملی ایران»، «روابط چین مدرن و ایران»، «کتاب آبی ایران: گزارش توسعه ایران» (انتشارات آکادمی علوم اجتماعی چین) و... انتشارات شان وو «آثار کلاسیک ادبیات فارسی» را که به زبان چینی ترجمه شده، منتشر کرده و این مجموعه شامل 10 اثر مهم از هشت شاعر مانند «چهار ستون» (شاعر معروف) ادبیات فارسی است که در جهان به «جوهر ادبیات فارسی» مشهور است. دیدار اولین «آثار کلاسیک ادبیات فارسی» با خوانندگان چینی شامل: «گلستان»، «بوستان»، «غزلیات سعدی»، «لیلی و مجنون»، «گزیده شعر نظامی» و... نیز در این دسته است. علاوه بر این، انتشارات شان وو همچنین در زمینه‌های مختلفی از جمله فلسفه، تاریخ، قانون، سیاست، هنر و ادبیات با ایران همکاری کرده است.

در همین زمان، انتشارات شان وو همچنین حق انتشار (right of publication) به ایران نیز صادر می‌کند. ایران همچنین در صادرات کتب فرهنگی چینی در انتشارات شان وو یک شریک اولویت است. «لغتنامه شین هوا» به زبان فارسی ترجمه می‌شود و در ایران منتشر خواهد شد. همکاری انتشارات شان وو با ایران در زمینه علوم انسانی و علوم اجتماعی نشاط جدیدی را به ترجمه آثار مشهور فارسی به زبان چینی وارد کرده و از اهمیت علمی و فرهنگی مهمی برخوردار هستند.

در سال 2017 ، انتشارات ارتباطات وو جو (Wuzhou) «توافق نامه چارچوب همکاری ترجمه و انتشار» را با مرکز ترجمه و نشر دانش و علوم ایرانی امضا کرد. در سال‌های اخیر، انتشارات ارتباطات وو جو (Wuzhou) بیش از 50 نوع حق انتشار (یا کپی رایت) را به ایران صادر کرده و با انتشار سه سری کتاب: چین معاصر، فرهنگ چینی و علوم انسانی چین"برای معرفی شرایط ملی چین و فرهنگ سنتی به خوانندگان ایرانی با ایران همکاری کرده است. در همین زمان، این انتشارات آلبوم دو زبانی چینی و انگلیسی «مجموعه عکس‌های سری وطن- ایران» را برای معرفی سرزمین‌ها و شرایط انسانی ایران منتشر خواهد کرد. این انتشارات همچنین کتاب «ما و شما – داستان چین و ایران» را برای معرفی تاریخچه مبادلات دوستانه بین دو کشور منتشر می‌کند. انتشارت وو جو (Wuzhou) همچنین یک سری آثار ادبیات معاصر چینی به نسخه فارسی را برای نمایشگاه بین المللی کتاب تهران 2019 نمایش خواهد داد.

به منظور خدمت به تصمیم اصلی «یک کمربند و یک جاده» کشور و اجرای استراتژی ملی «گسترش فرهنگ در خارج کشور»، در سال 2017، انتشارات کل دانشگاه مدرس شان سی (Shan xi)، دانشگاه مطالعات بین المللی شی ان (Xi’ an) و دانشگاه علامه طباطبایی به طور مشترک شعبه ایرانی انتشارات کل دانشگاه مدرس شان شی را دایره کردند و قصد دارد فرهنگ چینی را به سرعت به خارج از کشور برساند و ریشه بگیرد و اطراف را پوشش دهد.

نتیجه گیری 

اگرچه مسئله هسته‌ای ایران به طور کامل حل نشده است، ایران هنوز با فشار شدید دیپلماتیک روبرو است، خطرات و مزایای سرمایه گذاری چین در ایران با هم وجود دارند، اما از نظر جغرافیایی، منابع و سیاست، و به عنوان یک کشور مهم در ابتکار عمل «یک کمربند و یک جاده» ایران یکی از شرکای مهم چین است. از این رو، بی تردید توجه به ایران و انتشار کتاب در مورد ایران ضروری است. اگرچه در سال‌های اخیر کتاب‌های بیشتری درباره تحقیقات ایران وجود داشته است، اما در کل، تعداد و تنوع کتاب‌های با مضمون ایرانی به اندازه کافی فاصله دارد که با مزایای جغرافیایی، منابع و سیاسی ایران ناسازگار است. صنعت چاپ و نشر داخل کشور باید توجه و تحقیقات خود را در مورد کتاب‌های با مضمون ایرانی تقویت کند و به ابتکار «یک کمربندی و یک جاده» در چین خدمت کند. در عین حال، بیرون رفتن انتشار نباید فقط به کشورهای توسعه یافته غربی، بلکه به قدرت‌های منطقه‌ای مانند ایران نیز توجه داشته باشد.